محمد عبدی منتقد فیلم- محل برگزاری جشنواره
جشنواره لوکارنو، یکی از قدیمی ترین جشنواره های سینمایی جهان این روزها در این شهر سوئیس در حال برگزاری است، بی آن که هیچ فیلم بلندی از سینمای ایران را در هیچ یک از بخش های خود پذیرفته باشد.
اما قهر لوکارنو با سینمای ایران در سال های اخیر، ریشه دار نیست؛ این جشنواره طی سال های سال یکی از مهمترین جشنواره ها در توجه به سینمای ایران بوده و حتی بیش از دیگر جشنواره ها فیلم ایرانی نمایش داده است: با رقم حیرت انگیز حدود صد فیلم از سینمای ایران طی چهل سال.
نمایی از فیلم ‘سیاوش در تخت جمشید’
نخستین حضور ایران
نخستین حضور سینمای ایران در جشنواره لوکارنو به سال ها پیشتر بازمی گردد: “سیاوش در تخت جمشید” ساخته فریدون رهنما، اولین فیلم ایرانی بود که در جشنواره لوکارنو به نمایش درآمد. البته در سال ۱۹۶۲ یک فیلم کوتاه به نام زن و حیوان ساخته فری- مصطفی- فرزانه به عنوان محصولی از فرانسه در بخش مسابقه فیلمهای کوتاه به نمایش درآمده بود و مورد اشاره ویژه داوران هم قرار گرفت اما این فیلم رهنما که این روزها کهنه به نظر می رسد، یکی از اولین فیلم های متفاوت در سینمای ایران است که در سال ۱۹۶۶ در بخش مسابقه به نمایش درآمد و زمانی که هنوز جایزه یوزپلنگ شکل نگرفته بود، همراه چهار فیلم دیگر مورد تقدیر قرار گرفت و حضور موفقی را برای سینمای روشنفکرانه تازه پاگرفته ایران رقم زد.
در سال ۱۹۶۹ یک فیلم ایرانی در بخش مسابقه فیلم های کوتاه به نمایش درآمد: “چشم ها” ساخته ابراهیم وحید زاده؛ اولین حضور یک فیلم کوتاه ایرانی در لوکارنو.
“یک اتفاق ساده” ساخته شهید ثالث، دومین حضور فیلم های بلند سینمای ایران در این جشنواره بود که این فیلم در سال ۱۹۷۴ در بخش ویژه جشنواره به نمایش درآمد. یک اتفاق ساده این بخت را داشت که یک بار دیگر در سال ۱۹۹۸ در این جشنواره به نمایش گذاشته شود. همین طور دو فیلم دیگر شهید ثالث در آلمان، “در غربت” (۱۹۷۵) و “زمان بلوغ” (۱۹۷۶) در بخش ویژه جشنواره به نمایش درآمدند.
پس از انقلاب
“دونده” اولین فیلمی که راه سینمای داخل ایران را به جشنواره لوکارنو باز کرد
نخستین حضور سینمای ایران در سال های پس از انقلاب، به سینمای ایران در تبعید اختصاص داشت. پرویز صیاد با فیلم “فرستاده” که در سال ۱۹۸۳ در خارج از ایران ساخته بود در این جشنواره شرکت کرد و اولین یوزپلنگ سینمای ایران را به دست آورد. داوران این دوره از جشنواره جایزه یوزپلنگ برنزی جشنواره را به این فیلم اهدا کردند.
“دونده” امیر نادری در سال ۱۹۸۶ اولین فیلمی بود که راه سینمای داخل ایران را به جشنواره لوکارنو باز کرد. “دونده” که اولین فیلم موفق سینمای پس از انقلاب ایران در جشنواره های جهانی بود، در بخش خارج از مسابقه به نمایش درآمد و سه سال بعد، فیلم “آب باد خاک نادری” هم باز در بخش خارج از مسابقه جشنواره لوکارنو نمایش داده شد.
در سال ۱۹۸۸ فیلم “ناخدا خورشید” ساخته ناصر تقوایی در بخش مسابقه لوکارنو به نمایش درآمد و مورد استقبال قرار گرفت. این فیلم جایزه یوزپلنگ برنزی را برای سینمای ایران به دست آورد: اولین جایزه برای سینمای پس از انقلاب در جشنواره لوکارنو و دومین یوزپلنگ برای سینماگران ایرانی.
یک سال بعد عباس کیارستمی با فیلم “خانه دوست کجاست” برای اولین بار در جشنواره لوکارنو شرکت کرد و این فیلم مورد ستایش منتقدان فیپرشی (انجمن بین المللی منتقدان سینمایی) قرار گرفت.
مرور آثار کیارستمی
“زیر درختان زیتون” از جمله فیلم های عباس کیارستمی بود که به جشنواره لوکارنو رفت
اما در سال ۱۹۹۵ مرور آثار عباس کیارستمی در جشنواره لوکارنو برپا شد. لوکارنو هر سال مرور آثار یک سینماگر شناخته شده را در برنامه خود دارد و این مرور در این سال به کیارستمی اختصاص پیدا کرد، با نمایش تمامی فیلم های او از فیلم بلند گزارش تا فیلم های کوتاه “همسرایان” و “اولی ها”.
“زیر درختان زیتون” از جمله فیلم های عباس کیارستمی بود که به جشنواره لوکارنو رفت
سینماگران زن ایرانی
تب داغ سینمای ایران در همین سال باعث شد که “سینماگران زن ایرانی”، بخش ویژه ای را در جشنواره لوکارنو به خود اختصاص دهند: “خانه سیاه است” (فروغ فرخزاد)، “افسانه آه” (تهمینه میلانی)، “رابطه و زمان از دست رفته” ( پوران درخشنده) و “زرد قناری” (رخشان بنی اعتماد) فیلم هایی بود که در این بخش به نمایش درآمد و فیلم “روسری آبی” بنی اعتماد هم در همین سال در بخش مسابقه پذیرفته شد.
روی پرده پیاتزا گرانده
تنها چند سینماگر ایرانی این بخت را داشته اند که فیلم شان در فضای باز پیاتزا گرانده روی یک از بزرگ ترین پرده های جهان برای چهار تا پنج هزار نفر (و در برخی نمایش ها تا هشت هزار نفر) به نمایش درآید: : امیر نادری با دونده و آب باد خاک (۱۹۸۶ و ۱۹۸۹)، عباس کیارستمی با فیلم “زیر درختان زیتون” ( دو بار در سال های ۱۹۹۴ و ۲۰۰۵)، جعفر پناهی با فیلم “بادکنک سفید” در سال ۱۹۹۵ و داریوش شکوف با فیلم هفت خدمتکار با بازی آنتونی کوئین (به تهیه کنندگی بهمن مقصودلو به عنوان محصولی از آمریکا و آلمان) که در سال ۱۹۹۶ به نمایش درآمد.
یوزپلنگ طلایی
ابراهیم فروزش نخستین یوزپلنگ طلایی جشنواره لوکارنو را برای ایران به ارمغان آورد
در همان سال های اوج سینمای ایران در جشنواره جهانی یعنی میانه دهه نود، اولین یوزپلنگ طلایی سینمای ایران (بزرگ ترین جایزه لوکارنو) به ثمر رسید: “خمره” ساخته ابراهیم فروزش در سال ۱۹۹۴.
تنها سه سال بعد یعنی در سال ۱۹۹۷ سینمای ایران دومین و آخرین یوزپلنگ طلایی اش را تا به امروز به دست آورد: آینه ساخته جعفر پناهی.
ابراهیم فروزش نخستین یوزپلنگ طلایی جشنواره لوکارنو را برای ایران به ارمغان آورد
سال های افول
آخرین حضور سینمای ایران در بخش مسابقه فیلم های بلند لوکارنو به سال ۲۰۰۹ و فیلم “داستان مرزی” ساخته بابک جلالی بازمی گردد. سه سال پیشتر از آن هم اصغر فرهادی با فیلم چهارشنبه سوری در بخش مسابقه شرکت کرده بود.
از سال ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۲ هیچ فیلمی از سینمای ایران در هیچ یک از بخش های جشنواره پذیرفته نشد. امسال فیلم کوتاهی به نام اندورفین در بخش مسابقه فیلم های کوتاه حضور دارد.
