پنجمین دوره هفته حقوق بشر آرمان شهر در کابل با میزگرد “نقش و مسوولیت ادبیات در ترویج فرهنگ حقوق بشری” آغاز شد.
این برنامه روز پنجشنبه شانزده قوس / آذر ۱۳۹۶ در انجمن قلم افغانستان و با حضور جمعی از شعرا، نویسندگان و منتقدان ادبی برگزار شد.
سخنرانهای اصلی این برنامه داکتر یامان حکمت استاد دانشگاه، آقای عمران راتب نویسنده و منتقد و آقای مجیب مهرداد شاعر و نویسنده بودند که هر کدام از زاویه ای به این مسأله تقریبا نوبنیاد در افغانستان پرداختند.
مسوولیت گردانندگی جلسه را آقای یاسین نگاه شاعر و نویسنده بر عهده داشت. وی در آغاز معرفی کوتاهی داشت از ۱۱ سال فعالیت آرمان شهر در عرصه های انتشار کتاب، برگزاری جلسه های متعدد گفتگو، برگزاری جلسه های کتابخوانی، برگزاری جشنواره بین المللی صلح سیمرغ، و فعالیت به عنوان یکی از موسسین و برگزار کنندگان جشنواره بین المللی فیلم زنان – هرات.
داکتر یامان حکمت اولین سخنران این جلسه اساس صحبتش را بر مسأله “ادبیات و درک حضور دیگری” قرار داده بود و از منظری فرهنگ شناختی معتقد بود: چگونه است در جغرافیای ما درک حضور دیگری اتفاق نمی افتد و به تبع آن به حقوق بشر هم توجه صورت نمی گیرد؟ حکمت با اشاره به این نکته که در این جوامع اهل ادبیات درگیر مسایل قومی، زبانی و منطقه ای شده‌اند، دیگری به عنوان دشمن تلقی می شود و این مسأله زمینه انتشار صدای‌های چندگانه و گفتگو را از ما گرفته است.
یامان حکمت در قسمت دیگری از صحبتش معتقد بود ادبیات در منطقه ما زبان مردم را فراموش کرده است و به اعتقاد او در زمینه صحبت با مردم باید فعلا ادبیات را کنار بگذاریم تا ببینیم بعدا می توانیم با آن چه کنیم. وی باور داشت فعلا هنرمندانی مانند فیلم سازان، عکاس ها، اهل موسیقی و… زبان مردم را می‌دانند و می‌توانند با آن‌ها صحبت کنند.
وی در قسمتی از صحبت هایش گفت ادبیات در این منطقه دچار آسیب هایی از نوع پوپولیزم، پروژه و انواع عصبیت ها شده است. آقای حکمت با اعتقاد بر این نکته که جوامعی دچار ساخت استیلای فکر و “شبان رمگی” می شوند که زمینه بروز صدای های چندگانه در آن ها وجود نداشته باشد.
وی در جمع بندی صحبتش اعتقاد داشت شاعر و نویسنده ما بدون درک موقعیت، رسیدن به معرفت و بروز فردیت خود نمی تواند در آثار خود مفاهیم بزرگی هم چون حقوق بشر را جای دهد و برای رسیدن به چنین موقعیتی ادبیات باید به سراغ تمرین مدارا و درک حضور دیگری برود.
مجیب مهرداد –شاعر و نویسنده- اما اعتقاد داشت ادبیات از دیرباز ابزاری بوده در خدمت آزادی انسان و همواره میان هنرمند و مخاطب مانند یک پل نقش بازی کرده است؛ ادبیات کلاسیک ما در زمینه ترویج ارزش های انسانی نقشی اساسی داشته است.
مهرداد با اشاره به ادبیات مشروطه معتقد بود حق دسترسی به آموزش و پرورش، حقوق زنان، انتقاد از استبداد و امثال این ها از طریق شعر مشروطه وارد جامعه ما شد.
وی در قسمتی از صحبت هایش با توجه به شکل گیری شخصیت انسان در سال های کودکی به اهمیت ادبیات کودک اشاره کرد و اعتقاد داشت جامعه ای که کودکانش شعر و قصه نخوانند نمی تواند رویای های بزرگ انسانی را در خود نهادینه کند.
عمران راتب –نویسنده و منتقد- با مقاله “سوژه و آگاهی” به سراغ این مسأله آمده بود. به اعتقاد او: “در بافت و متن تضادها و تکثر نتایج، راه حل پیشنهادی برای جبران و حل و فصل تضادها و تعدد نتایج فراگیر می شود: ما تلاش می کنیم تا دل‌مشغولی های جبرانی و جانشین را ایجاد کنیم که جایگزین ارضای نیازهای اجتماعی و فرهنگی مورد انتظار اما دسترس ناپذیر می شوند. از این رو محرک های مربوط به لذت، رویا پردازی، تغذیه، محرک های جنسی و محرک های مربوط به خشونت که ادبیات و حقوق بشر به لحاظ موضوعی بر آن ها معطوف اند، دوباره نیروی خود را به دست می آورند. فکر می کنم آغاز اندیشیدن به حقوق بشر همین است.”
در جمع بندی این مقاله که بعدا به صورت کامل در همین سایت منتشر خواهد شد به آن سخن معروف هایدگر اشاره شده که “زبان خانه وجود است” و با تعبیر “وجود” به فردیت” راتب معتقد است: “فردیت در واقع همان سوبژکتیویته است که بر سوژه بنا می گردد.”
به باور عمران راتب: “در اندیشه غربی انسان با قرار گرفتن در موقعیت سوژه انسان می شود. و این سوژه که حقوق بشر برای دفاع از آن مبارزه می کند توسط خود مفهوم حقوق بشر قابل تقویم و توضیح نیست و باید آن را در ادبیات جستجو کرد. بر این مبنی اگر بخواهیم سخن هایدگر را به زبان بحث حاضر در آوریم این گونه می شود: ادبیات خانه حقوق بشر است.”
این جلسه در انتها با همراهی دیگر شرکت کنندگان برای روشن شدن زاویه های پنهان مباحث طرح شده ادامه پیدا کرد و همچنان تعدادی از کتاب های انتشارات آرمان شهر نیز در میان شرکت کنندگان توزیع شد
