یک الگوی فرانسوی لائیسیته وجود ندارد
ژان بوبرو را یکی از اندیشمندانِ برجسته‌ی لائیسیته در فرانسه می‌شناسند که دارای تألیفات بسیار در زمینه‌ی لائیسیته، جامعه‌شناسی لائیسیته، تاریخ ادیان و … است.
او از نویسندگان «بیانیه‌ی جهانی درباره‌ی لائیسیته در قرن بیست‌ویکم» است که ۲۵۰ دانشگاهی از ۳۰ کشور جهان آن را امضا کرده‌اند. ژان بوبِرو، مورخ، جامعه‌شناس مذاهب و بنیانگذار جامعه‌شناسی لائیسیته و اینک استاد ممتاز در «تاریخ و جامعه‌شناسی لائیسیته» در «مدرسه‌ی تجربی آموزش‌های عالی» فرانسه است.
پیش‌گفتار مترجمان
موضوع «لائیسیته» و محتوا و تاریخ آن همچون مباحث مربوط به «سکولاریزاسیون» سال‌هاست که مورد توجه و علاقه‌ی شماری از اندیشمندان ایرانی بوده و درباره‌ی آن بحث‌های فراوانی مطرح شده است. ولی درک روشن و واحدی از مضمون ومحتوای آن وجود ندارد. پیش از آغاز بحث درباره‌ی پذیرش یا رد لائیسیته، بهتر است آن را بشناسیم و آشنایی با نوشته‌های مربوط به آن از بهترین راه‌های وصول به این منظور است.
این نوشته‌ی کوتاه گرچه تاریخ لائیسیته نیست ولی با نگاهی تاریخی به موضوع پرداخته و به برداشت‌های گوناگون و سیر تحولِ دیدگاه‌ها در فرانسه اشاره دارد. ازاین‌رو، می‌تواند نوعی راهنما برای علاقمندان به موضوع باشد. به‌این‌ترتیب، خواهیم دید که در درازنای تاریخ برداشت واحدی از مفهوم لائیسیته وجود نداشته، و نویسنده با تکیه به این واقعیت، ما را از هرگونه برخورد جزم‌گرایانه نسبت به این مقوله برحذر می‌دارد. همچنان که از عنوان فرعی کتاب برمی‌آید «یک الگوی فرانسوی لائیسیته وجود ندارد».
«قانون ۱۹۰۵»، یعنی قانون «جدایی کلیساها از دولت» که به «قانون لائیسیته» مشهور شده است، محصول جدل‌ها و جدال‌های درازدامنِ تاریخی در فرانسه است که به‌دست اریستید بریان نگاشته شد و به تصویب اکثریت نمایندگان مجلس رسید. بااین‌همه، جدل‌ها وموضع‌گیری‌های موافق و مخالف نسبت به این قانون همچنان ادامه دارد. کتاب به سیر تحول این جنگ و جدل نیز اشاره دارد.
گرچه این کتاب، دیدگاه‌ها و گرایش‌های گوناگون سیاسی–اجتماعی فرانسه را بررسی می‌کند، اما، موضوع لائیسیته و مسئله‌ی جدایی دولت و نهادها‌ی دینی، ویژه‌ی فرانسه نیست و برای کشور ما نیز اهمیت بسزا دارد. «اغتشاش فکری» که لائیسته‌ی فرانسه با آن روبرو شده است، نشان می‌دهد که حتی وجود یک قانون لائیسیته‌ی فراگیر نیز همه‌ی مشکلات را برطرف نمی‌کند. یکی از فایده‌های این کتاب، بررسی این مشکلات است.
برای علاقمندان، کتاب‌نامه‌ای که در پایان کتاب آمده می‌تواند مفید باشد. نام‌های لاتین و توضیحات مترجمان در پانوشت‌ها آمده و با حرف «م» متمایز شده است.
نکته‌ی دیگری که مایلیم یادآوری کنیم، انتخاب معادل‌های مناسب برای واژه‌های فرانسوی است. کوشیده‌ایم با استفاده از منابع موجود، برابرهای دقیق و درستی پیدا کنیم، ولی نیک می‌دانیم که همیشه موفق نبوده‌ایم. ازاین‌روی، در آخر کتاب معادل‌های چند واژه و اصطلاح را برای فهم بهتر مطلب آورده‌ایم. همین جا از صاحب‌نظرانی که این ترجمه را می‌خوانند، تقاضا می‌کنیم ملاحظات و پیشنهادات خود را از ما دریغ نکنند تا در چاپ دوم این کتاب برای بهترشدن ترجمه از آن‌ها استفاده کنیم. پیشاپیش سپاسگزاریم.
درباره‌ی تفاوت لائیسیته وسکولاریزاسیون، نوشته‌ای از «فرهنگ لغات لائیسیته» و نیز سه مقاله از ژان بوبرو در پایان کتاب آورده ایم.
سپاسگزاری
پیش از همه، از پروفسور بوبرو که اجازه‌ی ترجمه و چاپ کتاب را به ما دادند و نیز از لطف پروفسور فرهاد خسروخاور که در این مورد ما را یاری دادند، صمیمانه تشکر می‌کنیم.
دوستان ارجمند، باقر تقوی، هوشنگ سپهر، اکبر ذکاوتی، روبرت ماله و سیروس جاویدی با بازخوانی متن، پیشنهادات ارزنده‌ای ارائه دادند. از یاری تک‌تک آنان بسیار سپاسگزاریم و خود را وامدار آنان می‌دانیم.
شایسته است که از دوستان ارجمند، کاظم کردوانی و ناصر مهاجر که همراه با پیشنهادات ارزنده، در زمینه‌ی نگارشی نیز راهنمایی‌های ارزنده‌ای به ما کردند، صمیمانه تشکر و سپاسگزاری کنیم.
روشن است که مسئولیت همه‌ی کاستی‌های کتاب حاضر با مترجمان است. پاریس، سپتامبر ۲۰۲۱
تقی تام – بهروز عارفی
Jean Baubérot
