کتاب شناسی زندان

مقدمه

در حکومت های استبدادی زندان به تنهایی یک وسیله نیست ، نهادی ضروری برای حفظ و بقای آن است. پاسخ حاکمان در برابر چون و چرایی هاست. شمشیر آخته ای است بر فراز سرمردم، تا که هراس و وحشت بیآفریند. زندانبانان دیوارها را بلند و بلندتر می کنند تا مانع هر گونه رابطه زندان و بیرون شوند. زندان هر چه سیاه تر و خاموش تر، خواب آنان سنگین تر. اما آیا بندها و زنجیرها، پنحره ها و دریچه های مهر و موم شده و دیوارهای سیمانی قادرند مانع عبور فریاد و خاطره به دنیای آزاد گردند؟ نه، تاریکی و گرفتگی بند و سلول و تباهی شکنجه و شکنجه گر در قالب واژه ها بر سفیدی صفحه های شب نامه ها، دست نوشته ها و ریزنوشت ها می نشینند، تا خاطره ها به حافظه جمعی تبدیل شوند و زندان به پرسش مردم بدل گردد. و تا استبداد پابرجاست. این پرسش و آن پاسخ در شبانه ها جاری است.

زندان دنیایی پر راز و رمز می نماید و در آدم این شوق را برمی انگیزد که راز و رمزش را بشناسد. انسان در بند چگونه زندگی می کند؟ او شلاق را چگونه برمی تابد؟ با فریاد یا سکوت؟ ناسزا یا التماس برای خلاصی؟ یا…؟ اگر روزنی به زندان وجود می داشت. روزنی تنها به بزرگی یک چشم که ما بیرونیان در آن چشم بدوزیم چه ها می دیدیم؟ بی تردید کتاب ها و نوشته های درون بندیان و گاه حتی از برون بندیان روزنه هایی بر ما می گشایند، از زاویه ها و نگاه هایی متفاوت.

در این کتاب شناسی، ادبیات زندان را از آغاز قرن حاضر یعنی از زندان های دوره ی سیاه رضا شاهی تا دوره سیاه تر کنونی در سه مقوله ی گزارش و اسناد، خاطره نگاری و قصه و داستان جا داده ایم. چرا که از زندان های پیشین اسناد بسیاری پس از شهریور ۲۰ و انقلاب ۵۷ برملا شد و کسانی از عاملین شکنجه و تنی چند از زندانبانان را به محاکمه کشیدند. اما اینکه، اسناد جنایت های بسیاری پوشیده ماند و تنها بنا به مصلحت روز و حکم حاکمان و شکنجه گران جدید بخش هایی از گذشته به محاکمه کشیده شد و قسمت هایی در سایه ماند، خود مقوله دیگری است و وظیفه سنگین تاریخ، ما نیز به اسناد بنا به مصلحت چاپ نشده دسترسی نداریم که در کتاب شناسی خود بگنجانیم.

در خاطره نویسی و ادبیات زندان های معاصر ما، سه دوره ی برجسته مشهود است، دوره هایی که زندان محور توجه همگانی قرار می گیرد. اولی دهه بیست است، دوران آزادی های نسبی پس از اختناق رضاشاهی و آزادی غرورآفرین زندانیان سیاسی که توجه و علاقه ی وسیعی را به زندان های آن دوره در پی آورد. از این دوره خاطره نویسی های بسیار جالبی به جا مانده است. نوشته هایی که نه تنها چهره ی روشنفکران آن عصر، بحث ها و دیدگاه های آنان، بلکه صورتک های زندانبان و مقامات به شدت فاسد زندان و دستگاه قضایی را نیز می نمایاند. این خاطره نویسی ها اسنادی هم هستند در کار پژوهش حول و حوش محافل روشنفکری و کمونیستی در ایران. کارهای بزرگ علوی و خلیل ملکی راجع به این دوره زندان نمونه های بسیار جالبی به شمار می روند.

دومین دوره، زندان های “آریامهری” است که از روزهای سیاه بعد از کودتای ۲۸ مرداد ۳۲ شروع می شود. در آن سال ها خیل عظیمی از افسران، روشنفکران، جوانان و کارگران به زندان و تبعید کشانده شدند. بخشی از اسناد مربوط به این دوره در این چند سال گذشته به تصویر درآمده است، در قالب خاطره نویسی و داستان به عنوان نمونه به کتاب های “چهارده ماه در خارک” “رفقای بالا” و “دزد زمانه” اشاره می کنیم. از اواخر دهه چهل شاهد شور و تحرک تازه ای در زندان ها هستیم. در بستر یاس و خمیازه های خسته ی زندان که از استحکام حکومت کودتایی برمی خاست، نفسی تند و تازه دمیده شد. مشی چریکی و مبارزه مسلحانه نسل دیگری را به خیابان ها و زندان ها کشاند که در جستجوی هویتی تازه بودند. زندان این دوره که عمدتا در بحبوحه ی سال های پرتلاطم دهه ی پنجاه به تصویر کشیده شده است، تحت تاثیر توفان آن سال ها و دیدگاه های چریکی چهره ای اغراق شده و زمانه پسند می یابد. مردم که در آن روزهای پرالتهاب تشنه حقایق شکنجه گاه ها بودند، خواندند و شنیدند از آپولوها، شلاق ها، تهرانی ها و ثابتی ها. و مقاومت ها، عمدتا آن گونه که در “حماسه مقاومت” اشراف دهقانی توصیف می شود، نمایانده شد. نمونه های گذرای دیگر این دوره در روزنامه های آبان ۵۷ یافت می شود در عمر چند هفته ای آزادی مطبوعات، که خاطراتی از زندان و گزارش هایی در این باره، صفحاتی از روزنامه ها را به خود اختصاص می داد. و هم چنین به عنوان نمونه در داستان ها و اشعاری از نسیم خاکسار، علی درویشیان و سعید سلطانپور.

تنها در پس فاصله گیری از این تب و تاب هاست که نگاهی دیگر و این بار پرسشگر به انسان دربند و زندگی بندیان آغاز می شود. داستان “دیروزی ها” نمونه ای از این نوع است که ۹ سال پس از تب و تلاطم انقلاب نوشته شده است. نسیم خاکسار این داستان را به گونه ای دیگر از آنچه رسم بوده است، می نویسد: روانکاوی نقادانه از بندیان و پرورش ستوالی در ذهن ما که به خود بیندیشیم شاید که ما نیز امروز همچون صفایی “دیروزی ها” یک فسیل یا سنگواره شده باشیم.

سومین دوره، نوشتن از زندان های رژیم اسلامی است. موجی نوپا و جوان، اما با وسعتی گسترده. به قلم کسانی که خودشان در این زندان ها بوده اند و یا به دست دیگرانی که تجربه ها را شنیده یا خوانده اند و یا به نوعی دیگر با آن درگیر بوده اند. یکی از ویژه گی های نوشته های این دوره آن است که نویسندگانش نه نخبگان و برجستگان روشنفکری زمانه، آنچه که مثلا در ادبیات زندان های قبل از دهه بیست مشهود است. بلکه کسانی هستند که عموما برای بار اول دست به نوشتن می زنند. از کهنه کاران سیاسی هم نیستند. چه بسا حتی فاقد تجربه های سیاسی. این بار “غیر حرفه ای”ها می نویسند. همان غیر حرفه ای هایی که سال های دراز در زندان ماندند، جنگیدند. حماسه ها ساختند. ایستادند. تیرباران شدند. به دارشان آویختند. ماندند و یا باختند و بریدند. زندانیان رژیم جمهوری اسلامی را طیف گسترده ای تشکیل می دادند. از یک طرف توفان انقلاب و سیاسی شدن جامعه، توده های وسیعی را به صحنه کشانده بود و از طرف دیگر عدم تحمل رژیم فقها در برابر هر نوع دگراندیشی و مخالفین سیاسی که ارقام زندانی سیاسی و اعدام ها را به هولناک ترین اعداد تاریخ دیکتاتوری ها رساند. زندانی ها از نوجوانان ۱۳ یا ۱۴ ساله بودند تا ۷۰ سال ها، دانش آموز تا پزشک و مهندس، گودنشین تا بالاشهری. زن و مرد. حضور گسترده زنان در عرصه های سیاسی و مبارزاتی که از اواخر دهه ۴۰ رو به گسترش بود، این بار می رفت که به نقش برابر با مردان برسد. زن نه تنها در نقش مادر یا همسر زندانی گذشت ها، مقاومت ها و اعتراض ها کرد، بلکه خود، زندانی در بند هم بود. تیرباران شد یا به دار کشیده شد. چه بسا با کودکی در بغل، در بازجویی ها، انفرادی ها و بندهای عمومی حضور یافت. با چشم پوشی از برخی ناپختگی ها در زمینه های ادبی و سیاسی خاطره نگاری ها و گزارش های این دوره، از یک طرف توجه و علاقه به خواندن آنها عمومیت بیشتری یافته است. تحول جدیدی در روال خاطره نویسی و ادبی ایجاد شده است. این تحول البته تنها به این حوزه محدود نیست. به جای ساده اندیشی ها و کلی بافی ها، طرح چراها و چگونه ها میدان بیشتری یافته است. زندان راه به پهنه ی ادبیات یافته و زندانی، قهرمان بسیاری از داستان ها و نوشته های امروزی است. “قهرمان”ی که چهره ی عصر خود را دارد. زندانی “تعزیر”ها، “حد”ها و “ارشاد”ها و “کافر” و “منافق”ها. “قهرمان” مقاومت ها و اعدام ها و نیز وانهاده ها و “تواب”ها. هر دو شخصیت های داستانی واقع می شوند که به چرا و چگونه ها پاسخی باشند. در “مرایی کافر است”، نسیم خاکسار این تواب ها را نشان می دهد. مرایی می گوید “من سگ شدم”. و ما می بینیم که او “سگ” می شود زیر شلاق و در حضور لاجوردی تا جایی که به پدر خودش می گوید به ملاقاتش نیاید که دیگرشکنجه گرش، لاجوردی پدر اوست.

کودکان زندان یکی دیگر از پدیده های ویژه ی زندان های رژیم اسلامی است که به ادبیات زندان هم راه یافته است. غیر از اشاره های م- رها در خاطرات خود به کودکان زندان، داستان های “پرنده های کوچک بال طلایی من زیر چادر مادر بزرگ”، “دمی در بند”، “پنجره کوچک سلول من” و “تجربه” نمونه هایی از سرگذشت کودکان زندانی است. در این مقدمه قصد نقد و بررسی ادبیات زندان در میان نیست. اما اشاره ای هر چند کوتاه و گذرا به کتاب “زندان توحیدی” پرویز اوصیا، (ا- پایآ) به دلیل برجستگی اش در خاطره نویسی از زندان ما را از رشته سخن خود دور نمی سازد.

اوصیا خاطرات خود را از سه ماهی که در بهار ۵۸ یا به قول خودش در بهار آزادی در زندان قصر گذرانده است، به نگارش درآورده است. این کتاب یکی از بهترین نمونه های ادبیات زندان و خاطره نویسی است. اوصیا که خود، نویسنده، شاعر و حقوقدان هم بود، تمام هنر خود را در نوشتن این کتاب به کار می گیرد. کتاب گاه به شعر نزدیک می شود گاه به هنر نمایشنامه نویسی و گاه سرشار از مقوله های حقوقی و روانکاوی در بیانی ساده و مشاهده گر. جابه جا، نویسنده سئوال و شک در ذهن خواننده برمی انگیزد و او را وادار به تامل در به اصطلاح بدیهیات و داوری های غیرقابل تردید می کند. “زندان توحیدی” چهره ی زندان بحبوحه ی انقلاب را دارد. زندانی از وزرا و سناتورها، ساواکی و باج بگیران تا چریک فدایی. یکی از تجربه های نویسنده در کتاب، تماس او با شکنجه گری که وقتی شلاقش را ندارد، چه ناتوان، ساده وابله می نماید. یا امیر ارتشی که مدام سر در دعا و نماز دارد و چشم هایش همیشه از اشک مرطوب است.

مفهوم زمان در زندان و مقایسه اش با زمان نجومی یکی از جالب ترین و گیراترین مقوله هایی است که نویسنده در آن تامل می کند. مفهوم زمان در اثر پیش آمد وقایع در تصور ما ایجاد می شود. اگر می شد فرض کرد که وقایعی در فاصله زمانی پشت سر هم رخ نمی داد، یعنی حرکت مکانی وجود نمی داشت، آن وقت ممکن بود فرض کرد که زمان هم وجود نداشته باشد. در زندگی یکنواخت زندان، واقعه ای که امروز را از دیروز متفاوت کند، کمتر وجود دارد. هر کسی که خود زمانی زندانی بوده باشد، شاید به تجربه تفاوت این دو زمان را دریافته باشد. اما نویسنده “زندان توحیدی” از مشاهده و تجربه فراتر رفته و به پاسخگویی مسئله و سئوال می پردازد.

ادبیات زندان هم مثل هر نوع دیگری از ادبیات نقد و بررسی می خواهد: نقد روانشناسانه، نقد تاریخی، اجتماعی و سیاسی. ما در جستجوی خود جز دو- سه مقاله در این باب چیزی نیافتیم و آن چند نوشتار را در این کتاب شناسی نیاوردیم چرا که خود این موضوع می تواند جایگاه مستقلی را داشته باشد. امیدواریم با گسترش بیشتر کارهای زندان این موضوع نیز اهمیت خود را بیابد.

در رابطه با اسناد باید اشاره کنیم که به دلیل گستردگی و پراکندگی شان جمع آوری همه ی آنها برای ما غیرممکن بود. طی ١٧ سال گذشته به بند کشیدن ها، شکنجه و کشتار ابعادی فرای تصور انسانی یافته است. گروه ها، احزاب، افراد و تشکل های مختلف در خارج از کشور هر کدام سهمی در انتشار گزارش های این جنایت ها داشته اند، کار جمع آوری ما در این زمینه تنها نمونه وار بوده و به هیچ وجه تمامی آن اسناد را در بر نمی گیرد. ما امیدواریم این کار آغازی باشد و یا پیشنهادی برای حرکت در این راستا و ثبت آن در تاریخ. اما آیا دردآور و مایوس کننده نیست که بخش عمده ای از تاریخ کشوری را تاریخ زندان هایش تشکیل دهد می شود امیدوار بود که روزی شکنجه و اعدام و زندان به موزه ها و تاریخ گذشته سپرده شود؟

گزارش و اسناد

  گفتاری درباره ی شکنجه و زندان، سازمان مجاهدین خلق ایران،۲۳ صفحه، ۱۳۵۰
  هوشیاری انقلابی، مبارز اسیر در زندان، سازمان مجاهدین خلق ایران،۵۷ صفحه، ۱۳۵۱
  شرح فرار من، رضا رضایی، باختر امروز، شماره ی ۲۳، بهمن ۱۳۵۰
  نظری به تاثیر جنبش مسلحانه در سه سال اخیر بر زندان ها، مجاهد، شماره ۴، آذر ۱۳۵۳
  زندان ها و زندانیان، دفتر هماهنگی جامعه های دفاع از حقوق بشر در ایران، بازتاب، ۱۳۵۶
  زندان، سنگری از مبارزه، فدراسیون دانشجویان و محصلین ایرانی در آلمان غربی و برلن، ۵۵ صفحه، تاریخ؟ (پیش از انقلاب)
  درباره وضع زندان ها در ایران، (در: تاریخ بیست ساله کنفدراسیون جهانی محصلین و دانشجویان ایرانی – اتحادیه ی ملی، جلد اول، صفحه ی ۶۴۹)، حمید شوکت، بازتاب، زاربروخت (آلمان) زمستان ۱۳۷۲
  ویژه ی زندانیان سیاسی ایران، کمیته ی دفاع از حقوق بشر و پیشبرد آن در ایران، شماره ی ۱۷، دی ۵۷
  چند گزارش از دستگیری و شکنجه ی هواداران سچفخا در کمیته مارلان شماره ۹ و بعضی دیگر کمیته ها، سچخفا، ۲۳ صفحه، ۱۳۵۸
  زنده بگوران اوین (دو گزارش از بند زنان و مردان)، راه آینده، صفحه، بهمن ۱۳۶۱
  هرگز نمیرد آنکه “دلش زنده شد به عشق، جبهه ی همبستگی برای دفاع از حقوق دموکراتیک مردم ایران، نام، محل و تاریخ شهادت ۲۵۹۶ رزمنده ی راه آزادی، ۱۳۶۲
  بریده ایمان، شورا، شماره ۵، پاریس، اسفند ۱۳۶۳
  گزارش مسلح اوین، اندیشه ی رهایی، شماره های ۳ و ۴، اتریش، اسفند ۱۳۶۳
  یادداشت های روزانه روزانه زندان، محسن فاضل، “از آرمانی که می جوشد”، هواداران پیکار، شهریور ۱۳۶۴
  یادداشت هایی از زندان، محمد تقی شهرام، گروهی از زندانیان سیاسی رژیم شاه، تهران ۱۳۵۹
  چند نامه از محمد تقی شهرام از زندان به مقامات دادستانی جمهوری اسلامی، کمیته پشتیبانی از زندانیان انقلابی و مبارز، تهران ۱۳۵۹
  حماسه ی پیکارگران شهید در سپیده دم اعدام، اتحادیه های دانشجویی هوادار پیکار، پاریس ۱۳۶۱
  در راهروهای خون، جامعه دموکراتیک ایرانیان مقیم فرانسه، ۵۰ صفحه، ۱۳۶۴
  مادران و کودکان در زندانیان های خمینی، مینا وطنی، آزادی(دوره ی دوم)، شماره ی ۲ (اسفند ۶۵)، شماره ۳ (شهریور۶۶)
  رویاهایمان با کشته هایمان می رویند، نبرد، شماره ۱۶، دی ۱۳۶۷
  یادداشت های زندان، توفان، شماره های ۱۶و ۱۷ و ۱۸
  اعترافات تکان دهنده ی یکی از مسئولین اطلاعات سپاه پاسداران، سازمان مجاهدین خلق، بهمن۶۷
  جای آنست که خون موج زند در دل لعل،(پیرامون کشتار زندانیان سیاسی به دست دژخیمان حاکم بر ایران)، آغازی نو، (جزوه)، ۱۳۶۷
  ویژه نامه قتل عام زندانیان سیاسی، فدایی، دی ۱۳۶۷
  ویژه ی نقض حقوق بشر در ایران، شورا،
  شماره ۵۱، پاریس، دی و بهمن ۱۳۶۸
  احساس تلخ و وجدان بیدار (گزارش قتل عام ۱۳۶۷)، کار(اکثریت)، شماره ۴۴، مهر ۱۳۷۱
  نامه ۹۰ تن از زندانیان سیاسی سابق به صلیب سرخ، آرش، شماره ۱۷، خرداد ۱۳۷۱
  آن روزها چگونه گذشت؟ کار اکثریت، شماره ۶۶، شهریور ۱۳۷۲
  یکی از شماره ۱۶، شهریور۱۳۷۳
  پنج گزارش از کشتار تابستان ۶۷، چشم انداز، شماره ۱۴، زمستان ۷۳
  من شاهد قتل عام زندانیان بودم، پیام کارگر ۶۴،۶۵، ۶۶، ۶۷، ۶۸، زمستان ۱۳۷۳
  زندان، پرواز، ارس، ۶۲ صفحه، لندن، بهار ۱۳۷۴
  مصاحبه با همسر یکی از شهدا، اتحاد کار، شماره ۵، شهریور۱۳۷۶
  آن عاشقان شرزه که با شب نزیستند، مصاحبه با میهن عصمتی، آغازی نو(تئوریک سیاسی)، شماره۸ ، پائیز ۱۳۷۰
  از پل چرخی کابل تا وکیل آباد مشهد، (گزارشی از زندانیان افغانی و شرایط زندان)، جهان امروز، شماره ۱۰، ژوئیه- اوت ۱۹۹۵
  آخرین اخبار زندان ها، پیام کارگر، شماره ۵۲
  به یاد پاکزاد، مسعود رجوی، شورا، شماره ۱۵
  سند شکنجه- اعترافات هلال احمرخمینی در مورد شکنجه وحشیانه و طاقت فرسادر زندان ها، مجاهد، شماره ۳۲
  سلسله خاطرات و گزارشات و نوشته هایی از زندان ها و شکنجه گاه های رژیم ضدبشری خمینی، مجاهد، شماره های ۱۸۰ تا ۱۸۶، ۱۸۸، ۱۹۰، ۱۹۸، ۱۹۹
  زندان و زندانی، گزارش دیگری از شکنجه های کشتارگاه های خمینی، مجاهد، زندان رشت، شماره ی ۲۴۴، زندان لاهیجان: شماره ی ۲۴۶، زندان قم: شماره ی ۲۳۴
  شهدای جاویدان آزادی، پرچمداران انقلاب نوین خلق قهرمان ایران، اسامی و مشخصات ۲۰۲۸۰ نفر از شهدای انقلاب نوین ایران، به انضمام ۱۱۹۹ عکس، مجاهد، ضمیمه شماره ۲۶۱، شهریور۶۴
  کنفرانس مطبوعاتی “دو تن از مجاهدین شکنجه شده در پاریس، مجاهد، شماره ۲۶۹، آذر۶۴
  افشای جنایات ضدبشری دژخیمان در زندان های مخوف خمینی( توسط مجاهدین از بند رسته در ۷ شهر آمریکا)، مجاهد، شماره ۲۷۶، دی ۶۴
  نوروز در زندان های رژیم ضدبشری خمینی، (گوهردشت، اوین، قزلحصار، اراک، اصفهان، اورمیه… در سال های ۶۲ تا ۶۴)، مجاهد شماره ۲۸۵، فروردین ۶۴
  نشریه راه کارگر، شماره های ۲۸، ۳۰ ، ۳۲، ۴۰، ۴۴، ۴۷، ۴۸، ۵۵، ۵۷، ۵۹، ۶۱، ۶۸،۹۱، ۹۲، ۱۳۴،
  نشریه پیکار، شماره های ۲۸ (آبان ۵۸)، ۶۶، ۹۵، ۱۰۰، ۱۰۱، ۱۰۵، ۱۰۶، ۱۰۷، ۱۰۸، ۱۰۹، ۱۱۲، ۱۱۳، ۱۲۴، ۱۲۶ (ابان ۱۳۶۰)
  شکنجه زندانیان سیاسی، ج.ا . افشا کنیم، کار سچخفا، (اقلیت) شماره ۹۱، دی ۵۹
  اعتصاب غذا و اعتراض زندانیان سیاسی، کار، سچخفا، (اقلیت)، شماره۱۰۵، فروردین ۱۳۶۰
  گزارش هیئت بررسی شکنجه، دروغ پردازی دیگر از حزب جمهوری اسلامی، کار، سچخفا،(اقلیـت)، شماره ۱۱، خرداد ۶۰
  آنجا که فولاد آبدیده می شود، گزارشی از زندان های ج.ا. کار، سچخفا،(اقلیت، شورای عالی)، از شماره های ۲۰۴، ۲۰۹
  زندان ها و اعدام ها (یادداشت، سند و نامه های سه گانه منتظری درباره ی شرایط زندان)، چشم انداز شماره ۶، تابستان ۶۸
  “سه روز تا بینالود”، (نوشته ای بر اساس یک گزارش شفاهی)، چشم انداز، شماره ۷، بهار ۶۹
  لعنت آباد، گزارشی کوتاه، چشم انداز، شماره ۱، تابستان ۶۵
  ما نباید شکسته شویم، ما بستگان ایستادگان هستیم(مصاحبه خانواده های اعدامی)، اتحادکار، شماره ی ۱۲، مرداد ۶۹
  نامه خانواده زندانیان سیاسی به گالیندوپل، اتحاد کار، شماره ۹، اردیبهشت۶۹
  نشریه بانگ رهایی، ارگان کانون حمایت از زندانیان سیاسی (داخل کشور)، جزوه، شماره های: ۸-۹ (مرداد- شهریور۶۸)، ۱۰ (مهر۶۸)، ۱۱-۱۲ (آبان ۶۸)
  واپسین نامه ها (وصیت نامه های اعدامی ها)، شقایق، آرش، ۹۵ صفحه، فرانکفورت
  و این شط خونی که از مردم جاری ست، (گزارش و تحلیل از قتل عام ۶۷)، سعید همایون، اتحادکار، شماره ۳۵
  وصیت نامه چند اعدامی، اتحادکار، شماره ۱۳، شهریور ۶۹
  ویژه نقض حقوق بشر، گزارش نماینده ویژه سازمان ملل متحد از ایران، شماره ۵۲، پاریس، اسفند ۶۸
  ایران: نقض حقوق بشر، سازمان عفو بین الملل، ۱۲۲ صفحه، لندن ۱۹۷۸
  اعتصاب غذای بزرگ زندانیان قصر، محمد اعظمی، مجله ی نقطه، شماره ۵-۶، پاریس، زمستان ۷۴/ بهار ۷۵

خاطرات زندان

الف- زندان پهلوی ها

  تیمور تاش در صحنه سیاست ایران، دکتر باقر عاقلی، جاویدان، تهران ۱۳۷۱
  بازنگری در تاریخ قاجار و روزگار آن، ابونصر عضد قاجار، کتابفروشی ایران، ۵۳۴ صفحه،مری لند (آمریکا) ۱۹۹۶
  واقعه اعدام جهانسوز و ریشه های سیاسی و اجتماعی آن، نجفعلی پسیان، مدیر، تهران ۱۳۷۰
  زندان فلک الافلاک، مجله ی فردوسی، تهران ۱۳۳۵
  پنجاه و سه نفر، بزرگ علوی، جاویدان، ۲۴۲ صفحه، تهران ۱۳۵۷
  ایام محبس، علی دشتی، امیرکبیر، تهران ۱۳۵۴
  افسانه ما، غ- فروتن، ۴۸۳ صفحه، ناشر؟ محل انتشار؟ تاریخ؟
  حماسه مقاومت، اشرف دهقانی، سازمان چریک های فدایی خلق، ۲۴۸ صفحه، بهمن ۱۳۵۷
  خاطرات یک چریک در زندان، یوسف زرکار، انتشارات سازمان های جبهه ملی ایران در خارج از کشور (بخش خاور میانه)، ۲۴۱ صفحه، مرداد ۱۳۵۳
  یادداشت های زندان (۱۹۴۲-۱۹۲۸)، اردشیر آوانسیان، حزب توده ایران، ۱۳۵۸
  خاطرات سیاسی خلیل ملکی (با مقدمه ی همایون کاتوزیان)، جبهه ملیون ایران، ۵۲۱ صفحه، پاییز ۱۳۶۰
  میهمان این آقایان، م. آ. به-آذین چاپ سوم، آگاه، ۲۱۷ صفحه، تهران ۱۳۵۸
  چهارده ماه در خارک، کشاورز، پیام، ۳۳۴ صفحه، تهران ۱۳۶۲
  خاطره یی از مهدی، خلیل رضایی، شورا، شماره ۱۱، شهریور ۱۳۶۴
  نوروز در خارک، سید ابوالقاسم انجوی شیرازی، آدینه، شماره ۵۵، ۵۶ نوروز ۱۳۷۰
  صفر قهرمانیها، بهروز حقی، آذربایجان، ۴۴۱ صفحه، کلن، آذر ۱۳۷۴
  خاطرات دوران سپری شده، خاطرات و اسناد یوسف افتخاری،۱۲۹۹ تا ۱۳۹۹، (به کوشش کاوه بیات، مجید تفرشی)، فردوس، ۲۷۸ صفحه، تهران ۱۳۷۰
  خاطرات سیاسی، ایرج اسکندری،(به اهتمام بابک امیرخسروی و فریدون آذرنور)، بخش نخست (از سه بخش)، نشر جنبش توده ای های مبارز انفصالی، ۹۳ صفحه، محل؟ پاییز ۱۳۶۶
  از هر دری (زندگی نامه سیاسی- اجتماعی)، به- آذین، (در بخش اول از جلد۱ که مربوط به خاطرات نویسنده در زمان محمدرضاشاه است. اشاراتی به دستگیری ها و خاطراتی از زندان دارد)، جامی، تهران تابستان ۱۳۷۲
  خاطرات من از زنده یاد حسین فاطمی، مکری، ۱۲۲ صفحه، ناشر؟ محل انتشار تاریخ؟
  خاطرات و یادداشت های زندان، پیشه وری، بنیاد حافظ، ۱۵۰ صفحه
  دفاعیات دکتر تقی ارانی در دادگاه رضاشاه (برگرفته از: پرونده ی ۵۳ نفر)، حسین فرزانه، نگاه، تهران ۱۳۷۳
  خاطرات یک زن توده ای، راضیه ابراهیم زاده، مهر، ۳۸۳صفحه، کلن ۱۳۷۳
  زندگی نامه محمدعلی شمیده، به کوشش و ویرایش بهرام چوبینه، مرتضوی، ۴۵۰ صفحه، کلن ۱۳۷۳
  درد زمانه (خاطرات ۵۷-۱۳۲۰)، علی عمویی، تهران ۱۳۷۳
  رفقای بالا، منوچهر کی مرام، شباویز، ۵۰۶صفحه، تهران ۱۳۷۴

ب- زندان های جمهوری اسلامی

  دیوار الله اکبر (جلد اول)، سیاوش بشیری، پرنگ، چاپ دوم، ۱۴۲ صفحه، پاریس ۱۳۶۱
  خوب نگاه کنید راستکی است، پروانه علیزاده، خاوران، ۶۷ صفحه، پاریس، مهر ۱۳۶۶
  خاطرات زندان توحیدی (قصر در بهار آزادی)، پرویز اوصیا (ا. پاپا)، بازتاب، زاربروخن ۱۳۶۸
  بازنویسی روایت شفق، اکبر سردوزامی، آرش، ۱۸۱ صفحه، سوئد ۱۳۷۲
  بابا بیا برویم خانه، علی شیرازی، کارگاه فرهنگ بین الملل، ۱۹۴ صفحه، آلمان، پاییز۱۳۷۳
  تابلوی گل سرخ، علی شیرازی، کارگاره فرهنگ بین الملل، ۲۳۱ صفحه، پاییز ۱۳۷۴
  نبردی نابرابر (گزارش هفت سال زندان از ۱۳۶۱ تا ۱۳۶۸), نیما پروش، اندیشه و پیکار، ۱۴۰ صفحه، ۱۳۷۴
  حقیقت ساده( خاطراتی از زندان های زنان جمهوری اسلامی ایران)، م- رها، تشکل مستقل دموکراتیک زنان ایرانی در هانوور، آلمان، در سه دفتر، دفتر اول: پاییز ۷۱ (۱۶۸ صفحه)، دفتر دوم: تابستان ۷۳ (۱۸۵ صفحه)، دفتر آخر: زمستان ۷۴ (۲۴۳ صفحه)
  خاطرات زندان، کتایون، نشریه میزگرد شماره ۳- ۴- ۷- ۸-
  نامه های زندان( نقد و بررسی)، مجید نفیسی، آرش، شماره ۵۲، مهر، آبان ۱۳۷۴
  پرسش های بی پاسخ( بیاد نجلا قاسملو)، فرزانه افشار، آغازی نو(تئوریک- سیاسی)، شماره ی ۸، پاییز ۱۳۷۰
 تاملی در “حقیقت ساده”، شهلا شفیق، مجله ی نقطه، شماره۱، بهار ۱۳۷۴

زندان در قالب قصه و داستان

  ورق پاره های زندان(۱۳۱۷- ۱۳۱۸)، بزرگ علوی، جاویدان، ۱۲۰ صفحه، تهران ۱۳۵۷
  روشنفکر کوچک، نسیم خاکسار، ققنوس، تهران ۱۳۶۰
  اگر مرا بزنند،علامحسین ساعدی، الفبا( دوره ی جدید)، شماره ۳، پاریس، تابستان ۱۳۶۲
  بازنده، (داستانی از دستگیری، شکنجه و تسلیم قاسم عابدینی)، هواداران سازمان پیکار در راه آزادی طبقه کارگر، ۷۶ صفحه، پاریس ۱۳۶۳
  فتح، بهروزآذر، الفبا (دوره ی جدید)، شماره ۶، پاریس، پاییز ۱۳۶۴
  به رخم های محمدحسین، کاظم مصطفوی،(ح-الف)، مجاهد، شماره ی ۲۶۵، آبان ۱۳۶۴
  دیروزی ها، نسیم خاکسار، نشر ایران فردا، ۸۲ صفحه، فروردین ۱۳۶۶
  پرنده های کوچک بال طلایی من زیر چادر مادربزرگ، محسن حسام، خاوران، ۱۵۰ صفحه،پاریس ۱۳۶۷
  مرایی کافر است، نسیم خاکسار، چشم انداز، شماره ی ۵، پاییز ۱۳۶۷
  مرگ شقایق، بتول افسری، آدینه، شماره ۳۱، دی و بهمن ۱۳۶۷
  عروس، قاضی ربیحاوی، آدینه، شماره ۵۲، خرداد ۱۳۶۸
  عروسی برای مردگان، نسیم خاکسار، چشم انداز، شماره ۶، تابستان ۱۳۶۸
  دیدار، احمد محود، نشرنو، تهران ۱۳۶۹
  بالاتر از سیاهی، علی بویری، ناشر: مولف، ۷۴ صفحه، کانادا ۱۳۶۹
  سال های ابری،(جلد چهارم)،علی اشرف درویشیان، اسپرک، تهران، بهار ۱۳۷۰
  کوتاه ترین قصه ی تخیلی عالم، رضا براهنی، آدینه، شماره ۵۷-۵۸، اردیبهشت۱۳۷۰
  محکوم به اعدام، علی محمد افغانی، نگاه، تهران ۱۳۷۰
  زندان می گریست،م-رها، آرش، شماره ۱۴-۱۵ اسفند، فروردین ۱۳۷۱
  تابستان۶۷، امیرحسین چهل تن، آدینه، شماره ۶۰، شهریور۶۹
  روضه ی قاسم، امیرحسین چهل تن، گستره(چاپ دوم)، ۱۸۴صفحه، آلمان اکتبر ۱۹۹۱
  داستان دهکده اوین، ن-فاخته، آرش،سوئد، تابستان ۱۹۹۲
  بهار در سلول، زهرا لنگرودی، فاخته،شماره ی ۳-۴، زمستان۷۱-بهار ۷۲، هلند
  گیسو، قاضی ربیحاوی، ناشر: مولف،۲۳۹صفحه، تهران پاییز ۷۲
  طاووس، حسین دولت آبادی، آرش، شماره ۳۹-۴۰، خرداد، تیر ۱۳۷۳
  فریدون تویی، رضا همایون، آرش،شماره ۴۱،۴۲، مرداد، شهریور۱۳۷۴
  پنجره کوچک سلول من، مسعود نقره کار، آرش،شماره ۵۱، مرداد، شهریور۱۳۷۳
  مرثیه رعنا،جواد طالعی، آرش، شماره ۵۲،مهر، آبان ۱۳۷۴
  حکایت آن روزها(نوبت رقص من)، اکبر سردوزامی، باران، سوئد، ۱۹۹۵
  آشیان ویران، م-رها، کتاب نقطه، شماره ۱، پاییز۱۳۷۴
  بازپرسی، بیژن مقدم، چشم انداز، شماره ۲، پاریس ۱۳۶۶
  با من از درخت حکایت بگویید، مسعود فرازمند، اتحادکار، شماره۱۵
  دست های بزرگ مهربانی، مسعود نقره کار، نبرد، شماره ۱۷
  دمی در بند، نهال، نیمه دیگر، شماره ۱۱، بهار ۶۹
  زاری نه، فریاد باید کرد، سعید همایون، اتحادکار، شماره ۳۵، شهریور۱۳۶۸
  قبیله آتش در تله گرگ، فریدون گیلانی، چاپ دوم، کتاب طالقانی، ۲۱۸ صفحه، اسفند ۱۳۶۷
  نمازخانه کوچک من، هوشنگ گلشیری، کتاب تهران، (چاپ دوم)، تهران ۱۳۶۴
  نان، نسیم خاکسار، فدایی، شماره ۴۶

ادامه دارد…………….

.به نقل از نقطه شماره شش تابستان

١٣٧۵