بیان عزیزی – استاد حقوق بین الملل، دانشگاه صلاح الدین هولیر – عراق
بنیاد آرمان شهر
خشونت جنسی و بە ویژە تجاوز و بردگی زنان در زمان جنگ یا مخاصمات مسلحانە تنها ارضای جنسی تجاوزگر نیست بلکە نشانەای از پیروزی و فتح است و انتقام از طرف مقابل در این درگیری، تجاوز یک تاکتیک جنگی است و شاید آخرین قدم جنگ باشد برای تخریب و در هم ریختن غرور و شرافت دشمن و ایجاد ترس در دیگر افراد. در این تجاوز قربانی زن کە نمایندە یک ملت، قوم، دین و فرهنگ و زبان است دیگر نمی‌تواند مانند گذشتە زندگی کند. تن زن رها می شود با لکە ننگی بر دامن و در بسیاری از اوقات (نطفە حرامی) در شکم، در مواردی نیز زنان همچون بردگان بە فروش می رسند. ارتکاب خشونت جنسی به ویژه علیه زنان و دختران در مخاصمات مسلحانه که همواره موجبات نقض حقوق بشردوستانه بین المللی را فراهم می آورد یکی از مباحث مورد توجه در حقوق بین الملل کیفری و بشر دوستانە است. طی دهه گذشته، چارچوب قانون بین المللی گسترش یافته تا به برخی از جنایات خاص مانند تجاوز، فحشای اجباری، قاچاق و بردگی که زنان و دختران در درگیری های مسلحانه آن ها را تجربه می کنند. اهمیت یشتری دهد. به این جنایات در قالب تعاریف جنایات جنگی، جنایت علیه بشریت و به عنوان اجزای نسل کشی و همچنین شکنجه پرداخته می شود. این نوع جرایم در قوانین حاکم بر دادگاه نورنبرگ، دادگاه بین المللی یوگسلاوی سابق و رواندا، اساسنامه رم درخصوص دیوان کیفری بین المللی واساسنامه دادگاه ویژه سیرالئون گنجانده شده اند. سە عامل وقوع حمله علیه جمعیت غیر نظامی، گستردگی یا سازمان یافتگی حمله و علم به حمله برای تحقق جنایات علیه بشریت مهم و ضروری می باشند کە در فاجعە شنگال روی دادە است. جرائم صورت گرفتە علیە زنان ایزدی در دیوان دادگستری جنایی قابل رسیدگی است و این فاجعە طبق اسناد بین المللی جنایت علیە بشریت خواندە می شود.
شنگال کجاست؟
شنگال شهر مقدس ایزدیها، در شمال عراق و در جنوب استان نینوا قرار دارد. شنگال یا سنجار منطقە مقدس کردهای ایزدی کە سال‌هاست بدون هیچ درگیری با دیگران مراسم، زندگی و آئین خود را حفظ کردەاند. پیشینە دین ایزدی بە قبل از دین مسیحیت می رسد و ایزیدی ها در طول تاریخ بارها مورد نسل کشی قرار گرفته اند. آنها در زمان خلیفه معتصم عباسی، درزمان حکومت عثمانی و… در ماه آگوست نیز از سوی نیروهای داعش در معرض نسل کشی قرار گرفته اند تعداد تقریبی آنها ۵٠٠ هزار نفر در کل دنیاست که بیشتر آنها در عراق زندگی می کنند و “شنگال” و “لالش ” دو مکان مقدس آنهاست.
تصرف شنگال و آغاز جنایت
داعش یک گروه مسلح تروریستی است که اندیشه سلفی جهادی (تکفیری) را پیشه خود کرده است و هدف سازمان دهندگان داعش نیز بازگرداندن چیزی است که آنان آن را “خلافت اسلامی و اجرای شریعت” می نامند. در این هدف، کشتار شیعیان و مسیحیان و دیگر ادیان مجاز شمردە می شود. گروه تروریستی داعش یکی از ثروتمندترین سازمان های پیکارجو در جهان است که کنترل سرزمین های عظیمی، از الباب در شرق حلب در سوریه تا سلیمان بیک در ۶۷۰ کیلومتری استان صلاح الدین عراق را در دست دارد و صریحا می گوید که هدفش تشکیل یک دولت اسلامی است. پیشروی سریع و جنگ مسلحانە داعش در عراق در اواخر ماه جولای بە موصل در عراق رسید و شهر تصرف شد. پس از آن بە طرف شنگال پیش رفتند و در شامگاه یکم آگوست این شهر را بە تصرف درآورند. نیروهای “پیشمرگ” اقلیم کردستان از جبهە جنگ گریختند و این منطقە بدون دفاع رها شد و نیروهای داعش وارد شدند. ویران کردن شهر، غارت و چپاول خانەها، کشتن و سربریدن مردان و تجاوز بە زنان توسط اعضا داعش انجام گرفت و پس از آن هزاران ایزدی کە موفق بە فرار شدە بودند در گروه های مختلف در کوه های اطراف پناه گرفتند. ‘بابا شیخ هادی’ مراد و پیر ایزدیها در سوم آگوست از همە حکومت ها و سازمان های بین المللی درخواست کمک فوری کرد و از وقوع فاجعە انسانی خبر داد: “داعش مردانی کە باقی ماندە اند را کشتە است و بە همە زنان تجاوز کردەاند. دختر بچەها، دختران نوجوان، زنان جوان، زنان باردار، زنانی با کودکانی در آغوش و حتا زنان پیر از این خشونت جنسی در امان نیستند.” جسم زنان ادامە میدان جنگ و ترور داعش بود و تهدید همە زنان کە پس از تجاوز بە بردگی رسید.
“محمد خزاعی” سخنگوی هلال احمر عراق در گفتگو با خبرگزاری ها روز هفت آگوست اعلام کرد کە عناصر داعش، زنان مسیحی و ایزدی را به عنوان اسیر جنگی در یکی از بازارهای “موصل” به فروش گذاشته اند و تعداد آنان حداقل ۵٠٠ زن است، همچنین بازار دیگری در “نینوا” کە در آن زنان ایزدی همچون کنیز و بردە بە قیمت هزار دلار بە فروش می رسند. وزارت امور زنان عراق نیز در بیانیه ای خواستار مداخله سریع کلیه نهادهای دولت مرکزِی، حکومت اقلیم کردستان و جامعه جهانی و نهاد زنان سازمان ملل برای مقابله با کشتار غیرنظامیان و نجات زنان از اسارت و بردگی شده است. این پیشروی ها و تجاوز و ربودن زنان ادامە دارد. گروه داعش درعراق و پیشتر در سوریە از هیچ گونه خشونت و تجاوزی بر زنان دریغ ندارند. در موصل و شنگال داعش زنان را غنیمت جنگی و دستاورد خود در جنگ با کافران می داند و هیچ گونه حرمتی برای آنان قائل نیست. آنان تصاویر تجاوز دسته جمعی خود به دختران و زنان شیعه و ایزدی را در فضای مجازی منتشر می کنند تا از این ارعاب جنسی به عنوان برگ برنده ای در جنگ روانی استفاده کنند. منابع حقوق بشری از انتقال اجباری زنان ایزدی و فروش گروه دیگری از آنها در مناطق سوریە شامل حومە شمالی حلب، الرقە و الحسکە خبر دادەاند.
ادیبە، شاهد و بازماندە جنایت
اوایل ماه سپتامبر بود کە ” ادیبە شاکر” ١۴ سالە، دختر ایزدی توانست از چنگ نیروهای داعش بگریزد و در یکی از کمپهای آوارگان در نزدیکی شهر “اربیل ” پناه بگیرد.او در ماه آگوست همراه با صدها زن دیگر ایزدی توسط داعش از شنگال ربودە شد و بە روستای “بادش” در نزدیکی موصل منتقل شد. او در بخشی از اظهاراتش روایت می کند: شبه نظامیان زنان مسن را از دیگران جدا کرده و کودکان را هم به جاهای دیگر منتقل کردند. سرنوشت زنان و دختران هم وحشتناک بود. فرمانده، به شماری از دختران تجاوز کرد. او این اجازه را داشت که بکارت دختران را بزداید پیش از آن که در اختیار دیگر شبه نظامیان قرار گیرند. پس از این تجاوز گروهی بە ما گفتند کە، سرنوشت ما فروخته شدن به کسی است که بالاترین قیمت را پرداخت می کند یا ممکن است بە مردان دیگر بە عنوان هدیە دادە شویم. ادبیه همچنین می گوید: «وقتی داعش بە روستای ما رسید به ما قول دادند که در صورت تسلیم شدن، آزارمان نخواهند داد. زن ها و کودکان را از مردها جدا کردند… سپس جواهرات، پول، تلفن ها و خودروها را گرفتند و دو ساعت بعد همه اسرا را به مناطق ناشناس بردند. بعد از آن من و صدها زن دیگر در دست آنها بودیم. ترسناک ترین لحظات شب اول پس از دستگیری بود. به مرکز پلیس در شهری دیگر رسیدیم. همه گریه می کردند و فریاد می کشیدند. نمی دانستیم چه بر سرمان خواهد آمد.
ادیبە قرار بود بعد از مسلمان شدن بە همسری یکی از فرماندهان داعش در بیاید. برای همین او را بە مکانی در “رابعە” عراق منتقل کردند و او توانست همراه با یک دختر دیگر از آن ساختمان بگریزد. ساعت ها پیادە روی در شب، اما سرانجام توانست نجات پیدا کند. او می گوید “گاهی نمی توانم بخوابم، کابوس می بینم و بە فرارم فکر می کنم”
جنایت علیە زنان شنگال
آنچە در فاجعە شنگال از یکم آگوست تاکنون روی دادە است بر طبق کنوانسیون های بین المللی قابل پیگیری است و باید مورد توجە قرار گیرد. طبق مادە هفتم اساسنامە رم جرائم انجام شدە شامل تجاوز بە صدها زن ایزدی، شکنجە زنان، آزار و اذیت مداوم، حاملگی اجباری حین تجاوز، بە بردگی گرفتن، کوچ و انتقال اجباری زنان بە مناطقی دیگر، جداسازی جنسیتی و جداکردن آنها از مردان خانوادە، ازدواج اجباری، اسیر کردن و حبس و تفتیش عقاید و توهین بە کرامت زنان و آئین آنها، همە قابل پیگیرد قضایی هستند و باید در اسرع زمان شواهد موجود و اسناد این جنایت جمع آوری شوند. قربانیان فاجعە باید شناسایی شوند و برای یافتن آنها تلاش شود و مورد حمایت های قانونی، پزشکی و اجتماعی قرار گیرند. این بار زنان ایزدی همچون گذشتە، همچون زنان رواندا، کنگو، بوسنی، سوریە، سیرالئون و… قربانیان اصلی جنگ و تجاوز شدەاند.
