شهروند و دموکراسی

کمپین ۵۰% زنان افعانستان در تاریخ ۲۸ ثور ۱۳۸۸ و در آستانه انتخابات دومین دور ریاست جمهوری تشکیل شد. این کمپین که متشکل از گروهی از فعالان جامعه مدنی، حقوق بشر، حقوق زنان و مطبوعات بودند با این شعار که زنان نیمی از جمعیت کشور را تشکیل می دهند این کمپین را کمپین ۵۰% زنان افغانستان نام نهادند. آنها خواست ها و مطالبات خود را در زمینه حقوق سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و اصلاح قوانین و حقوق قضایی در ۷ بخش اعلام نمودند.

«گذری بر ویرانه‏های جنگ (سفرنامه ۱۳۶۸)» چشم دیدهای رسول پویان نویسنده این کتاب از گوشه و کنار هرات در همان سال است. در سال‏هایی که آتش جنگ از سر و روی این کشور زبانه می‏کشید هرات نیز پیکری گداخته بود که حرف اول را در آن خون و جنگ و تفنگ میزد. فقر، بی عدالتی و نابسامانی‏های ناشی از این وضعیت، عمده چشم دیدهای نویسنده از وضعیت هرات است.

آزادی بیان بدون اندیشه و خرد بی معنا است. تجربه‏ی بشریت نشان داده است که جوامعی به آزادی و آزادی بیان و اندیشه ارج می‏نهند که از آگاهی بیشتری بهرمند باشند. به عبارت دیگر آزادی و آگاهی لازمه‏ی یکدیگر‏اند و دو روی یک سکه. بنابراین، این کتاب در سدد طرح دو بحث است: از یک طرفه آزادی بیان و مسئوولیت مدنی و از جانب دیگر طرح بحث «کتاب، کتابت و کتاب خوانی» به مثابه پیش زمینه‏ای برای رسیدن به آزادی و آزادی بیان و اندیشه.

زنان در کشورهای مختلف منطقه به دلیل اشتراکات تاریخی، اجتماعی، فرهنگی، دینی و متاثر از نظام های سیاسی و اقتصادی حاکم که به گونه هایی همه آنها در عنصر استبداد و خودگامکی مشترک بوده اند، در وضعیت ناگوار و البته مشابهی به سر می برند. در کتاب پیش رو‏ وضعیت زنان تاجیکستان از زمان شوروی تا استقلال تاجیکستان مورد بررسی قرار گرفته و به مواردی چون نظام شوروی، استقلال تاجیکستان، مهاجرت و طلاق، چند همسری، اسلام سیاسی و زنان و تفاوت های نسل جوان و نسل قدیم تاجیکستان پرداخته شده است.

تاریخ نمایانگر هستی بشریت است. تاریخ گذشته، حال و آینده‏ی زندگی آدمی را در بر می‏گیرد. تاریخ مکتب اندرز و پندی برای همه است. ولی در سرزمین ما برداشت از «تاریخ» و «تاریخ نگری» تا هنوز در ابتدایی ترین سطح قرار دارد. برداشت ما از تاریخ در حد تاریخ تقویمی ثبت وقایع و تحولات است. این چنین تاریخ به درد زندگی و آینده نخواهد خورد. تاریخ انگاری و تاریخ نگاری دو بحث متفاوت از هم‏اند. تاریخ انگاری ماهیت تاریخی تمام حوادث و تحولات را مطرح می‏کند. در حالی که در تاریخ نگاری چنین نیست. اما هنوز راه درازی برای رسیدن به آن است و نیازمند بحث‏های فلسفی و جامعه شناسیک در باره‏ی تاریخ هستیم و باید گروه‏ها و حلقه‏های گونه گون دست به دست هم دهند تا به آن رویکرد تاریخی وقایع را مورد بررسی قرار دهیم.

نویسندگان همواره چیزهای را می‏بینند و روزنه‏های را نمایان می سازند که عوام‏الناس از دیدن آن‏ها ناتوان هستند. نویسندگان به‏ گونه‏های تعیین کنندگان شیوه‏ی تفکر، علایق و سلیقه‏های افراد یک جامعه هستند. آنسان که آزادگی، خرد باوری، فرزانه‏گی و رنج مردمان یک سرزمین را بر اساس داده‏های آثار نویسندگان آن سرزمین بر می‏تابانند. بنابراین، نویسندگان در هیچ جامعه‏ی تافته‏ی جدا بافته از جوامع نیستند و نمی‏توانند باشند. آنان همواره سردمدار تحولات، پیشرفت و ترقی یک سرزمین قرار گیرند. اما پرسش از نقش نویسندگان در برابر مخاطبین و رابطه‏ی مخاطبین با نویسندگان و رسالت نویسندگان در افغانستان روشن نیست.

حافظه‏ی جمعی بیانگر دردهای مشترک تاریخی مردمانی است که در یک مرز و بوم، رنج‏های مشترک را تجربه کرده اند و بار این دردها و رنج ها همواره بر آنان سنگینی می‏کند. حافظه‏ی جمعی به خاطر داشتن رنج آدمی و انسانیت پایمال شده به وسیله‏ی جانیان است. دولت‏های غیر دموکراتیک و خودکامه در جهان همیشه کوشیده‏اند که دردها و رنج‏های مردم را به فراموشی بسپارند و خاطرات مردم را در فضای غیر دموکراتیک با جبر پاک سازند. این کوششی بوده است که تاکنون هم در افغانستان به صورت مستقیم و غیر مستقیم ادامه دارد.

اکنون بیش از ده سال از حضور نیروهای بین المللی در افغانستان می‏گذرد. شاید طرح این بحث بیشتر از هر زمان دیگر امروز مهم‏تر باشد. در طی بیشتر از یک دهه دست آورد افغانستان از حضور این نیروها چیست، آیا این نیروها به تعهدی که به افغانستان و جهان سپرده بودند، عمل کرده‏اند یا خیر، آیا این نیروها در نابود سازی تروریسم موفق شده‏اند، پس خروج این نیروها افغانستان به کدام سو خواهد رفت، جنگ یا ثبات؟ این‏ها برخی از پرسش‏های است که در این کتاب به آن پرداخته شده است.

نواندیشی دینی یکی از نحله‏های جدیدی است که گفته می‏شود با سید جمال الدین آغاز گردیده است. این نحله‏ی فکری در اکثر کشورهای اسلامی طرفداران و راه‏روانی پیدا کرد. در کشورهای چون مصر، ترکیه، ایران و پاکستان بیشتر مورد توجه نسل‏های جدید و پژوهشگران قرار گرفته است. در افغانستان نیز طرفدارانی دارد. اغلب احزاب و جریان‏های سیاسی اسلامگرایی که طی نیم قرن اخیر حضور یافته‏اند، راه‏روان این نحله‏ی فکری خود را معرفی کرده‏اند. اما گفتگو و بحث در باره‏ی نواندیشی دینی چندان سابقه‏ای ندارد. میراث این تفکر چیست، چه گونه آغاز شد و در نهایت به کجا رسیده و خواهد انجامید؟ پرسش‏های است که نیازمند پاسخ است. در این جزوه سعی شده است تا به آن‏ها پاسخ داده شود.

درست در روزگاری در افغانستان جنگ آغاز شد که مردم تازه به مسائل و تجارب جهانی آشنا شده بودند. هنوز آموزش و پرورش، سواد و دانشگاه‏ها در ابتدایی ترین وضعیت قرار داشتند که جنگ‏های چندین ساله آن را نیز نابود کرد. از جانب دیگر حکومت‏های خانوادگی، رزیم‏های خود کامه، نظام های سیاسی ناپایدار، حاکمیت ایدئولوژی‏های مطلق‏گرا و قرون وسطایی باعث گردید تا سواد و دانش در افغانستان پایدار نشود. طی ده سال اخیر فرصت‏ها، زمینه و زمانه برای این مهم آماده شد، اما دست آوردهای این دوره در برابر گذشته چیست، چرا رژیم‏های که در گذشته در کشور حاکم بوده‏اند نتوانستند و یا نخواستند علیه بی‏سوادی مبارزه کنند، آیا عامل اصلی صرف جنگ بود یا عوامل دیگر نیز در کنار آن بوده است؟ چه عوملی؟ این‏ها مسائلی است که در این کتاب به آن پرداخته شده است.