هفتهبزرگداشت حقوق بشر
روز چهارم: دفاع از مدافعان حقوق بشر و حقوق زنان در برابر سرکوب و اعمال خودسرانه قدرت از سوی دولت و نیروهای مسلح مخالف دولت
به مناسبت روز جهانی حقوق بشر ۱۰ دسامبر
زمان: ۱۰/۱۲/۲۰۱۴
مکان: انستیتوت فرانسه در افغانستان
سخنرانان: عزیز رفیعی رییس مجتمع جامعه مدنی افغانستان، ابوالاحرار رامزپور مسوول بخش حقوق بشری یوناما و احمد سیر لعلی از شبکه جامعه مدنی و حقوق بشر
گفتگوگردان: هادی معرفت
روز چهارشنبه، روز چهارم و آخرین روز هفته حقوق بشر با گفتگویی با عنوان «دفاع از مدافعان حقوق بشر و حقوق زنان در برابر سرکوب و اعمال خودسرانه قدرت از سوی دولت و نیروهای مسلح مخالف دولت» و با حضور جمعی از استادان دانشگاه، فرهنگیان، دانشجویان و شهروندان در انستیتوت فرانسه در کابل برگزار شد. در پایان هفته حقوق بشر سال ۲۰۱۴، نام دریافت کنندگان تندیس لاجوردین سومین دور جایزه بین المللی صلح سیمرغ که از میان هنرمندان عرصه موسیقی کشورهای مختلف منطقه که در راه صلح و دوستی فعالیت داشته اند برگزیده شده اند اعلام شد.
بستگی به خود شما دارد که دولت را وادار سازید تا به وعده ها و تعهداتی که داده پایبند بماند
در آغاز این برنامه آقای ریچارد استگ سفیر بریتانیا در افغانستان با سخنانی برنامه را افتتاح کرد: من می خواهم باب صحبتم را از دستاوردها و تجارب سال های اخیر باز کنم. این تجارب در زمینه های آزادی بیان و در کل حقوق بشر بوده است. هیچ شکی نیست که مبنای حقوق بشر را آزادی بیان شکل می دهد. اما در افغانستان تا اندازه ای مجبوریم این حکم را جرح و تعدیل کنیم. زیرا در این کشور شما با موارد نقض گسترده حقوق بشری دیگری بر می خورید همانند نقض حقوق زنان، ظلم بالای کودکان، نقض حقوق قربانیان جنگ و حتا برخورد با زندانیان. اصلا به همین دلایل است که باید در یک کشور افرادی باشند که به طریقی صدای خویش را بلند کنند و به نقض حقوق بشر اعتراض کنند.
مدافعان حقوق بشر نه تنها از شورشیان مخالف دولت مورد تهدید قرار می گیرند بلکه حتا دولت نیز آن ها را تحت فشار قرار می دهد و ساحه کاری آن ها را محدود می کند. به همین منظور جامعه مدنی، کشورهای کمک کننده به افغانستان و در کل جامعه جهانی باید به طور گسترده از فعالان حقوق بشر در افغانستان حمایت کنند. افغانستان بسیار خوش شانس است چون جامعه مدنی بسیار فعالی دارد. صدای فعالان جامعه مدنی افغانستان همواره شنیده شده است. هفته گذشته که کنفرانس لندن برای افغانستان برگزار شد، تمامی نماینده های کشورهای کمک کننده به افغانستان به خواسته های نمایندگان جامعه مدنی گوش سپردند و وعده همکاری دادند. من بسیار خرسند شدم زمانی که شنیدم رییس اجرایی دولت افغانستان به نمایندگان کشورهای غربی وعده سپرد که دفاع از حقوق زنان و اطفال در صدر فعالیت های حکومت جدید قرار خواهد گرفت. این ها همه بستگی به خود شما دارد که دولت را وادار سازید تا به وعده ها و تعهداتی که داده پایبند بماند. من امیدوارم روزی برسد که تمامی نورم های حقوق بشری در افغانستان زمینه اجرا بیابد و دولتمردان نیز به این نورم ها احترام بگذارند.
سپس، آقای معرفت ضمن تشکر از سفیر بریتانیا از آقای مایکل پِدِرسِن مشاور حقوق بشر و حاکمیت قانون دفتر اتحادیه اروپا در افغانستان خواست تا در مورد فعالیت اتحادیه اروپا در حوزه حقوق بشر صحبت نماید.
تمامی تعقیب های قضایی در مورد جرایم اخلاقی زنان باید برچیده شوند
آقای مایکل پِدِرسِن چنین گفت: اتحادیه اروپا از تعهدات دولت افغانستان برای بهبود وضعیت حقوق بشر و اصلاحات در سیستم قضایی حمایت می کند. دفاع و حمایت از حقوق بشر در افغانستان بسیار مهم و ضروری است. به این دلیل که هنوز هم گزارش هایی که در مورد اختطاف ها، قتل ها، خشونت های خانوادگی، بد رفتاری با کودکان و شکنجه هایی که نیروهای امنیتی انجام می دهند کم نیستند. تمامی تعقیب های عدلی و قضایی که برای جرایم اخلاقی زنان تهیه شده اند باید برچیده شوند. روی مساله حساب دهی نیروهای امنیتی باید کار شود و قضات کشور نه تنها باید به تمامی مقررات بین المللی حقوق بشری بلکه به قوانین داخلی همچون قانون منع خشونت علیه زنان احترام بگذارند و در تطبیق آنها بکوشند.
دولت افغانستان برای رسیدن به معیارهای جهانی حقوق بشر به همکاری مدافعان حقوق بشر نیازمند است. اما مدافعان حقوق بشر در افغانستان در وضعیت بسیار بدی به سر می برند. آن ها در معرض تهدید، شکنجه، دادرسی غیر قانونی و برخورد نامناسب قرار دارند. موقعیت مدافعان حقوق زن از این هم بدتر است. آن ها تنها به این دلیل که مدافع حقوق بشرند مورد خشونت قرار نمی گیرند بلکه به خاطر مسایل عرفی و سنتی، جنسیت و عقاید حق طلبانه خویش نیز وضعیت مناسبی ندارند. پولیس، سارنوال ها و محاکم در پایان دادن تهدیدها علیه مدافعان حقوق بشر ناکام مانده اند. مدافعان حقوق زن پس از تلاش برای گشودن پرونده علیه ناقضان حقوق زن در دادگاه به راه های گوناگون بدنام می شوند. همه ما باید از مدافعان حقوق بشر دفاع نماییم.
گفتگوگردان برنامه تعریفی از مدافعان حقوق بشر و فعالیت های آنها ارایه کرد و از سخنرانان خواست در خصوص چالش ها و دستاوردهای فعالیت های فعالان حقوق بشر صحبت کنند.
دولت افغانستان ملزم است از مدافعان حقوق بشری حمایت کند
عبدالاحرار رامزپور اولین سخنران این گفتگو بود که گفت: “حقوق بشر، سیصد و شصت و پنج روز” به این معناست که تمام روزها، روز حقوق بشر است. بحث از دفاع از مدافعان حقوق بشر در جامعه ای مثل افغانستان که به سوی مردم سالاری و دموکراسی گذار می کند بسیار مهم است. دولت ها یک طرف قراردادها، کنوانسیون ها و معاهده های بین المللی هستند و شکی نیست که یکی از مخاطبان اصلی این اسناد بین المللی دولت ها هستند. بناء نیاز به یک گروه دیگر احساس می شد که تخطی های حقوق بشری را برشمارند و بعد از پذیرش اعلامیه جهانی حقوق بشر توسط دولت ها، این گروه خصوصا در کشورهای رو به توسعه به وجود آمد.
این گروه برای این که فعالیت های شان در چارچوب ساختارهای بین المللی حقوق بشر انجام پذیرد کمپاین های گسترده ای را در سال ۱۹۸۴ برای تثبیت جایگاه مدافعان حقوق بشر به راه انداختند. آنها تلاش کردند تا دولت ها را ملزم بسازند که به حقوق، آزادی ها مردم احترام بگذارند، موقف مدافعان حقوق بشر را به رسمیت بشناسند و به آن احترام گذارند. چهارده سال بعد از این کمپاین ها در سال ۱۹۹۸ اعلامیه ای به نام اعلامیه مدافعان حقوق بشر در مجمع عمومی سازمان ملل به تصویب رسید. اصولا اعلامیه ها جنبه توصیه ای دارند و دولت ها ملزم به رعایت همه مواد آنها نیستند. اما بنا به عرف بین الملل تمامی دولت ها مکلف اند که مواد این اعلامیه را در مکانیزم ها و پالیسی ها و قوانین ملی خود بگنجانند.
این اعلامیه بیشتر جنبه تاکیدی دارد و مواد میثاق بین المللی حقوق مدنی وسیاسی را به صورتی منسجم تر عنوان می کند و دولت ها، جامعه مدنی و مردم را ملزم به رعایت آن می کند. در این اعلامیه حق سعی و تلاش برای حمایت و تحقق حقوق بشر در سطح ملی و بین المللی برای مدافعان حقوق بشر به رسمیت شناخته شده است: حق فعالیت برای حقوق بشر به صورت انفرادی و گروهی، حق ایجاد انجمن ها و موسسات حقوق بشر، حق تدویر جلسات و گردهمایی های مسالمت آمیز، حق جستجو و به دست آوردن معلومات راجع به حقوق بشر، حق انکشاف و بحث روی موضوع های جدید راجع به حقوق و اصول حقوق بشری و دادخواهی و پذیرش آنها، حق اظهار نظر و انتقاد و ارایه پیشنهاد به ارگان های دولتی برای بهبود کارکرد حق دادخواهی و شکایت کردن در خصوص موضوع های حقوق بشری، حق دسترسی به استفاده و تمتع از جبران خساره، حق استفاده مسلکی از شغل مدافع حقوق بشر و … حق حمایت قانونی برای فعالیت.
در این اعلامیه مکلفیت های مدافعان حقوق بشر و دولت ها مشخص شده است. یکی از موضوع های مهم اعلامیه فعالیت مدافعان حقوق بشری در ساحات تحت کنترل دولت و ساحات تحت کنترل مخالفان دولت است. دولت افغانستان که به هفت کنوانسیون حقوق بشری پیوسته و طبق مقررات آنها مکلف به گزارش دادن در باره اجرای این معاهدات به سازمان ملل است ملزم است از مدافعان حقوق بشری حمایت و دفاع کند. مدافعان حقوق بشر در ساحاتی که تحت کنترل مخالفان دولت است با مشکلات و چالش هایی روبرو هستند و باید روی شیوه های دادخواهی در این مناطق تامل بیشتری صورت بگیرد. در این مناطق طیف های مختلف مردم و جامعه مدنی باید دادخواهی و ارزشهای دموکراسی را ترویج کنند. رسانه ها نیز باید این ارزشها را بازتاب دهند.
کمیسیون حقوق بشر باید مکانیزم های ویژه ای را برای حمایت از مدافعان حقوق بشر ایجاد کند
احمد سیر لعلی سخنران بعدی بود که چنین سخن گفت: جهت الزامی کردن اعلامیه جهانی حقوق بشر سازمان ملل متحد برخی میثاق ها وکنوانسیون های دیگر را به تصویب رساند. برخی قطعنامه ها مانند قطعنامه ۱۳۲۵ که تحت فصل هفتم اعلامیه تصویب شده برای دولت ها الزام آور است.
مکانیزم های نظارت بر اجرایی شدن کنوانسیون ها به سه شکل هستند: دوره ای، پروسیجر ویژه کنوانسیون ها و در کنار پروسیجر خاص، گزارشگر خاص وجود دارد و مدافعان حقوق بشر می توانند با وی به صورت انفرادی هم تماس برقرار کنند و گزارشی از وضعیت حقوق بشر به این گزارشگر بدهند. متاسفانه شبکه های دفاع از مدافعان حقوق بشر در کشور ما وجود ندارد. قبلا نهادی که برای توسعه حقوق بشر کار می کرد و این نهاد در این زمینه فعالیت هایی داشت که فعلا این نهاد در افغانستان فعال نیست. البته در جنوب شرق آسیا شبکه ای وجود دارد که مدافعان حقوق بشر می توانند به آن مراجعه کنند وگزارش های حقوق بشری را به آن بدهند. در افغانستان و برخی کشورهای دیگر این مسوولیت را انیستیتوت ملی حقوق بشری به عهده می گیرد. در افغانستان کمیسیون حقوق بشر باید از مدافعان حقوق بشر حمایت و دفاع نماید و مکانیزم های خاص و ویژه ای را در این خصوص ایجاد کند.
یکی از چالش های فراروی مدافعان حقوق بشر در کشور به راجستر کردن در کمیسیون یا ارایه گزارش به پولیس بر می گردد. به طور مثال خانم زهرا سپهر به خاطر فعالیت های حقوق بشری تهدید شد و این موضوع را نیز به کمیسیون گزارش داد و ثبت کرد اما هیچ نهادی پی گیری مثمر در این خصوص انجام نداده است. ما نیز باید یک شبکه بین نهادهای جامعه مدنی ایجاد کنیم که همه مدافعان حقوق بشر و کارهای آن ها را لیست کند و شبکه هایی را در سطح داخلی و بین المللی ایجاد کند و گزارش های فعالیت ها، چالش ها و مشکلات حقوق بشری را به نهادهای منطقه ای و بین المللی که در این جهت فعالیت می کنند بدهد و این نهادها قضایای مربوط به مدافعان حقوق بشری را پی گیری کنند.
ناقضان حقوق بشر متهم به کشتار جمعی هنوز در پست های دولتی هستند
عزیز رفیعی در سخنان خود به شرح مشکلات مدافعان حقوق بشر و فعالان زن پرداخت: در سال ۱۹۴۸ روز دهم دسامبر به نام روز جهانی حقوق بشر نام گذاری و تثبیت گردید. دو سال بعد یعنی در دهم دسمبر سال ۱۹۵۰ اکثر کشورهای جهان به صورت رسمی از این روز تجلیل کردند. افغانستان نیز در دهم دسمبر ۱۹۶۵ برای اولین بار از این روز تجلیل به عمل آورد و درختی در جوار دانشگاه کابل به نام درخت آزادی بیان نیز به نشان این روز کاشته شد. متاسفانه ما در کشوری زندگی می کنیم که ناقضان حقوق بشر در پست های دولتی مصروف به کار هستند و هنوز بر ما حکمرانی می کنند.
هنوز اراده ای برای تامین عدالت اجتماعی در هیچ یک از اسناد دولتی متبارز نیست. هنوز هیچ اراده سیاسی برای تحقیق نقض حقوق بشر و قربانیان جنگ وجود ندارد. هنوز هم گزارش ترسیم منازعه کمیسیون مستقل حقوق بشر به خاطر مصلحت اندیشی نشر نگردیده و دردناکتر این که رییس جمهور افغانستان در آخرین کنفرانس بین المللی هیچ یادی از عدالت، آزادی، و حقوق بشر نکرد. و ما در چنین شرایطی در باره این مسایل اساسی که به سرنوشت تک تک افراد این مرز و بوم ارتباط دارد بحث می کنیم.
هر انسانی که در زمینه حقوق بشر فعالیت کند مدافع حقوق بشر محسوب می شود. این وظیفه ای نیست که در انحصار فعالان جامعه مدنی باشد. بحث در مورد مصونیت مدافعان حقوق بشر ضروری و با اهمیت است که متاسفانه در افغانستان از امنیت لازم برخوردار نیستند. سنت گرایی و محافظه کاری نیز مدافعان حقوق بشر را با چالش های عمده ای روبرو کرده است. خصوصا فعالان زن و فعالان دفاع از حقوق زن بیشتر با این معضل دست به گریبان و محکوم به مجازات هستند.
تحجر گرایی نیز سد راه مدافعان حقوق بشر است. متاسفانه هر گاه شما با اندیشه های نو وارد میدان شوید با تیغ تحجر گرایی به شما حمله می کنند که این یک مشکل جدی فراروی مدافعان حقوق بشر است. بررسی وضعیت مدافعان حقوق بشر باید در شرایط مختلف (عادی، جنگ و پساجنگ ) صورت گیرد. ما در حال حاضر در وضعیت پساجنگ به سر می بریم که ناقضان حقوق بشر که متهم به کشتار جمعی هستند وبرخی گورهای دست جمعی نشانگر جنایات آنها است هنوز هم در پست های دولتی مصروف به کار هستند. باید بگویم که بزرگترین اولویتی که ما باید در این شرایط به آن توجه نماییم، آگاهی رسانی به مردم است جهت رسیدن به حقوق بشر. تا زمانی که نظام حاکم معتقد و باورمند به ارزشهای دموکراسی و حقوق بشری نباشد تحقق این ارزشها امری محال خواهد بود.
بخش پرسش و پاسخ
گل رحمان محمدی محصل دانشکده حقوق پرسید: آیا حمله انتحاری که در میدان والیبال ولایت پکتیکا به وقوع پیوست نوعی از گور دسته جمعی ایجاد نکرد؟
آقای رفیعی پاسخ داد: بله میدان والیبال پکتیکا را می توان یک گور دسته جمعی به حساب آورد به خاطر این که بسیاری افراد بی گناه که خود در جنگ دخیل نبودند در این میدان قتل عام شدند.
خانمی به نام فاطمه پرسید: آیا سکوت مدافعان حقوق بشر در برابر جنایات جنگی، نقض حقوق بشر به دست خود فعالان حقوق بشری محسوب نمی شود؟
آقای رفیعی گفت: مدافعان حقوق بشر در برابر این جنایات سکوت نکردند و ناقض حقوق بشر محسوب نمی شوند. مدافعان حقوق بشر برای قربانیان جنگ دادخواهی کردند. مستند سازی کردند. گزارش ترسیم منازعه را ترتیب کردند. روزی را به نام قربانیان به ثبت رساندند. خاطرات قربانیان را ثبت کردند. موزیم و منار در میدان های شهر برای زنده نگه داشتن خاطرات قربانیان احداث کردند و … تطبیق عدالت کار دولت است نه جامعه مدنی و مدافعان حقوق بشر.
صالحه صالحی از خبرگزاری زنان افغانستان سؤال کرد: آیا شبکه جامعه مدنی و حقوق بشر برای حمایت از زهرا سپهر که مورد تهدید قرار گرفته کدام اقدامی انجام داده است؟
احمد سیر لعلی جواب داد: شبکه جامعه مدنی با اطلاع یافتن از قضیه زهرا سپهر پولیس، ارگانهای امنیتی و کمیسیون مستقل حقوق بشر را از این موضوع مطلع کرد. همین اکنون تیم شبکه با خانم سپهر در حال گفتگو و مذاکره هستند تا اگر نیاز شد نشست مطبوعاتی ترتیب گردد و به افشای نام کسانی بپردازد که ایشان را تهدید کردند.
برنامه پایانی
پس از برنامه گفتگو، گروه موسیقی ارکستر ملی افغانستان با اجرای برنامه از حضار پذیرایی کرد. سپس نام هنرمندان برگزیده برای دریافت سومین دور جایزه بین المللی صلح سیمرغ اعلام شد.
