روز دوم: نقش رسانه ها و شبکه های اجتماعی در دفاع از حقوق بشر و روندهای دموکراتیک
به پیشواز روز بین المللی مبارزه با فساد اداری
زمان: ۸/۱۲/۲۰۱۴
مکان: انستیتوت فرانسه در افغانستان
سخنرانان: پرویز کاوه مدیر مسوول روزنامه هشت صبح، مجیب خلوتگر از نی، نجیبه ایوبی از رادیو کلید، باری سلام از صبح بخیر افغانستان، کاظمیه محقق استاد دانشگاه استقلال و روشنی یحیی خبرنگار آزاد.
گفتگوگردان: احسان قانع
دوشنبه ۸ دسامبر روز دوم هفته حقوق بشر بود و جلسه گفتگو با عنوان «نقش رسانه ها و شبکه های اجتماعی در دفاع از حقوق بشر و روندهای دموکراتیک» با اشتراک جمع کثیری از اعضای جامعه مدنی، رسانه های دیداری، شنیداری و نوشتاری، روشنفکران، اساتید دانشگاه ها، دانشجویان و شهروندان کابل برگزار شد.
حقوق زن حقوق بشر است
در آغاز، سفیر کشور هالند آقای هنک یان باکر ضمن خوش آمد گویی به حضار گفت: پیش از هر چیز می خواهم از انستیتوت فرانسه در افغانستان و همچنین بنیاد آرمان شهر تشکر کنم به خاطر این که زمینه را فراهم کردند تا من بتوانم از نزدیک با شما هم کلام شوم. حقوق بشر برای من مفهوم خاصی دارد و من علاقه شدیدی به این مفهوم دارم. من دکترایم را در رشته حقوق بشر گرفتم و خوشبختانه در سفارت هالند نیز در زمینه حقوق بشر کار می کنم. امروز می خواهم تا اندازه ای در مورد حقوق زنان و حقوق دختران صحبت کنم. حقوق زن حقوق بشر است و حقوق بشر حقوق زن است. یعنی هر دوی شان دو روی یک سکه اند. اما تاکید بر حقوق زنان صرفا به این دلیل است که بیشتر از هر چیزی حقوق زنان باید در اولویت قرار گیرد.
دختر من شانزده سال دارد و بسیار به رشته حقوق بشر علاقه دارد و می خواهد در این رشته تحصیلات خود را ادامه دهد. خوشبختانه برای دختر من تمامی زمینه های تحصیلی در این رشته فراهم است و او از بهترین امکانات تحصیلی برخوردار است. امیدوارم که روزی چنین زمینه ای برای زنان و دختران افغانستان هم مهیا شود تا آن ها هم بتوانند به تمامی خواسته های خویش برسند. در حال متاسفانه زمینه های رشد و توسعه برای زنان و دختران افغانستان بسیار محدود و همزمان دشوار است. امیدواریم روزی برسد که زنان هم از حقوق، مزایا و امتیازاتی برابر با مردان برخوردار گردند. با وجود فرصت هایی که در این چند سال در افغانستان برای زنان مهیا شد، افغانستان هنوز هم یکی از بدترین کشورهایی است که یک زن می تواند در آن به دنیا بیاید و زندگی کند. ما با اطمینان کامل اذعان می کنیم که همچنان حامی سرسخت دولت و مردم افغانستان باقی خواهیم ماند. البته پرواضح است که در افغانستان مشکلات زیاد است اما ما معتقدیم با وجود تمامی مشکلات و موانع تنها زمانی می توانیم به موفقیت دست یابیم که با یکدیگر متحد شویم و به همدیگر یاری رسانیم.
ما به گفتگوی ملی نیازمندیم
سپس، آقای احسان قانع از خانم نجیبه ایوبی خواست تا در مورد وضعیت و نقش رسانه ها در افغانستان صحبت نماید. خانم ایوبی گفت: به هر اندازه که یک جامعه از حقوق مدنی، اجتماعی و سیاسی خویش آگاهی داشته باشد به همان اندازه از توان بیشتری برای رشد و ترقی دارا خواهد بود. رسانه ها برای زمینه سازی و آگاهی بخشی در باره این حقوق بسیار حایز اهمیت هستند. به طور معمول، رسانه ها سه کارکرد عمده را برعهده دارند: اطلاع رسانی، آموزش و آگاهی دهی و تفریح و تفنن. یک رسانه برای پیش برد هر سه این ویژگی ها باید متعهد به ارزش های حقوق بشری باشد. رسالت اصلی یک رسانه توجه به حقوق مدنی و سیاسی مردم است. اگر در جامعه ای حقوق مدنی و سیاسی تکوین یابد بنیان های حقوق بشری آن جامعه مستحکم خواهد شد.
در سیزده سال اخیر رسانه ها در افغانستان نقش بسیار مهمی در گسترش حقوق مدنی و سیاسی داشته اند. برخی از این رسانه ها تبدیل به آموزشگاه های حقوقی شده اند که بسیار امیدبخش است. متاسفانه ما رسانه هایی را هم داریم که صرفا پیام های ضد حقوق بشری را ساطع می کنند و خودآگاه یا ناخودآگاه در ترویج عقاید ضد بشری دست دارند. مثلا در یکی از برنامه های یکی از شبکه های تلویزیونی مجری برنامه تلاش می کند تا زن را مورد مضحکه قرار داده و از این طریق مخاطبان خود را به خنده درآورد. شما تصور کنید که این برنامه می خواهد چه چیزی را به مخاطبان خود انتقال دهد و تا چه حد برای روح مردم مضر است.
من فکر می کنم ما به گفتگوی ملی نیازمندیم. گفتگویی در سطح کشور و با اشتراک تمامی اقشار و گروه ها. رسانه ها نقشی مهمی در رساندن پیام این گفتگوی ملی برعهده دارند. رسانه ها باید نشان دهند که مردم تا چه اندازه دموکراسی خواه و حق طلب اند. در آخر می خواهم بگویم که فقط تصور کنید که در سیزده سال گذشته چیزی به نام رسانه را نمی داشتیم. آن وقت چه اتقاقی می افتاد و الان در کجا ایستاده بودیم؟
گزارش دهی در مورد پایمال شدن حقوق اولیه افراد ما را از دوران طالبانی دور کرده است
پس از آن، آقای خلوتگر در مورد تاثیر رسانه ها بر جامعه افغانستان صحبت کرد: اولین وظیفه رسانه ها آگاهی دهی در مورد چیستی حقوق بشر است. حقوق بشر چیست؟ چه ارزشی دارد و برآیندهای مفید آن چیست؟ گزارش دهی در مورد پرونده هایی که در آن به طرق مختلف حقوق اولیه افراد پایمال شده و آگاهی رسانی در مورد این حقوق سبب شده که ما به شدت از دوران طالبانی فاصله بگیریم و خود را در جهانی دیگر، در جهانی باز و آزاد بیابیم. ما دیگر در سیزده سال گذشته زندگی نمی کنیم. رسانه ها بسیاری از چیزها را تغییر داده اند.
افغانستان به عنوان کشوری که هم اعلامیه جهانی حقوق بشر را به رسمیت شناخته و هم میثاق حقوق مدنی و سیاسی را امضا کرده باید برای تطبیق این موارد نیز تمامی تلاش خود را به خرج دهد. رسانه ها دقیقا وظیفه گزارش دهی در مورد تلاش ها و یا کم کاری های دولت را دارند. رسانه ها به ما آموخته اند که چرا قانون منع خشونت علیه زنان مهم است و باید از آن پاسداری شود. به ما آموخته اند که چرا باید قانون احوال شخصیه را تعدیل کرد و این قانون از چه چیزی صحبت می کند. رسانه ها تمامی تظاهرات، تجمع ها و دیگر فعالیت های جامعه مدنی ما را به تصویر می کشند و حتا تحلیل می کنند.
هدف ما فسادزدایی از نهادهای دولتی است
آقای پرویز کاوه نیز با اشاره به پخش و افشا بسیاری از اسناد و پرونده های فساد مالی و اداری و همچنین معضل غصب اراضی در روزنامه هشت و نقش رسانه ها در گسترش آگاهی گفت: بسیاری بر این باورند که در دوران جدید فساد گسترش پیدا کرده، خشونت علیه زنان و تعداد خودسوزی ها زیاد شده، ناامیدی در جامعه گسترش یافته و مسایلی از این دست. اما من بر این نظرم که یکی از وجوه تفاوت امروز ما و جامعه ما با گذشته تاریک و تار در این است که ما امروز از ابزاری به نام رسانه برخورداریم. ابزاری که به ما نشان می دهد که در بطن جامعه چه می گذرد. به ما می گوید که کدام آسیب اجتماعی افزایش یا کاهش یافته است. امروز ما آگاه تریم چون رسانه داریم. ما یک میلیون کاربر فیس بوک داریم. تک تک این افراد گزارش گران وضعیت اند. امروز ما بیش از یک صد و پنجاه تلویزیون داریم. بیش از یک صد و پنجاه رادیو داریم. نزدیک به هزار رسانه نوشتاری داریم. این ها همه نشانه و ثمره عالی آزادی بیان و آزادی رسانه در جامعه ماست.
روزنامه هشت صبح به عنوان اولین نشریه چاپی که به صورت بنیادی به موارد نقض حقوق بشر و همچنین مساله فساد پرداخت امروز نتایج کار خویش را می بیند. مردم حق دارند که بدانند. ما هم این آگاهی رسانی را وظیفه خویش می دانیم. ما در روزنامه هشت صبح در پی آن بودیم که گزارش های پژوهشی در باره فساد جمع آوری و افشا کنیم. این پروسه را از سه سال پیش آغاز کردیم و هدف ما هم فسادزدایی از نهادهای دولتی است. البته در کشوری مانند افغانستان افشا موارد فساد برای خبرنگاران خالی از خطر نیست و می تواند برای آن ها بسیار گران تمام شود. شاید این گزارش ها برای امروز ما چندان قابل اهمیت نباشند و صرفا زود خوانده و فراموش شوند. اما این گزارش ها به عنوان اسنادی ارزشمند می توانند تاریخچه فساد در کشور را در آینده افغانستان مجسم نمایند.
هدف ما از افشاگری این است که به کسانی که به نوعی دست شان در فساد آلوده است بفهمانیم که امروز چشم ها باز است و ذهن ها هوشیار و آگاه. چشم جامعه افغانستان رسانه های آن است. ما می بینیم که شما چه کار می کنید. من می خواهم به دو موردی که از عوامل اصلی رشد رسانه ها در کشور ماست اشاره ای کوتاه داشته باشم: مورد اول وجود قانون است. قانون رسانه های همگانی که در بسیاری از موارد حامی رسانه ها بوده است. مورد دوم شما هستید، نسل جوان؛ نسلی که هیچ وابستگی ایدیولوژیکی به کسی یا ایده ای ندارد. نسلی که آزادی ها را تجربه می کند و به آینده این کشور متعهد و خوشبین است. بناء عامل عمده رشد رسانه ها در افغانستان جوانان و نسل نوین کشور هستند.
بدون رسانه مردم گروگان دستگاه های تبلیغاتی حکومت خواهند شد
پس از آن، آقای باری سلام سخن گفت: بدون آزادی بیان و آزادی رسانه ها اصلا نظام دموکراتیک معنا ندارد. همان طور که می دانید این مردم هستند که زمام دار و حاکم یک دولت را تعیین می کنند. حکومت هم در یک سیستم دموکراتیک باید به مردم پاسخ گو باشد. بنابراین و به نظر من بهترین کانالی که می تواند صدای مردم را به حکومت و پاسخ حکومت را به مردم انتقال دهد رسانه ها هستند. رسانه ها همچنین تمامی حقوق و وجایب شهروندان را به آن ها گوشزد می کنند و آن ها را از این مسایل مطلع می سازند. بناء زمانی که ما از رسانه های آزاد، دموکراسی، حقوق بشر و یا حقوق شهروندی صحبت می کنیم این ها انگاره هایی جدا از هم نیستند، بلکه به شدت به یکدیگر وابسته اند و به یکدیگر یاری می رسانند.
نقش دیده بانی رسانه ها بسیار حایز اهمیت است. شما می دانید که دولت ها از دستگاه های عظیم تبلیغاتی برخوردارند. این دستگاه ها همیشه می کوشند تا کارکردهای حکومت را خوب و بی نقص جلوه بدهند. سعی می کنند تمامی اعمال دولت را توجیه کنند. یگانه مرجع و نهادی که می تواند در این زمینه توازن ایجاد نماید و حکومت را از خودسانسوری باز بدارد رسانه است. در واقع بدون رسانه ها مردم به گونه ای در گروگان دستگاه های تبلیغاتی حکومت قرار خواهند گرفت.
رسانه ها در زمینه گسترش مفاهیم حقوق بشری چهار کارکرد بسیار مهم دارند
سخنران بعدی خانم کاظمیه محقق بود که گفت: من می خواهم در مورد این موضوع صحبت کنم که رسانه ها چه کرده می توانند. رسانه ها ابزار و نهادهایی اند که باعث ایجاد نوعی فرهنگ در جامعه می شوند. رسانه ها پایه گذار تغییرات در جامعه و ساختاری از خرد جمعی یک جامعه اند. بنابراین گونه ای از تفکر اجتماعی در رسانه ها به وجود می آید. امروزه رسانه می تواند ابزار قدرت باشد. یعنی رسانه به راحتی می تواند در افکار، رفتار و تصورات آدم ها نفوذ کند. رسانه ها می توانند ذهنیت ها را مدیریت و کنترول کنند. از لحاظ حقوق بشری آنها می توانند سبب اتحاد در یک جامعه شوند.
رسانه های آزاد با گسترش روندهای دموکراتیک رابطه دو سویه دارند. یعنی هم می توانند همدیگر را تقویت کنند و هم می توانند منجر به افول یکدیگر شوند. رسانه آزاد باعث گسترش مفهوم دموکراسی و وجود دموکراسی باعث تقویت جایگاه رسانه آزاد در جامعه می شود. به نظر من رسانه ها در زمینه گسترش مفاهیم حقوق بشری چهار کارکرد بسیار مهم دارند: اولین کارکرد آنها اطلاع رسانی است. کارکرد دیگر آموزشی و کارکرد سوم نظارتی است. آخرین کارکرد رسانه ها دادخواهی است. رسانه ها در هر چهار زمینه می توانند نقش بسیار مهمی را بازی کنند. البته منظورم از رسانه، رسانه های آزاد و متعهد متعهد به ارزش های حقوق بشری و حقوق شهروندی است. پس رسانه ها می توانند با تلاشی جمعی برای گسترش مفاهیم حقوق بشری بر اساس کارکردهایی که از خود بروز می دهند نقشی ارزنده در جامعه ایفا کنند.
تاثیر شبکه های اجتماعی در روندهای دموکراتیک
خانم روشنی یحیی در سخنان خود گفت: من می خواهم در مورد تاثیر شبکه های اجتماعی در روندهای دموکراتیک صحبت کنم. در گذشته صرفا رادیو و تلویزیون و روزنامه ها و جراید در امر آگاهی دهی به مردم سهیم بودند. اما امروزه شبکه های اجتماعی در این زمینه بسیار مؤثر واقع شده اند و حتا مخاطبان آن ها بسیار بیشتر از رسانه های شنیداری و نوشتاری شده است. در حال حاضر هر کاربر شبکه های اجتماعی یک خبرنگار غیر حرفه ای است و سعی می کند به طرق مختلف خبر را با دیگران به اشتراک بگذارد و حتا نظر آن ها را در این مورد جویا شود. بیشترین مخاطبان شبکه های اجتماعی جوانان هستند.
شبکه های اجتماعی برای جوانان امروز تبدیل به یک تالار گفتگو و تبادل افکار شده اند. در این شبکه ها، آن ها بدون این که گفتگوهای شان خطر تبدیل شدن به درگیری واقعی را داشته باشد، با هم در مورد مسایل گوناگون و حتا حساسیت برانگیز صحبت می کنند. این خود گامی به سمت جامعه دگرپذیر و متنوع است. شما خوب می دانید که شبکه های اجتماعی در برخی از کشورها باعث خلق انقلاب های مردمی شده است؛ نمونه بارز آن خیزش های مردمی در جهان عرب است که به آن بهار عربی می گویند. این مصداق عینی اهمیت شبکه های اجتماعی و نقش آنان در پروسه های ملت سازی در درون دولت های مدرن است.
بخش پرسش و پاسخ:
عبدالمجیب دانشجوی دانشکده حقوق و علوم سیاسی از آقای خلوتگر پرسید: آیا متوجه هستید که با اوج گیری و همه گیر شدن رسانه ها در افغانستان تا چه اندازه فرهنگ بیگانه ها از طریق همین رسانه ها وارد کشور شده است؟
آقای خلوتگر پاسخ داد: به باور من فرهنگ معنایی بسیار گسترده از آن چیزی دارد که ما می شناسیم. فرهنگ تمامی نمادها و نشانه های تمدن بشری را در برمی گیرد. فرهنگ انسان دوستی و فرهنگ پاسداشت از ارزش های بشری چیزی نیست که مختص به یک منطقه خاص و یا یک جغرافیای معین باشد. رسانه ها انتقال دهنده تمامی نشانه های فرهنگ های گوناگون روی کره زمین هستند؛ بدون هیچ استثنایی. هیچ دلیلی وجود ندارد که چشم مان را بر روی فرضا نیمی از جهان ببندیم به این دلیل که حس می کنیم که رفتار، کردار و پندار آن ها با ما تناسبی ندارد و یا فرق می کند.
یکی از اشتراک کنندگان گفت: سوال من متوجه فرد خاصی نیست. شما در مورد وجود کلیشه های جندر در رسانه ها چه نظری دارید؟ مثلا زنان به شدت آراسته با آرایش غلیظ در آگاهی های بازرگانی و یا حتا به حیث مجری برنامه ها.
خانم کاظمیه محقق جواب داد: من با شما موافقم که چنین نگاهی در رسانه ها وجود دارد. ولی نظر به قانون و در کل نظر به قوانین پذیرفته شده جامعه جهانی ما نه می توانیم و نه حق داریم جلوی این نگاه و طرز دید را بگیریم. رسانه ها با این شیوه ها و به وسیله زنان منافع اقتصادی خویش را به دست می آورند و این قضیه در افغانستان خلاصه نمی شود. در کل جهان مصداق دارد. اخلاق رسانه ای چیزی است که هنوز هم در خیلی از کشورهای مدرن مورد بحث و چالش برانگیز است.
خانم پناهی خبرنگار از آقای باری سلام پرسید: در کشوری که مردم آن رسانه ها را نشانه از بی بند و باری و افول ارزش های اخلاقی می دانند، چطور می توانیم فهم جدیدی از رسانه ها را در درون جامعه گسترش دهیم؟
آقای سلام گفت: این فهم را همزمان با برنامه های معتدل و آموزشی خود رسانه، دیگران نیز باید ترویج کنند. مثلا فعالان جامعه مدنی، ارگان های فرهنگی نظام و از این قبیل نیروها. باید در این راه فرهنگ سازی شود. باید به رسانه ها فهماند که به برخی از ارزش های سنتی احترام بگذارند و تا اندازه ای مدارا کنند و جامعه را بهتر بشناسند. همزمان باید با مردم وارد گفتگو شد و به آن ها ثابت کرد که رسانه تنها یک بنگاه اقتصادی یا یک نیروی متجاوز به ارزش های سنتی نیست بلکه نهادی فرهنگ پرور و فرهنگ ساز است که برای تحکیم ارزش ها و حقوق بشر کار می کند.
نمایش فیلم های جشنواره:
پس از پایان برنامه گفتگو، فیلم های برگزیده دومین جشنواره بین المللی فیلم زنان هرات برای حضار در سالن به نمایش گذاشته شد.
