نویسنده: اویهانا گابریل
خبرنگاران ایران- مقامات فرانسوی از ماجرای حمله به دفتر نشریه طنز شارلی ابدو و کشتار هشت کاریکاتوریست و روزنامه نگار این مجله به همراه دو پلیس و دو نفر دیگر، با عنوان حمله به آزادی بیان در این کشور یاد کردند اما بعد از بازداشت موقت «دیودونه» کمدین فرانسوی به خاطر یک نوشته فیس بوکی در این فضا، این بحث در رسانه‌های دنیا مطرح شد که آیا آزادی بیان مطلق است یا حد و مرز دارد؟
سایت خبرنگاران ایران برخی نظرات و گزارش‌ها در این زمینه را به تدریج ترجمه و در اختیار مخاطبان قرار می‌دهد.
***
«دیودونه» کمدین فرانسوی دو روز پیش به دلیل مطلبی که در صفحه فیس بوک خود منتشر کرده بود (من شارلی کولیبالی هستم) بازداشت شد و البته در نهایت طبق حکمی به شش هزار یورو جریمه محکوم شد. از سوی دیگر ۵۴ پرونده قضایی بعد از ماجرای حمله خونبار به دفتر مجله شارلی ابدو تحت عنوان «تجلیل از تروریسم» در فرانسه، شکل گرفت. در عین حال فرانسوی‌ها به طور گسترده به خیابان‌ها آمدند تا «آزادی بیان» را شمرده شمرده بیان کنند. این جریان‌ها سوالات زیادی را درباره چارچوب‌های آزادی بیان ایجاد کرده است؛ در واقع اصول و محدودیت‌های آن در فرانسه چیست؟
چه قانون‌هایی چارچوب آزادی بیان را مشخص می‌کند
«ژان ایو دوپو» وکیل و کار‌شناس در قانون مطبوعات است که به طور خلاصه می‌گوید: «اصل، آزادی مطلق است اما استثناهای زیادی وجود دارد.»
بخشی از این محدودیت‌ها در قانون آزادی مطبوعات مصوب سال ۱۸۸۱ در ارتباط با حفاظت از افراد (احترام به زندگی خصوصی، آبرو، فرض بر بی‌گناهی) مشخص شده است. محدودیت دیگر قانون درباره تضعیف یک شخص با توهین و افتراست. یعنی این توهین و افترا به دلیل تبار، مذهب، جنسیت، گرایش جنسی و معلولیت او صورت گیرد. زیر سوال بردن و اعتراض به برخی اتفاق‌های تاریخی مانند هولوکاست هم در قانون مطبوعات فرانسه ممنوع است. در نهایت طبق قانون، محدودیت‌هایی برای تجلیل از تروریسم هم وجود دارد. این موضوع همراه با یک اصل اساسی است: مانع افراطی‌گری می‌شویم اما آن را پیش بینی نمی‌کنیم.
تجلیل از تروریسم برای چیست
تجلیل از ترورسیم چه به صورت آشکار یا پنهان، به هر روش و یا هر نوع حمایتی که باشد، ممنوع است (نوشتار، نقاشی، گفتار، شفاهی، کتبی، آگهی و یا در رسانه‌ها). این موضوع پیش از این در قانون آزادی رسانه‌ها وجود داشت. اما از نوامبر ۲۰۱۴ (آبان ۱۳۹۳)، این جرم از قانون سال ۱۸۸۱ جدا شد. در آن قانون دوران محکومیت پیش بینی شده برای این جرم بین سه ماه تا سه سال تعیین شده بود. اما در قانون جدید بیشترین مدت حکم تا پنج سال زندان برای افرادی است که ترغیب به اعمال تروریستی می‌کنند و یا به طور عمومی از فعالیت‌های تروریستی حمایت می‌کنند. در عین حال جریمه ۷۵ هزار یورویی نیز برای این افراد در نظر گرفته شده است. اما موضوع درباره نوشته‌های اینترنتی متفاوت است: افرادی که در نوشته‌های اینترنتی این اعمال را مرتکب شوند، تا هفت سال زندان و ۱۰۰ هزار یورو جریمه باید پرداخت کنند.
و طبق قانون سال ۲۰۱۴، شرکت‌های ارائه دهنده خدمات اینترنتی و یا ساکنان موظف هستند تا تمام موارد خلاف ذکر شده در این قانون را به مقامات اطلاع دهند.
چگونه فرق طنز و توهین مشخص می‌شود
آیا کاریکاتور پیامبر اسلام تنها یک کمیک ساده است یا حمله توهین آمیز به یک دین به حساب می آید؟ ژان ایو دوپو اینگونه جواب می‌دهد: «از نظر قضات، تعیین مرز بین طنز و توهین بسیار دشوار است و باید به رویه قضایی آن مراجعه کرد».
با وجود این موضوع اما این کارشناش حقوق مطبوعات، پنج معیار کلیدی را که می‌تواند در این موضوع تعادل برقرار کند، فهرست می‌کند: «اول از همه، باید از خلط بین طنز و اطلاعات جلوگیری کرد. به طور مثال زمانیکه برنامه طنز تلویزیونی گینیول، ژان ماری لوپن سیاستمدار فرانسوی و بنیانگذار جبهه ملی فرانسه (راست افراطی) را در حال سلام هیتلری نشان می‌دهد، این موضوع ورای طنز است. دوم، باید بدانیم که چه کسی حرف می‌زند: اگر نیکولا بودو طنز‌پرداز فرانسوی، مارین لوپن را مسخره کند با کاری که اریک زمور روزنامه نگار فرانسوی ( زمور اخیرا در یک برنامه تلویزیونی پیشنهاد کرده بود برای جلوگیری از وقوع جنگ داخلی تمامی پنج میلیون مسلمان ساکن فرانسه از این کشور باید اخراج شوند)انجام می‌دهد متفاوت است. سومین معیار مهم: باید تمام گفتمان‌های ایدئولوژیک را حذف کرد. علاوه بر این، باید مشخص شود که آیا قصد آزار یا آسیب بوده است یا نه. اما آخرین معیار: حمله به کرامت انسانی است. در مورد کاریکاتور مجله شارلی ابدو درباره پیامبر اسلام، دادگاه این ارزیابی را داشت که عمامه شبیه بمب، توهین آمیز است. اما هفته نامه در نهایت تبرئه شد چراکه این کاریکاتور پیش از این در نشریه دانمارکی منتشر شده بود و بنابراین قصد اطلاع رسانی بوده است.»
آیا آزادی بیان در فضای شبکه‌های اجتماعی مطلق است
برنارد کازنو وزیر کشور فرانسه، چهارشنبه گذشته اعلام کرد که قرار بود به زودی روانه آمریکا شود. مخصوصا برای اینکه اپراتورهای بزرگ اینترنتی را در نظارت علیه تروریسم حساس کند.
اما چنانچه مشخص است چارچوب گذاشتن برای گفتمان در شبکه‌های اجتماعی بسیار پیچیده است چراکه نویسنده مطلب مورد اعتراض می‌تواند ادعا کند که حسابش هک شده بود.
ژان ایو دوپو در اینباره می گوید: «به خصوص اینکه بیشتر شبکه‌های اجتماعی آمریکایی است و باید به آزادی بیان تقریبا مطلق آمریکایی توجه داشت. ما بی‌چون و چرا باید به سمت تعیین چارچوب آزادی بیان در اینترنت گام برداریم. ما در دریایی از پارادوکس‌ها در فضای اینترنت شنا می‌کنیم که آزادی در آن مطلق است. »
آیا باید در اینترنت چارچوب تعیین کرد
یک موضوع بحث برانگیز در قلب گفت‌و‌گو‌ها: آیا باید بخشی از آزادی بیان خود را به دلیل امنیت قربانی کنیم؟ طبق نظر ژان ایو دوپو باید سعی کرد تا در شبکه‌های اجتماعی مقررات وضع کرد. چراکه مخصوصا سازماندهی برای استخدام بنیادگرایان و افراطی‌گری برخی اسلام گرایان در این فضا رخ می‌دهد.»
این نظر البته با نظر مریم منصور وکیل دیگر فرانسوی، متفاوت است: «محدود کردن آزادی بیان به نظر می‌رسد خودش تناقض دارد و در تضاد با حضور خودجوش فرانسوی‌ها در هفته گذشته در خیابان هاست تا به مرگ افرادی که جانشان را دادند و برای این نوع آزادی قربانی شدند، اعتراض کنند. نمی‌توان آزادی بیان را محدود کرد. تنها می‌توان افراطی‌گری را راحت نگذاشت.»
