شهروند و دموکراسی

مجلس دور پانزده هم افغانستان (مجلس اول دولت فعلی) یکی از دست آوردهای مهم در کنار دو قوه ی دیگر دولت پس از یک غیاب طولانی بوده است. مردم افغانستان پس از چند دهه فرصت یافتند تا دوباره نمایندگان خود را برای قانون گذاری، نمایندگی و نظارت بر کارکردهای حکومت تعیین کنند. اما آیا این مجلس توانست خواسته‏ها و توقعات مردم را برآورده سازد؟ آیا وظایف خود را موفقانه به انجام رسانده است؟ چه قدر مفیدیت داشته است؟… این‏ها موضوعاتی هستند که در این جزوه بدان‏ها به وسیله‏ی نمایندگان حکومت، دولت مردان و ناظران مورد بررسی قرار گرفته است.

زنان در دوران طالبان تمام حقوق و آزادی های مدنی و انسانی خود را از دست دادند. شدیدترین و سختگیرانه ترین قوانین کنترلی بر آنان اعمال شد و صحبت از حقوق زنان به خط قرمز حکومت تبدیل شد. اکنون که جامعه یک دهه بعد از حکومت طالبان را تجربه کرده و زنان به آزادی‏های مدنی و سیاسی وسیعتری نسبت به دوران پیش رسیده اند، صحبت ها از مذاکره با طالبان این نگرانی و وحشت را در میان زنان ایجاد کرده است که آیا با توجه به ضعف ساختارها و نهادهای دموکراتیک، بار دیگر حقوق زنان قربانی صلحی ناپایدار خواهد شد؟ آیا جامعه به زنان به عنوان نیمی از جمعیت کشور، توجه دارد؟

شورای ولایتی نیز یکی از عناصر تشکیل دهنده‏ی دولت است است و در موضوعات مربوط به توسعه، پیشرفت، انکشاف و سایر مسائل به نمایندگی از مردم به والی‏ها و سایر مسئوولین ولایات مشورت می‏دهد. برخی از این وکلا به نمایندگی از ولایات به مجلس بزرگان نیز راه می‏یابند و یکی از اجزای تشکیل دهنده‏ی مجلس بزرگان شوراهای ولایتی است. اما شورای ولایتی مشخصاً دارای چه وظایفی است، صلاحیت‏ها و مسئوولیت‏های آن چیست و مردم از آن چه انتظاری دارند؟ این‏ها پرسش‏های اند که در برخی از برنامه‏های آرمان شهر روی آن بحث صورت گرفته است.

نظام آموزشی به ویژه در تحصیلات عالی هر کشور یکی از موضوعات سرنوشت سازی است که گذشته، حال و آینده‏ی تفکر، هنر، علم و مدیریت توسعه، صنعت، تجارت و پیشرفت و نوع نگاه کشورها به این موضوعات را نشان می‏دهد. دانشگاه‏ها یا تحصیلات عالی نشان‏ می‏دهنده‏ی وضعیت تفکر، هنر و علم در کشور چه گونه است؟ بدین اساس آرمان شهر کوشیده است این پرسش را با برخی از آگاهان و استادان دانشگاه در میان بگذارد. آیا جای برای تفکر، تفکر انتقادی، هنر و دانش در تحصیلات عالی افغانستان وجود دارد یا نه؟

بحث سنت و تجدد در افغانستان و تقابل این دو بیش از صد سال سابقه دارد. طی یک قرن اخیر می‏شود گفت بخشی از منازعات، منازعه‏ میان سنت و تجدد بوده است. این مسأله نه تنها در حوزه ی دولت‏داری و سیاست مطرح بوده است، بلکه وارد سایر حوزه‏ها زندگی ما نیز شده است. از شکل گیری احزاب مدرن، تا طرح اقتصاد و فرهنگ مدرن حتا ادبیات و جامعه‏ی مدرن این بحث‏ها سرایت کرده است. اما این بحث بیشتر نیازمند موشگافی و نگاه عمیق‏تر است تا دریافته شود که آیای این دو امکان آشتی با هم دارند یا خیر، چگونه؟

نظام‏های اقتصادی در سراسر جهان بر اساس منطقی بنیان نهاده می‏شوند که با ویژگی‏های اجتماعی و فرهنگی جوامع سازگاری داشته باشد. اما در افغانستان داستان به گونه‏ای دیگر است. سیاستمدارن و ایدئولوژی‏ها هستند که بر اساس سلیقه‏ی شخصی و فشارهای بیرونی نظام‏ها را می‏سازند. همین که دولت‏ها و ایدئولوژی‏ها تغییر کردند نظام‏های اقتصادی نیز یک شبه تغییر می‏کنند. نظام بازار آزاد نیز به صورت یکبارگی به افغانستان وارد شد. زمانی بحث این نظام به عنوان نظام اقتصادی افغانستان مطرح شد که مردم و حتا تحصیل کردگان افغانستان با آن آشنایی نداشتند. این مسأله‏ی است که در این کتاب مورد بررسی قرار گرفته است.

جوانان آینده سازان هر کشور‏اند. بسیاری از تحولات در زمینه‏ی توسعه، پیشرفت، رشد و تعالی به سیاست گذاری ها و ظرفیت پروری ‏نسل جوانان و نو جوانان مرتبط است. دولت‏ها بیشتر از هر بخشی در زمینه‏ی رشد و تقویت این نیرو سیاست گذاری می‏کنند. تا بتوانند از این نیرو به عنوان سازندگان آینده کشور بهره ببرند. اما در افغانستان چه گونه است؟ پرسشی است که در این‏جا به نسلی در «جهان بیم و تردید» توصیف شده است. در طول تاریخ افغانستان دولت ها کمتر از هر بخش دیگر به این بخش بی توجه بوده اند و این نسل را به فراموشی سپرده‏اند. تنها در میدان‏های نبرد بوده است این نسل پیش قدم گردیده است.

سطح کیفی آموزش در افغانستان مسأله محوری این کتاب را تشکیل می دهد . دانشگاه‏های افغانستان بعد از سقوط طالبان متقاضیان فراوانی را به خود دید و انبوهی از جوانان این کشور به سوی دانشگاه‏ها قدم برداشتند اما در مقابل دانشگاه‏های کشور از نگاه کیفی آیا ظرفیت نخبه پروری دارند؟ پاسخ به این سوال و کند و کاو در مورد عوامل آن در افغانستان مسأله‏ای مهم و اساسی است که می‏تواند دریچه‏های تازه‏ای را بر روی نظام آموزشی افغانستان و به خصوص دانشگاه‏ها باز کند.

جامعه‏ی مدنی پیش از «بحث جامعه‏ی مدنی» در افغانستان مطرح شد. مردم به آن اندکترین آشنایی چندانی نداشتند. تنها تعداد معدودی از نخبگان و دانشگاهیانی که از مهاجرت برگشته بودند در باره ی این موضوع مطالعاتی داشتند. با آن که جامعه‏ی مدنی یکی از اصول و ارزش‏های در جهان امروز است، در افغانستان مردم حتا از استعمال دقیق این واژه عاجز بودند. این کتاب در چنین روزگاری به نشر رسیده است و در سدد طرح تجارب بین المللی و حقیقت‏های محلی در این زمینه در افغانستان است.