روز چهارشنبه ۷ دسامبر ۲۰۱۶، کنفرانس یک روزهای زیر عنوان “کودکان جنگ، پناهجویان و بازگشتگان” در تالار انستتیوت فرانسه در افغانستان-کابل برگزار شد. این کنفرانس با دو میز گرد کارشناسی «کودکان تأثیریافته از جنگ» و «آموزش و فرهنگ: جای خالی کودکان» به بررسی زمینه های مختلف تاثیرگذار بر حقوق کودکان از جمله، جنگ، فقر، کنوانسیون های بین المللی و قوانین داخلی افغانستان در زمینه کودکان، قاچاق کودکان، جنسیت، فرهنگ و اموزش و پرورش پرداخت. این کنفرانس در چارچوب برنامه های مختلف هفته حقوق بشر و کارگاه اموزشی سه روزه‌ی حقوق کودکان بنیاد آرمانشهر به مناسبت هفته حقوق بشر برگزار شد.
کنفرانس با خوش‌آمدگویی روح الامین امینی معاون بنیاد آرمان شهر آغاز شد. به تعقیب آن، فرانتز-مایکل ملبین، نماینده‌ی ویژه‌ی و رییس هیأت نمایندگی اتحادیه‌ی اروپا در افغانستان سخنرانی افتتاحیه این برنامه را ارایه کرد. آقای ملبین در سخنرانی اش با اعلام حمایت از کودکان افغانستان و برنامه‌های آگاهی دهی آرمان شهر، گفت که خوشحال است که از زمان ورود اتحادیه اروپا به افغانستان، همه ساله شاهد تجلیل روزهای کودک و جوانان بوده است. وی در ادامه‌ی صحبتش از طرف‌های درگیر خواست که به غیر نظامیان و به خصوص کودکان توجه جدی کنند. سپس فلیپ مرلین، معاون سفارت فرانسه در افغانستان، نیز در صحبت هایش از برگزاری این گونه برنامه ها ابراز خوشی کرد. او به نمایندگی از دولت فرانسه اظهار کرد: “هرجایی که کودکان از وضعیت مطلوب برخوردار نباشند، این مساله، در الویت کاری وحمایتی فرانسه قرار دارد.”
پس از صحبت های آقای مرلین، فیلم کوتاه «آب» برنده جایزه بهترین فیلم کوتاه داستانی در جشنواره بین‌المللی فیلم زنان ـ هرات ۲۰۱۶، به نویسندگی و کارگردانی سید جلال روحانی به نمایش درآمد. این فیلم زندگی کودک-دختر خیابانی‌ای را به تصویر می‌کشد که در حالیکه بوجی از قوطی های نوشیدنی ها را در پشت دارد، از پشت کلکین شکسته‌ی مدرسه‌ای، واژه‌ی «آب» را می‌آموزد…. و اما این آموزش، اولین و شاید آخرین تجربه‌ی آموزشی اش است. بعد از نمایش این فیلم کارگردان به برخی سوال‌ها در زمینه فیلم پاسخ داد.
بعد از نمایش این فیلم، میزگرد اول به گردانندگی احسان قانع آغاز شد. ذبیح جواد از نهاد تحقیقاتی حقوق زنان و اطفال، به موضوع «حقوق از دست رفته‌ی کودکان در درگیری»، دکتر صدیق سید، مشاور نهاد زنان سازمان ملل به موضوع «جنسیت چگونه محرومیت از حقوق را تعیین می کند؟» و معلم عزیز رویش، رییس دبیرستان معرفت به موضوع «نبود سیستم آموزش پس از جنگ و رشد مدرسه های اسلامی» پرداختند.
ذبیح جواد کودکان را عنصر اساسی جامعه‌ی افغانستان خواند و به عهدنامه‌ها و قانون های ملی و بین المللی اشاره هایی داشت که به حمایت از کودکان بوجود آمده است. او با استناد به گزارش بخش حقوق بشری سازمان ملل، کودکان افغانستان را قربانی جنگ و خشونت و محروم از حقوق اساسی شان خواند. به باور آقای جواد، همه‌ی این نابسامانی های حقوقی به عدم تطبیق قانون برمی گردد.
در ادامه دکتر صدیق سید با یادآوری اینکه کودکان بیشترین نفوس افغانستان را تشکیل می دهند و دولت افغانستان نیز اجرایی کردن کنوانسیون حقوق کودک و مراقبت از کودکان را تعهد کرده است، گفت هنوز زنان افغان از گهواره تا گور مورد تبعیض قرار می‌گیرند. او با بیان این که طرف های درگیر مکتب ها را ازبین می‌برند و یا به عنوان سنگر مورد استفاده قرار می‌دهند، اظهار تاسف کرد و گفت که۴۰ درصد زنان از آموزش محروم اند. او آمار ازدواج هایی را که زیر سن صورت می گیرد، ۵۷ درصد کل ازدواج ها اعلان کرد و گفت که این مساله باعث ازدیاد مرگ و میر مادران و کودکان می شود. وی علت ازدواج های زودهنگام را مشکل اقتصادی فامیل خواند و گفت که تحقیق ها و مصاحبه های ما نشان می‌دهد که قرضه‌ها و مشکلات اقتصای باعث می شود که فامیل های درگیر این معضل، کودکان دختر شان را بفروشند و یا به شوهر دهند. او به تاکید زنان و کودکان را نیازمند مشوره های روان‌شناختی و آگاهی‌دهی دانست و عدم تطبیق قانون و عملی نشدن عهدنامه‌های بین المللی را از عوامل تاثیرگذار بر وضعیت دختران و زنان دانست
عزیز رویش در صحبت های خود نخست به ریشه ها و عواملی پرداخت که وضعیت کنونی کودکان را به وجود آورده‌اند. او باور دارد که علت اساسی وضع موجود، خشونت ها و جنگ های چهار دهه‌ی اخیر است. او کودکان افغانستان را دچار سرخوردگی و عقده ی شدید می داند که ناشی از محرومیت هاست. در عین حال به باور او توقع داشتن از خانواده ها که با کودکان شان مهربان باشند و نیازهای آنان را فراهم آورند، منطقی نیست. پرسش این است که این خانواده ها با چه امکاناتی ضرورت های اولیه‌ی فرزندان شان را فراهم کنند؟ او حکومت را یگانه مرجعی می داند که حداقل در حوزه‌ی حقوق بشری، از امکانات و حمایت های فروان جهانی برخوردار است و می تواند وضعیت بحرانی کودکان را بهبود بخشد. او با اشاره به نصاب آموزشی و تعلیمی مدارس، گفت این نصاب تعلیمی هرگز جوابگو نیست و توان مقابله با موج های افراط گرایی را ندارد. اگر به نصاب تعلیمی توجه نشود، کودکان محروم و قربانی خشونت امروز، ممکن است طالبان فردا باشند.
در بخش پرسش و پاسخ، در پاسخ به سوال مسئولیت‌های دولت در زمینه کودکان به جا مانده از جنگ، ذبیح جواد گفت: برای بازماندگان جنگ و سربازان، نهادهای ذیربط چون وزارت دفاع و داخله و ریاست عمومی امنیت ملی، سیاست های مشخص دارند. اما در رابطه به اینکه چه مقدار کودک امروز محروم و قربانی است، باید دولت سروی همه جانبه‌ای راه بیاندازد و بعد برای حل این مشکل، برنامه بریزد. او وظیفه نهادهایی مانند نهاد تحقیقاتی حقوق زنان و اطفال را بیشتر دادخواهی دانست.
عزیز رویش نیز تفاوت نسل امروز و گذشته را در روحیه مقاوم و مثبت اندیش نسل امروز دانست و گفت: من باورم اینست که ما با قوی‌ترین و مثبت اندیش ترین نسل کشور روبرو هستیم. نسلی که برای حل مشکل به‌جای روآوردن به تفنگ به فکر کردن و مشوره رو می آورد.
در رابطه با نصاب تعلیمی، در کتاب ها هیچ هماهنگی آکادمیک وجود ندارد و همه اطلاعات، پراکنده از هم، جاداده شده است. اما خوشبختانه این بخش آموزش رسمی ماست که فقط ۱۰ درصد کل آموزش را در بر می گیرد. آموزش غیر رسمی که ۹۰ درصد آموزش کودکان مارا تشکیل می‌دهد، از جامعه و فضای مجازی و انترنت است که مثبت است. من به عنوان یک معلم باورم اینست که باید به آموزش غیر رسمی توجه بیشتر کنیم.
دکتر صدیق سید نیز در زمینه کارکرد نهادهای بین المللی در حوزه زنان و کودکان گفت: اگرما از ابتدای شکل گیری سازمان‌های بین المللی حقوق بشری تاحال ببینیم، می توانیم بگوییم که ما بیشترین دست آورد را در حوزه ی حقوق بشر در افغانستان داریم که من به آن افتخار می‌کنم. مشارکت زنان در تمام حوزه ها دیده می شود اما کافی نیست. ما خدمات زیادی در سراسر افعانستان برای کمک به زنان راه انداختیم. ما برای خودکفایی زنان از لحاظ اقتصادی نیز کار کرده‌ایم.
میزگرد اول با این جمع بندی که افغانستان هنوز یکی از مکان های ناامن برای زنان و کودکان است و کودکان و زنان قربانی جنگ و خشونت هستند، به پایان رسید.
سپس دانش اموزان دختر گروه کر دبیرستان عالی معرفت دو ترانه “انسانم، انسانم آرزوست” و”من آتشم” را اجرا کردند.
پس از آن، میزگرد دوم با عنوان «آموزش و فرهنگ؛ آیا جای کودکان خالی است؟» و گفتگو گردانی روح الامین امینی با پیام های ویژه‌ی دادخواهی برای کودکان و زنان افغانستان آغاز شد.
دراین بخش عنوان های «فقدان ادبیات کودک دراین سرزمین» با ارایه‌ی استاد رهنورد زریاب، نویسنده‌ی شهیر کشور، «کنوانسیون های بین المللی و قوانین افعانستان در محافظت از حقوق کودک» با ارایه‌ی آقای محمد عبده، نماینده پارلمان و «جای کودک در رسانه های افغانستان کجاست؟» با ارایه‌ی آقای یاسین نگاه، شاعر، نویسنده و فعال مدنی، مورد بحث قرار گرفت.
استاد زریاب روز گار کودک افغان را شگفت انگیز خواند و علتش راهم این چنین بیان داشت: ما از فرهنگ کهن و سنتی بریده ایم و فرهنگ مدرن هم جا نیافتاده است. به باور زریاب، این خلاء فرهنگی جوانان و کودکان را سر گشته، بهت‌زده و آواره کرده است. زریاب گفت: کودکان امروز ما فرهنگ کهن را فراموش کرده‌اند و یا هیچ با آن آشنا نیستند. دیگر لالایی ها و للو للو های مادران مرده اند، دیگر از قصه هایی چون بابه خارکش که مادران برای کودکانشان قصه می کردند، خبری نیست که خیال کودکان را رشد دهد، دیگر کودکان چیستان نمی گویند که فکر کردن را یاد بگیرند، دیگر کودکان برای خودشان بازیچه برای سرگرمی نمی سازند که خلاقیت و مهارت‌شان انکشاف کند، دیگر کودکان دختر امروز، قوقوقو برگ چنار، دخترا شیشته قطار میخوره دانه انار … نمی خوانند، دیگر آن قصه گویانی نیستند که قصه های رستم زال، حمزه و ارسلان به کودکان بگویند و کودکان قهرمان ذهنی و زندگی شان را مطابق به آنان شکل دهند. بجای فرهنگ سنتی حالا اینترنت و مبتذل هایی بنام تمدن آمده‌است که نتیجه‌اش وضعیت کودکان عراق و سوریه است.
استاد زریاب با ابراز یاس از وضعیت کودکان خیابانی افغان، معتقد است که فقط با برنامه های مقطعی چون برنامه‌ی آرمان شهر نمی شود کودکان را از خیابان و جنگ و خشونت به مکتب کشاند. او نیز باورمند است که یگانه نهادی که این معضل را می تواند حل کند، دولت است.
پس از استاد زریاب، محمد عبده از تقسیم دوره های سه گانه‌ی زندگی گفت که بیشتر مردم ما فقط دوره های کودکی و پیری زندگی را تجربه می کنند و جوانی ندارند. مورد دیگری از صحبت های قابل تامل آقای عبده این بود که وضعیت کودکان زیر سایه حاکمیت دولت را به مراتب بدتر از وضعیت کودکانی می داند که تحت حاکمیت ناقضان حقوق بشر، قاتلان و خشونت گراها زندگی می کنند. او با آنکه قانون های ملی، کنوانسیون حقوق کودک و دیگر سندهای بین المللی را آرمان گرایانه خواند و اظهار کرد که در هیج جای سراغ نداریم که این سندها به طورکامل اجرا شده باشند، گفت که با کودکان ما رفتارهایی صورت می گیرد که مطابق با هیچ یک از اصول و قوانین ملی و بین المللی نیست. به باور آقای عبده در تطبیق و اجرایی شدن قانون، خود مردم بیشتر از قوه‌ی اجرایی و قهری دولت می توانند موثر واقع شوند و علت این را که مردم در تطبیق قانون سهم نمی گیرند، ناآگاهی عنوان کرد.
در پایان، یاسین نگاه با مقایسه وضعیت کودک امروز و نسل خودش، کودک امروز را با تمام مشکل های فرارو، از نظر دسترسی به امکانات بهتر از نسل خودش دانست. اما چند نکته را به عنوان آفت های رسانه‌یی امروزی در رابطه با کودکان لیست کرد: ۱- سرد شدن رابطه‌ی کودک با فامیلش؛ ۲- انزواطلبی و روی آوردن به تلویزیون؛ ۳- اُفت تحصیلی کودک؛ ۴-پرخاشگری و خشونت گرایی کودک؛ ۵- کاهش میزان مطالعه‌ی کودک؛ ۶- دسترسی به اطلاعات زیان بار.
او با مطرح کردن سوال «راه حل چیست؟» به صحبتش ادامه داد و به ماده های کنوانسیون حقوق کودک، از جمله حق آزادی بیان و دست رسی به اطلاعات و مسوولیت رسانه ها در قبال ابعاد معنوی، اخلاقی و بهداشت روحی و جسمی کودک استناد کرد و از رسانه های افغانستان پرسید که در برنامه های خود چقدر به این معیارها پایبند بوده اند. او در ادامه اجتماعی شدن، مسوولیت پذیری، شناخت و فهم هویت و آشنایی با ارزش های فرهنگی را از مسوولیت های اساسی رسانه ها دانست که این نیاز های کودک را اقناع کنند. وی سه کارکرد اصلی «اطلاع رسانی، آموزش و سرگرمی» رسانه ها را در رسانه های داخلی، به خصوص در حوزه کودک خالی می بیند.
آقای نگاه گفت: ما در سطح کل سیاست فرهنگی نداریم. سیاست فرهنگی ما، سیاست ” هرکی دلش، بایسکلش” است. بی سوادی و کم سوادی کارگزاران و مدیران رسانه ها، پایین بودن سطح سواد مخاطبان و تجارتی شدن رسانه ها از عوامل دیگر وضع نامطلوب رسانه ها هستند. اگر به دو ملیون کودک کارگر و خیابانی امروز توجه نشود، چندسال بعد ما دو ملیون راه زن، قاچاق‌بر، قاتل و دزد خواهیم داشت. بیشتر طالبان امروز نیز کودکان افغان بودند که در شهرهای پاکستان آب می فروختند.
شرکت‌کنندگان چند پرسش مطرح کردند، از جمله: راه کار تان به عنوان فعال مدنی برای رسانه های کشور چه است ؟
ما حادثه های زیادی از خشونت و حتا قتل کودکان داریم، وکیل های پارلمان در کجای این حادثه ها نقش دارند ؟
آقای عبده پاسخ داد: حکومت مقداری از این مکلفیت را به اجرا درآورده است. نمونه هایش رایگان بودن تحصیل تا دوره‌ی لیسانس است. اما از حکومتی که تمام درآمد و عایدش از خارج تامین می شود و در عین حال با باند های عظیم و در ضمن به شدت با ناامنی مواجه است، نمی شود خیلی توقع بالا داشت. نا آگاهی نیز باعث می شودکه عده‌ی از دولت مردان استفاده سؤ از وظیفه و مقام شان کنند.
آقای نگاه نیز گفت: متاسفانه رسانه هایی داریم که در برنامه هایشان فرهنگ های دیگران را انعکاس می دهند. تاکید می کنم که کودکان افغان نه تنها غایب رسانه یی بل غایب اجتماعی هم هستند.
در ادامه بانو عزیزه کریمی نیز نقدی به نصاب تعلیمی و تحصیلی وارد کرد و گفت که فرزندان کشور از ابتدا خشونت گرا و پرخاشگر بار می آیند.
آقای روح الامین امینی با دکلمه ی شعری از کتاب نور زیر شیروانی ، اختتام برنامه را اعلان کرد.
در پایان برنامه هم بیش از هزار جلد از کتابهای انتشارات آرمانشهر در میان اشتراک کنندگان و علاقمندان توزیع شد. کتابهای «لباس جدید امپراتور»، «مسافر کوچولو» و «حقوق کودکان به زبان ساده» عناوین سه کتابی هستند که به این مناسب آرمانشهر منتشر یا بازنشر کرده است. «حقوق کودکان به زبان ساده» در واقع کتابی جیبی برای کودکان است تا با کنوانسیون حقوق خود که سازمان ملل تصویب کرده، آشنا شوند.
قابل یادآوری است که در این کنفرانس، خانم ثریا صبح رنگ، کمیشنر کمسیون مستقل حقوق بشر، داکتر احمد شاه صالحی، معین ارشد وزرات کار و امور اجتماعی، اقای عطاء الله خان، ریس موسسه حمایتی-پژوهشی حقوق بشر افغان “حرک”، آقای فضل احمد عظیمی، معین پالیسی وپلان وزرات امور مهاجرین و عودت کنندگان نیز دعوت بودند. با این که همه حضور خویش را در این برنامه تایید کرده بودند، در روز برنامه هیچ یک تشریف نیاوردند.
