جشنواره فیلم زنان، برای شهری که سینما ندارد. جشنواره‌ای که از سوی بنیاد آرمان شهر و خانه فیلم رویا، به مناسبت هشتم مارچ برگزار شد.
در این جشنواره ۳۰ فیلم ساخته زنان از کشور‌های افغانستان، ایران، تاجیکستان و هندوستان برای سه روز به نمایش گذاشته شد. صحبت و نظر در خصوص سینما، به ویژه حضور زنان، نمایش فیلم و کارگاه‌های آموزشی از برنامه‌های این جشنواره بود.
این جشنواره در شهری برگزار شد که به شهر بی سینما حالا معروف شده است. رویا سادات، مسئول خانه فیلم رویا می‌گوید: “برای مکان برگزاری و نمایش فیلمها به زحمت زیادی افتاده ایم”.
در هرات سالنی وجود ندارد که پرده داشته باشد و بتوان در آن فیلم نمایش داد.
این جشنواره امسال رقابتی برگزار نشد، اما قرار است در سال‌های بعد فیلمها برای رقابت در این جشنواره معرفی شوند.
مریم یکی از دختران جوان هرات، درهر روز این جشنواره، برای دیدن فیلمها حاضر بوده است. او هیجان زده است و می گوید: “ما جمعی از دوستان هستیم که علاقه به سینما و فیلم داریم، اما در هرات جایی وجود ندارد که بتوان در آن جا نمایش فیلم داشت، من تمام فیلمها را دیدم و خوشحال هستم که فرصتی بود تا به بخشی از علایقم برسم.”
رویا سادات می‌گوید: “این جشنواره می‌تواند تاثیر زیادی بر فضای هرات بگذارد، از یک سو امیدوار هستیم این سنت هر ساله ادامه پیدا کند و از سوی دیگر زنانی که به سینما علاقه مند هستند، تشویق شوند.”
استقبال به نسبت خوبی هم از این جشنواره شده است. دو روزی که در این جشنواره بودم، حضور زنان مسئله‌ای بود که به چشم می آمد. حتی زوج‌هایی را دیدم که به خیال سینما بر روی صندلی‌های یکی از تالارهای ارگ هرات (قلعه اختیار الدین) جای نمایش فیلمها تکیه زده بودند و با هم فیلم تماشا می‌کردند؛ هر چند بیشتر این فیلم ها مستند‌هایی بود که راجع به زنان در کشور‌های مختلف تولید شده بود.
سینما بی نما
صنعت سینما در افغانستان به مانند کشور‌های همسایه‌اش، رشد زیادی نداشته است. حاکمان مذهبی وقت روی خوشی به سینما نشان نمی دادند. با این حال بعد از تحولات سال ۲۰۰۱ امیدواری زیادی وجود داشت تا صنعت سینما مانند عرصه‌های دیگر با رشد خوبی مواجه شود. اما گویا تولید، کمیت و کیفیت فیلم ها نتوانسته نظر مخاطبان را زیاد به خود جلب کند.
گلاره فیلم سازی است که از ایران در این جشنواره شرکت کرده است. او می گوید: “در این چند روز فیلم‌های زیادی از سینمای افغانستان دیده است.” با او در خصوص سینمای افغانستان صحبت کردم.
او به یک نتیجه رسیده است؛ این که سینمای افغانستان را چگونه باید تعریف کرد؟ او می گوید: “هنوز خیلی چیز‌ها در این سینما تعریف نشده است. یکی از موضوع‌های مهم این است که معلوم نیست فیلم سازان افغان برای کدام مخاطب فیلم تولید می‌کنند. خیلی‌ها از فیلم‌هایی که در سینمای افغانستان وجود دارد تنها روایتی از این جامعه است و نه گویای آن.”
می‌توان فیلم‌هایی را که در زیر سایه سینمای افغانستان تولید می‌شوند به دسته‌های مختلف تقسیم کرد. برخی از فیلم سازانی که توانسته اند، شهرتی از این راه برای خود به پا کنند، تنها به دنبال جشنواره های مختلف می گردند. ساخته های آن ها بیشتر برای نمایش در جشنواره‌ها و بردن جایزه، فیلم ساخته می‌شوند.
صدیق برمک کارگردان افغان می‌گوید: “یکی از مشکلات بزرگ بر سر راه سینمای افغانستان نبود هزینه‌های کافی برای تولید فیلم است.” این در حالی است که خیلی از موسسات خارجی در افغانستان پروژه های فیلم سازی در اختیار برخی قرار می دهند. اما نگاهی به ساخته های این فیلم‌های پروژه‌ای این موضوع را نشان می‌دهد که این فیلمها تنها برای گرفتن این پروژه ها ساخته می شوند. کیفیت روایی و تصویری این فیلم های بسیار پایین است. دسته دیگری نیز هستند که تنها به مستند سازی اکتفا کرده اند. مستند سازان به نظر می‌رسد بیشترین مشکل را در این زمینه دارند. از پول و مخارج گرفته تا پیدا کردن منابع و تحقیق برای فیلم.
این ها اما باعث نشده تا چشم بر برخی از کار‌های خوب این سینما نیز بست. هستند کسانی که در این سال‌ها فیلم‌های قدری ساخته اند. کمیت این فیلم ها اما چندان چنگی به دل نمی زند.
این جشنواره امسال رقابتی برگزار نشد
نگاه دولتمردان به سینما نیز یکی از دلایل افت سینما در افغانستان است. صدیق برمک معتقد است: “دولتمردان عمدا نمی‌خواهند سینمای افغانستان پیشرفت داشته باشد. او دلیل این کار را اعتقاد نداشتن این افراد به هنرسینما می داند.”
زنان به دنبال سینما، سینما به دنبال زنان
در چنین وضعیتی حالا زنان می‌خواهند سهم بیشتری در سینمای افغانستان داشته باشند. فیلم‌هایی که در این جشنواره به نمایش در آمدند به نسبت دیگر ساخته های این سینما، در کلاس بالاتری قرار داشت. هر چند یکی-دو فیلم سنت سینمای کلاسیک و روایی افغانستان را دنبال کرده بودند.
نکته دیگری که در خصوص فیلمها به چشم می‌‌خورد، حال و هوای رمانتیک و تراژیک فیلمها بود. چه فیلم‌هایی که در افغانستان تولید شدند و چه فیلم‌هایی که از بیرون به این جشنواره آمدند. حتی اگر کمی بیشتر دقت کنی رد پای احساسات بالیوودی را در برخی فیلم های افغانی می توانی ببینی. این سوال با تو می ماند که از سینمای بالیوود که مخاطب زیادی نیز در افغانستان دارد، تنها همین اشک و خنده ها و صحنه‌های بزن بزن به فیلم‌های افغانی راه پیدا کرده است؟
در این جشنواره با برخی از فیلم سازان در خصوص جایگاه اندیشه و هنر در سینمای افغانستان صحبت کردم، آن ها می‌گویند، قبل از آن باید به فکر این بود که چطور هزینه های ساخت فیلم را پیدا کرد. حتا برخی نیز لبخند تلخی می زنند و می گویند: در این سینما؟ با این وضعیت؟
تمام این ها اما باعث نشده تا علاقه مردم به فیلم و سینما در افغانستان کاهش داشته باشد. سری به خیابان های هرات، دست فروش‌های زیادی را نشان می‌دهد که فیلم‌های مختلف را به صورت سی دی و دی وی دی کنار پیاده رو بساط کرده‌اند.
حالا زنان در شهر بی سینما به دنبال این هستند که فیلم و سینما را در این شهر دوباره زنده کنند. کاری که اگر دولت، مذهبی ها و هنرمندان دست به دست هم دهند، چندان دور نخواهد بود.
سام پگاه، روزنامه نگار
