محمد اسماعیل قاسم یار، حقوقدان و رییس سابق دیوان های امنیه عامه و حقوق عامه استره محکمه بوده است. او مدت هفت سال استاد حقوق اساسی دانشگاه شرعیات بوده است. از نظر او مهم ترین دستاورد دوران جدید تشکیل دولتی با معیارهای مدرن است و مهمترین ترس های او یکی سست شدن پایه های وحدت ملی و دیگری نفوذ هر چه بیشتر مافیا در سیستم سیاسی اقتصادی افغانستان است. او ساختار قبیله ای و قومی حاکم بر مناسبات اجتماعی افغانستان و پایبندی شدید خانواده ها به این رسم و رسومات و تعبیرهای افراط گرایانه از دین اسلام را عوامل بازدازنده مشارکت زنان می داند و قانون اساسی کشور را از منابع و مراکز قابل اتکا در داخل افغانستان برای پیشبرد حقوق و مطالبات زنان می داند.
آیا خاطره ای داریدکه در آن حقوق بشری شخص شما نقض شده و این مساله در زندگی شما تاثیرگذار بوده باشد؟
در دوره داوود خان، من رییس دیوان های امنیت عامه و حقوق عامه استره محکمه بودم. سیزده روز پس از کودتای کمونیستی ۷ ثور، من از کار برکنار و روانه زندان شدم. این واقعه تقریبا چند روز پس از به قدرت رسیدن محمد تره کی رخ داد. من به مدت یک سال و چند ماه در زندان دولت کمونیستی بودم. بعد از آن هم مدتی در حصر خانگی بودم.
سه دستاورد مهم دوران جدید چه بوده است؟
شما می دانید که امروز ما با دیروز ما در ارتباط است. یکی از دستاوردهای دوران ما، انقلاب مردم مجاهد ما بر ضد یکی از قدرت های بزرگ جهان و فروپاشی این قدرت اول جهانی است. ما با جهاد بر علیه این قدرت بزرگ و حکومت دست نشانده او، سبب شدیم که خیلی از جمهوری های کوچک و بزرگ جهان استقلال و حاکمیت خود را به دست گیرند و بر ضد دولت شوروی قیام کنند. همچنین در قسمت انکشاف شهری، آموزش و پرورش، خدمات صحی و مسایل زنان نیز شاهد دستاوردهای چشم گیری بوده ایم.
چه چیزی در دوران جدید اعتماد شما را جلب کرده و شما آن را به عنوان یک نو آوری و ابتکار مثبت ارزیابی می کنید؟
مهم ترین دستاورد دوران جدید تشکیل دولتی با معیارهای مدرن است. برای اولین بار در کشور قانونی بر اساس تفکیک قوا و موازین جهان شمول در افغانستان شکل گرفت. کنفرانس بن بزرگترین رخ داد دهه های اخیر شناخته می شود.
مهم ترین ترس امروز شما چیست؟
یکی سست شدن پایه های وحدت ملی است. اگر این اتفاق بیافتد ما ناخواسته به سمت تجزیه پیش خواهیم رفت. ترس دیگرم نفوذ هر چه بیشتر مافیا در سیستم سیاسی اقتصادی ما است.
سه چالش بزرگ پیش روی افغانستان چیست؟
یکی از بزرگترین چالش های پیش روی کشور ما نبود حاکمیت ملی است. متاسفانه سیاست مداران ما و در راس آن ها رییس جمهوری ما نتوانستند حاکمیت ملی را ایجاد و باعث توسعه آن گردند. چالش دیگر فساد است. در دستگاه نظام ما فساد گسترده و سیستماتیک وجود دارد. هیچ کس نمی تواند منکر این واقعیت بشود. چالش دیگر فقر و بی کاری است که زندگی اکثر افغان ها را فلج ساخته است.
فکر میکنید جامعه افغانستان امروز اجازه خواهد داد که دوباره سناریوی بسته شدن مکاتب به روی دختران و عدم حضور اجتماعی زنان تکرار شود؟
من این احتمال را ضعیف می بینم. فکر نمی کنم چنین سناریویی دوباره اتفاق بیافتد.
آیا خاطره ای دارید که در آن حقوق بشری یکی از اعضای زن خانواده و یا آشنایان شما نقض شده باشد؟
در خانواده ما نوعی خشونت ملایم وجود دارد. منظورم از خشونت ملایم، بعضی از حرکات و رفتار و گفتارهایی است که باعث سرخوردگی زنان فامیل می شود. مثل بالا بردن صدا، دشنام دادن و بعضی از تهدیدها و از این قبیل حرکات.
سه عامل بازدارنده در مقابل مشارکت زنان در عرصه های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی چیست؟
یکی از این عوامل بازدارنده ساختار قبیله ای و قومی حاکم بر مناسبات اجتماعی ما است. خانواده ها به شدت به این رسم و رسومات پایبندند و کم تر مجال این را داده اند که این سنت ها مدرن گردند. به همین دلیل ذهنیت مردسالارانه نهفته در این سنت ها نیز پایدار و باثبات باقی مانده است. هنوز این پدر و مادر است که تصمیم می گیرد دختر یا حتا پسرشان به چه کسی و در چه شرایطی ازدواج کند. تعبیرهای افراط گرایانه از دین اسلام زمینه ای برای سرکوب و اعمال خشونت بر زنان شده است.
سه مطالبه عمده زنان به طور کلی چیست؟
یکی از خواست های زنان آگاهی در مورد حقوق اسلامی شان است. حقوقی که اسلام بر زنان محدود کرده اندک و انگشت شمار هستند. زنان باید سعی کنند که تمام حقوق و وجایب دینی خود را خوب بشناسند. خواست دیگر زنان آموزش بهتر و همچنین مساله اشتغال و کاریابی است.
منابع و مراکز قابل اتکا در داخل افغانستان برای پیشبرد حقوق و مطالبات زنان کدامند؟
به نظر من یکی از بهترین منابع و مراکز قابل اتکا قانون اساسی کشور است. جنسیت در قانون جایی ندارد. زنان با اتکا به قانون اساسی کشور می توانند به حقوق سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و مدنی خود دست یابند.
شما در حوزه خصوصی و یا عمومی یعنی فعالیتهای مدنی و حرفه ای خود برای رفع موانع ذکر شده از جمله تبعیض چه کرده اید و چه می کنید؟
من از دوران داوود خان تا کنون در تمام پروسه های تدوین قانون مدنی کشور نقش پررنگ و اساسی داشته ام. من در دوره داوود خان در ترکیب کمیسیونی بودم که برای انکشاف حقوق و جایگاه زنان در اجتماع کار می کرد. من برای احقاق حقوق جامعه زنان کشور خود که نیمی از پیکر جامعه را تشکیل می دهند، در پرتو شریعت و ارزش های اسلامی بسیار مبارزه کرده ام.
اگر پیام خاصی دارید، بفرمایید؟
رمز و راز پیروزی ما طوری که تاریخ شهادت می دهد، در وحدت ملی ما نهفته است. ما از دیدگاه اسلامی باید وحدت و اخوت خود را حفظ کنیم و به آن پایبند باشیم.
-
«افغانستان به روایت دیگر» کمپینی است که به وسیله آرمان شهر OPEN ASIA و فدراسیون بین المللی جامعه های حقوق بشرFIDH به مدت ۱۰۰ روز تا انتخابات ریاست جمهوری در افغانستان جریان دارد. در این کمپین شخصیت های برجسته اجتماعی، سیاسی و فرهنگی با گفتگو در مورد جامعه ای که دربرگیرنده حقوق زنان و حقوق انسان باشد، صدای مترقی افغانستان را به گوش میرسانند.
شما می توانید روزی یک مصاحبه از کمپاین «افغانستان به روایت دیگر» را در روزنامه ۸ صبح و انگلیسی آن را در وبسایت روزنامه هافینگتون پست (Huffington Post) بخوانید. همچنین این مصاحبه ها در وبسایت فدراسیون بین المللی جامعه های حقوق بشر (FIDH) نیز قابل دسترس است.
وبسایت فدراسیون بین المللی حقوق بشر: www.fidh.org
وبسایت روزنامه هافینگتون پست: www.huffingtonpost.com/unveiling-afghanistan
