تهیه شده توسط صمدعلی نوازش
منبع: کلید گروپ
چشم چرانی آنلاین، نوع از خشونت آنلاین علیه زنان جدیدترین نوع خشونتی که در فضای مجازی (انترنت) پدید آمده است به نام خشونت آنلاین یاد می‌شود. در جامعه افغانستان، بیشتر زنان مثل محیط واقعی قربانی این نوعی از خشونت می‌باشند. استفاده‌کنندگان انترنت، زنان را به طریقه‌های مختلفی مورد حمله قرار می‌دهند.
پیامدهای منفی که از خشونت آنلاین نزد زنان به میان می‌آید، عصبانیت، ترس، اضطراب، افسردگی و اندوه گفته شده است. نظر به میزان خشونت، پیامدهای بیشتر آن نیز باعث انزوا، امراض روانی و منازعات فامیلی می‌گردد.
در سال ۱۹۹۵ میلادی، چهارمین کنفرانس جهانی زنان در بجینگ دو نکته را مورد توجه قرار داد؛ یکی باید دسترسی زنان به آزادی بیان از طریق رسانه‌ها و تکنالوژی اطلاع‌رسانی افزایش یابد و دیگر نسبت به حقوق زنان در رسانه‌ها به گونه کلیشه‌ای و نمادین برخورد نگردد.
در سال ۲۰۰۰ میلادی نیز در اجلاس هزاره‌ی ملل متحد، در کنار دیگر اهداف توسعوی، یکی از اهداف مهم، فراهم شدن امکانات برابر برای زنان با مردان، در دسترسی به تکنالوژی و استفاده از امتیازات پخش آن بود. همچنان در سال ۲۰۰۸ دولت هالند منبع مالی را نیز برای این هدف اختصاص داد.
با وجود تعهدات جهانی برای محو هر گونه خشونت علیه زنان، ولی در افغانستان تا اکنون تلاش جهت استفاده زنان از تکنالوژی به طور آزاد و برابر با مردان صورت نگرفته است. با آن‌که هزینه‌های هنگفتی برای مبارزه با خشونت علیه زنان به مصرف رسیده است و حال نیز به مصرف می‌رسد، اما زنان افغان نه تنها در محیط زندگی واقعی که در محیط و فضاهای مجازی نیز مصوونیت ندارند.
مشکلات زنان در فضای مجازی
در افغانستان دسترسی زنان به رسانه‌ها و دیگر وسایل اطلاع‌رسانی به خصوص انترنت تا حدودی بسیار اندک می‌باشد. به تازه‌گی تکنالوژی وارد زندگی زنان افغان شده و خانم‌هایی که از انترنت کار می‌گیرند با مشکلاتی در زمینه استفاده آزاد و بی‌دغدغه از آن روبه‌رو هستند.
طاهره بختیاری از جاغوری به این نظر است که در افغانستان نام زن با مظلومیت گره خورده و حتی در انترنت نیز آرام نمی‌باشند. او معتقد است، یک تعداد افرادی که به ارزش‌های دموکراسی و حقوق زن باور ندارند، این خشونت‌ها را انجام می‌دهند: “پسران آدرس‌هایی را در صفحات انترنتی مانند فیسبوک به نام دختران می‌سازند و از این طریق با دختران ارتباط برقرار کرده و آن‌ها را توهین می‌کنند. این‌گونه خشونت‌ها بدتر از خشونت‌های فزیکی است؛ زیرا به شرافت و عزت زنان ارتباط می‌گیرد. فکر می‌کنم که بیشتر این اشخاص کسانی باشند که در خانواده مردسالار بزرگ می‌شوند و احترامی به حقوق زنان قایل نمی‌باشند.”
با کمی تحقیقات میان دختران متوجه می‌شویم که تعدادی از دختران به این باور هستند که باید با هر گونه خشونت مبارزه شود. خانم الکاسادات که یک سینماگر نیز می‌باشد، می‌گوید: “افراد مریض و بیکار بیشتر در تلاش صدمه زدن به حیثیت و آبروی دیگران می‌باشند. این افراد ممکن است یا مرد باشد یا زن، اما زنان بنابر جامعه سنتی که ما داریم، بیشتر آسیب‌پذیر می‌باشند. در حالی که مردان آن‌چنان از خشونت آنلاین و انترنتی صدمه نمی‌بینند.”
حال که خانم‌ها وارد دنیای تکنالوژی شده‌اند، دیده می‌شود که برای پیشرفت خود و جامعه جدی هستند. خانم سادات می‌گوید که نباید از پیشرفت دست کشید و بهتر است که مشکلات جدی نگرفته نشود. زیرا او باور دارد آن‌گونه که تکنالوژی زمینه جعل هویت اشخاص را فراهم کرده است، زمینه شناسایی جعل و تقلب را نیز فراهم کرده است. او می‌افزاید که بسیاری از آدرس‌های جعلی به زودی شناخته شده و حتی اشخاص جعل‌کار نیز قابل شناسایی هستند. وی می‌گوید: “دولت باید قانونی را در مقابل اشخاص استفاده‌جو وضع کند، این‌گونه اعمال غیرانسانی باید مجازات داشته باشد تا کسی جرأت نتواند به گونه آنلاین دیگران را اذیت کند.”
در حالی که بیشتر عامل خشونت در جامعه افغانستان مردان کم‌سواد شناخته می‌شوند، اما تعدادی از مردان خود مخالف این گونه اعمال می‌باشند و تا حدودی علیه این گونه خشونت‌ها مبارزه نیز کرده‌اند. رضا پارسا محصل حقوق و علوم سیاسی می‌گوید: “این گونه خشونت‌ها توسط تعدادی از افراد عقده‌ای و متعصب که نمی‌توانند برای رضایت خاطر خود کار دیگری انجام دهند، صورت می‌گیرد. آن‌ها دست به انجام اعمالی می‌زنند که باعث اذیت و آزار دیگران می‌گردد.”
افراد ناشناس زیادی در فضای مجازی انترنت زندگی می‌کنند و تعدادی از افراد هم به نام‌های مستعار و ساختگی برای شان آدرس‌هایی در شبکه‌های اجتماعی ایجاد کرده‌اند. با این حال، بعضی از این افراد همچنان برای دیگر استفاده‌کنندگان ناشناخته مانده و اما هویت بعضی از آن‌ها اشکار شده است. صبور نظامی محصل حقوق از مزار شریف می‌گوید: “یک تعداد مردان و زنان که در فیسبوک هستند بیشتر آن‌ها با اسم‌های مستعار در فیسبوک و سایر صفحات اجتماعی فعالیت دارند و به آسانی شناخته نمی‌شوند که دختر است یا پسر.”
تعدادی از این آدرس‌های ساختگی بسیار مصمم به جعل و تقلب بوده و با استفاده از ترفند‌ها و تخینک‌های خاصی موفق به دزدی هویت دیگران و دست‌یابی به اطلاعات شخصی آن‌ها می‌شوند. افشای اطلاعات شخصی ممکن است در بسیاری از کشورها مشکل‌ساز نباشند اما در جامعه سنتی افغانستان افشای اطلاعات محرم و شخصی زنان می‌تواند سرآغاز بروز تنش‌ها در میان زوج‌ها و خانواده‌ها گردد. خانم یوسفی که مصروف تحصیل در کشور چین می‌باشد، به این عقیده است که در فضای مجازی این مشکل عمدتاً دامن‌گیر زنان مسلمان و به خصوص دختران جوان در افغانستان می‌باشد. زیرا به گفته او، دختران جوان در افغانستان نظر به سنت‌هایی که وجود دارد بیشتر شهرت و هویت شان صدمه می‌بیند و این یک نوع لطمه‌ای به زندگی آن‌ها حساب می‌شود: “این مشکل بیشتر دامن‌گیر جوامع اسلامی مخصوصاً جامعه افغانی شده است. چون موضوع (خشونت انترنتی علیه زنان) جدی گرفته نمی‌شود، مردم برای رفع این گونه مشکلات هم اهمیت نمی‌دهند و حتی آن را به عنوان خشونت قبول ندارند؛ در حالی که این نوع خشونت نیز کمتر از دیگر انواع آن نیست.”
انواع خشونت آنلاین
هک کردن، سپم، دزدیدن رمز آدرس شخصی افراد، همچنان دست‌یابی به اسناد کمپیوتر شخصی و دیگر راه‌های جاسوسی و کشف اطلاعات کمپیوتری، ترفندهایی است که استفاده‌کنندگان انترنت در مقابل یگدیگر انجام می‌دهند. ممکن است قربانی این گونه خشونت‌ها، مردان و زنان باشند، اما زنان در جوامع سنتی در قبال این گونه مسایل بیشتر حساس می‌باشند و در صورتی مواجه شدن به این مشکلات روحیه خود را از دست می‌دهند. بنفشه یوسفی می‌گوید: “در جامعه اسلامی و مخصوصاً جامعه افغانی به اشتراک گذاشتن عکس‌های زنان، نوشتن کمنت‌های بیجا، فحش و ناسزاگویی، خوش‌گذرانی آنلاین، فریب دختران، ارتباطات غیرمجاز از طریق فضای مجازی، مزاحمت از طریق ارسال پیام، بر قرار کردن ارتباط با روش‌های غیراخلاقی و تهدیدآمیز مانند انتشار عکس زنان، دست‌کاری عکس‌ها و تهیه عکس‌های ساختگی، و ساختن ایمیل آدرس به نام‌های زنان و استفاده از نام زنان، این‌ها همه از جمله خشونت‌های انترنتی است که زنان جامعه ما بیشتر با آن‌ها دچار می‌باشند.”
تجاوز به حریم شخصی، از طریق جعل هویت اشخاص با استفاده از تکنالوژی این امکان را فراهم کرده است که اطلاعات خصوصی یک فرد به تاراج برده شود و بدین ترتیب سندسازی‌ها و رسواگری با تعقیب شماره‌های موبایل، موقعیت، گفتگوهای آنلاین و دیگر فعالیت‌های شخصی یک فرد پیگیری گردد.
رشد تکنالوژی، امروز، ارتباطات را بسیار گسترده ساخته و دنیا را به یک دهکده تبدیل کرده است. در حال حاضر، استفاده‌کنندگان فیسبوک و شبکه‌های اجتماعی دیگر مرزهای جغرافیایی را نمی‌شناسد و در هر لحظه می‌توانند از حوادث و اتفاقات گوشه‌های دور جهان آگاه شوند. اما از سوی دیگر با مواجه شدن به اشخاص مزاحم و تخریب‌کار گاهی اشخاص هدف خشونت‌های آنلاین قرار می‌گردند که می‌تواند آسیب جدی به حضور پررنگ مردم به‌ویژه زنان در فضای مجازی بزند. مژگان مصطفوی، معین مسلکی وزارت امور زنان و استاد فاکولته ژورنالیزم پوهنتون کابل، می‌گوید: “فرهنگ رسانه‌ای را باید تقویه کرد، این موضوع به گونه‌ای در قانون کاپی رایت و همچنان در قانون رسانه‌های همگانی اشاره شده است، ولی تا اکنون کسی در این ارتباط به گونه رسمی شکایت نکرده است.”
زنان، زمانی که با این گونه مسایل مواجه می‌شوند، توسط خانواده‌های شان تنبیه می‌شوند. خانواده‌های سنتی، خود را محافظ آبرو وحیثیت زنان و دختران خود می‌دانند. آن‌ها نمی‌توانند عکس‌های زنان و دختران شان را در انترنت و در معرض دید همگان ببینند، یا این‌که تبصره‌های ناپسند و ناسزاگویی‌های افراد را در انترنت نسبت به زنان خود تحمل کنند. در این صورت خشونت از فضای انترنت به فضای خانواده‌ها رخنه می‌کند و عواقب بدی برای زنان به بار می‌آورد.
زمانی که این گونه خشونت‌ها در فضای انترنتی صورت گیرد، زنان بیشتر نسبت به حریم خصوصی خود حساس شده و کمتر حاضر به استفاده از انترنت می‌شوند. کارشناسان رسانه‌ای و فضای مجازی از عدم قوانین در این عرصه شکایت می‌کنند. به نظر آن‌ها قانون رسانه‌های همکانی جواب‌گوی فضای مجازی و آنلاین نیست. صدیق‌الله توحیدی می‌گوید: “در این مورد اشاره بسیار کوچک در قانون رسانه‌های همگانی وجود دارد اما در مورد خشونت‌های آنلاین کدام طرزالعملی تا اکنون وجود ندارد.”
او می‌افزاید که وزارت مخابرات به تازه‌گی مسوده‌ای را آماده کرده است که تا حال به تأیید پارلمان نرسیده است. این مسوده چگونگی استفاده از انترنت و فضای مجازی را روشن می‌سازد. اما به عقیده او فرهنگ درست استفاده از انترنت در افغانستان وجود نداشته و تا حال موارد زیادی از بی‌حرمتی به حریم خصوصی افراد، حتک حرمت، افشاگری و همدیگرستیزی‌های انترنتی اتفاق افتاده است.
