رادیو زمانه: گیسو جهانگیری، رییس سازمان حقوق بشری و جامعه مدنی آرمان‌شهر، در انتخابات سی‌ونهمین کنگره فدراسیون بین‌المللی جامعه‌های حقوق بشر (FIDH)، قدیمی‌ترین سازمان حقوق بشری جهان، در شهر ژوهانسبوگ در تاریخ ۲۷ آگوست ۲۰۱۶ (۶ شهریور ۱۳۹۵) با آرای اکثریت قاطع سازمان‌های عضو این فدراسیون به عنوان نایب رییس آن انتخاب شد.
این انتخابات در پایان کنگره فدراسیون برای تعیین جهت‌گیری‌های سه سال آینده، و با انتخاب دیمیتریس کریستوپولوس یونانی نیز به عنوان رییس تازه فدراسیون برگزار شد.
نایب رییس جدید اف.آی.دی.اچ در گفت‌وگو با رادیو زمانه سه اولویت اصلی خود را برای ادامه فعالیت‌های حقوق بشری با توجه به وظایف تازه‌اش چنین دسته‌بندی می‌کند:
«لزوم و تقویت رابطه با جامعه‌های مدنی مترقی و نسل جوان با هدف یاری رساندن به مدافعان حقوق بشر برای دسترسی به فضاهای جدید و ترویج فرهنگ حقوق بشری، چون همان‌طور که ماینا کیای، کارشناس مستقل و گزارش‌گر ویژه سازمان ملل در خصوص زمینه آزادی تشکل‌ها، اشاره می‌کند امروز مبارزات در برخی جغرافیاها تغییر شکل یافته‌اند و از خیابان و درگیری‌ها و حضور فیزیکی به دنیای مجازی تغییر محل داده‌اند. اما باید از پروژه‌ای شدن و دنیای مجازی به فعالیت‌هایی به سبک دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ بازگردیم و جوان‌ها را جلب کنیم. دوم، ایجاد پیوندهای نزدیک‌تر و همکاری عملی میان تجارب حقوق بشری کشورهای قاره‌های گوناگون، و در نهایت عمده کردن مسایل مربوط به حقوق زنان و شریک‌سازی آنها در تمامی حوزه‌های خرد و کلان.»
او یکی از دو رییس فستیوال بین‌المللی فیلم زنان در هرات است. این جشنواره با همکاری آرمان‌شهر و خانه فیلم رویا در افغانستان پایه‌گذاری شده و هر ساله در هرات، شهری بدون سینما و در قلعه‌ای جنگی برگزار می‌شود.
به روایت جهانگیری «ما با کمک زنان آگاه افغانستان محل امنی ایجاد کردیم برای کشورهایی بسته مثل ایران و چین تا بتوانند تجارب خود را حول موضوع زنان به گوش بخشی دیگر از جهانیان برسانند. شرکت‌کنندگان متوجه شباهت‌های زیاد بین برخی از مبارزات‌شان، شرایط و حقوق پایمال شده‌شان با کشورهای دیگر می‌شوند. باید بتوانیم فضاهایی جایگزین بیشتری ایجاد کنیم، مثل جنبش مبارزه با جهانی کردن. کنش‌گران این جنبش می‌گویند اگر ما را به جلسات بسته سران کشورهای قدرتمند راه نمی‌دهند، ما روبه‌روی سالن آنها، فضای خود را اشغال می‌کنیم تا از توجه به آنها برای جلب توجه به مطالبات خود و انگشت‌نما کردن آنها بهره ببریم. وقتی در قلعه‌ای جنگی و در شهر بی‌سینما، جشنواره‌ی فیلم برگزار می‌کنیم، یعنی در جهت فرهنگ‌سازی در مقابل تفکر حاکم، مسایل زنان را علم می‌کنیم.»
یکی از دغدغه‌های جهانگیری «ضعف بزرگ» منطقه است، یعنی فقدان بحث انتقال تجربه و بی‌محلی به حیات دیگر کشورهای جهان به‌ویژه برای ایرانی‌ها و افغانستانی‌ها: «باید بتوان از تجربیاتی در آفریقای جنوبی در مبارزه علیه آپارتاید یا آمریکای جنوبی استفاده کرد. اگر در افغانستان اعاده حیثیت قربانیان و حقیقت‌یابی در دستور کارمان قرار دارد باید در عمل بیاموزیم که در آفریقای جنوبی چگونه به آپارتاید پایان دادند، باید بدانیم در گواتمالا چه کردند؟»
جهانگیری در خصوص مسایل مربوط به زنان با اشاره به این‌که «فدراسیون بین‌المللی حقوق بشر» از ۱۲ سال پیش دفتری را برای مطالعه و دادخواهی مربوط به حقوق زنان تشکیل داده، می‌گوید مشتاق است همفکری‌ها و همکاری‌ها را با دیگر اعضای فدراسیون، ادامه و گسترش دهد.
چه کمکی می‌توان به زنان منطقه کرد؟
در کنگره ۳۹ فدراسیون، بیژن بهاران، نماینده «جامعه دفاع از حقوق بشر در ایران» نیز حضور داشت. او انتخاب گیسو جهانگیری را «شایسته» توصیف و تأکید کرد: «او در راه دفاع از حقوق زنان ایران و افغانستان و دیگر زنان منطقه در موقعیت ویژه‌ای قرار دارد. سال‌هاست با سازمان‌های مبارز بین‌المللی حقوق بشری و زنان تماس عالی دارد و با بهره‌مندی از این ویژگی‌ها می‌تواند هم حقوق زنان ایران و افغانستان را بیشتر به پیش ببرد و هم بین مبارزه زنان کشورهای مختلف پیوند برقرار کند.»
جهانگیری به عنوان نمونه با اشاره به مطالعه ملی درباره خشونت علیه زنان در تاجیکستان، توضیح می‌دهد که در نتیجه این مطالعه، برنامه‌ای پنج ساله برای مبارزه با خشونت‌های علیه زنان تنظیم و قوانینی در این زمینه وضع شد. چند سال بعد سازمان بهداشت جهانی این نمونه کار را به عنوان روش فعالیت برای حذف این خشونت‌ها در اروپا اجرا کرد.
او معتقد است: «جدا از اهمیت تکثیر و تقویت همکاری میان کنش‌گران زن تاکید می‌کنم حقوق بشری بودن فقط مخالفت نیست، ارایه بدیل و و تأثیرگذاری از طریق مبارزه را هم در بر می‌گیرد. گفت‌وگو یکی از روش‌های پیشبرد مبارزه است. فعال حقوق بشر باید بتواند با استفاده از امکانات و با همکاری دیگران، اهداف خود را یک گام به جلو ببرد.»
او با اشاره به دوران روزنامه‌نگاری در نشریه «کوریه انترناسیونال» می‌گوید که از این هفته‌نامه برای «رساندن صدای زنان» استفاده می‌کرد تا «جامعه فرانسه را نسبت به وضعیت زنان ایران حساس» کند. زیرا به باور او «زنان ایران قربانی نیستند، کنش‌گرند و می‌توانند بدیل‌سازی کنند.»
جهانگیری: «کاملا مشخص است که جمهوری اسلامی نمی‌خواهد بر سر حجاب اجباری عقب‌نشینی کند. عمل‌کرد جامعه اما نشان می‌دهد که تا حدودی ناگزیر به عقب‌نشینی شده. این هوشمندی جامعه ما را نشان می‌دهد و بدان معناست که زنان ایران با استفاده از روش‌های مختلف در مبارزه روزمره توانسته‌اند با ایجاد تغییرهای تدریجی در نوع پوشش گام‌هایی در راه رهاشدن از آن بردارند.»
جایزه بین‌المللی صلح سیمرغ نمونه‌ای دیگر از ابتکار شهروندی و ساختن فضاهای جدید در حوزه سه کشور منطقه است:
«ما یکی از جوایز خود را در ۲۰۱۵ در حوزه ایران به جز خانم مهرانگیز کار، به کمپین‌های مختلف زنان ایران اختصاص دادیم، چون این کمپین‌ها توانستند هشیاری و آگاهی جامعه را کمی بیشتر کنند. مثل کمپین تغییر برای برابری که توانست شمار زیادی از زنان را به عرصه مبارزه بیاورد. گاهی زنان ناگزیرند در مواردی که با قوانین اسلامی روبه‌رو هستند به رایزنی با افراد تاثیرگذار اما متعادل‌تر بپردازند. این یکی از روش‌هاست، چون برخلاف بخشی از مخالفان، ما صددرصد با جنگ و حمله به ایران، کشتار شهروندان، تخریب زیرساخت و منابع کشور مخالفیم. کافی است به فجایع ناشی از جنگ در افغانستان، عراق، لیبی و سوریه بنگریم. امیدوارم وقایع این کشورها به بسیاری از ساده‌نگران درس خوبی آموخته باشد. باید برای همه مشخص شود که با گفتمانِ جنگ و اشغال نمی‌توان به آزادی، و دموکراسی و برابری رسید.»
به باور گیسو جهانگیری، زنان کنش‌گر ایرانی توانسته‌اند به آگاهی دست یابند. مطرح شدن مساله «رجال» در هر انتخابات ریاست جمهوری، و حضور کاندیداهای پرشمار زن در انتخابات مختلف نشان‌دهنده حرکت بخشی از زنان جامعه است:
«در حالی‌که مثلا در مکزیک زن‌کشی مرسوم است اما کسی به آن آگاه نیست. ما باید برای تبادل نظر و ایجاد فضاهایی که زنان کنش‌گر ایران را بیشتر به طرف هم‌سویی می‌برد بکوشیم و مردان را به حمایت پررنگ‌تری از حقوق زنان ترغیب کنیم. این حرکت شروع شده در حالی‌که در دهه‌های قبل، مثل نمونه تظاهرات زنان در روزهای انقلاب، حتا مردان مترقی مخالفت می‌کردند.»
فعالیت حقوق بشری باید پیگیر باشد
به عقیده گیسو جهانگیری، دفاع از حقوق بشر مرزی نمی‌شناسد. داخل یا خارج از کشور بودن معیار نیست. اصل، استفاده از موقعیت‌ها و فضاهایی است که بتوان از هر جای دنیا «پیگیر» مبارزه کرد. شکل‌گیری ان‌جی‌اوهای مختلف به‌ویژه در کشورهای توسعه نیافته که به جای فعالیت‌های بادوام، حقوق بشر را «پروژه» می‌دانند، یکی از انتقادهای پیوسته کنش‌گران حقوق بشری‌ست.
جهانگیری معتقد است یکی از اقدامات عمده‌ای که می‌توان انجام داد «معطوف کردن توجه جامعه بین‌المللی» به وضعیت حقوق بشر و زنان ایران در مجموعه رفت‌وآمدها و دادوستدهایی‌ست که کشورهای دیگر در رقابت با هم می‌خواهند با ایران داشته باشند.
نمونه مقابل عربستان سعودی است که نفت آن، وضعیت اسفناک زنان آن کشور را نامریی کرده است: «در عربستان، دولت‌های دیگر با بی‌اعتنایی به حقوق بشر صرفا به دنبال منفعت‌طلبی خود هستند. حضور پررنگ و فعال کنش‌گران ایرانی می‌تواند از تکرار چنین وضعی در ایران جلوگیری کند.»
جهانگیری معتقد است:
«مقابله با خشونت علیه زنان و دفاع از حقوق بشر اقدامی روزمره است که برای آن باید خستگی‌ناپذیر کوشید. پیگیر بودن با بلند کردن صدا و گرفتن حق و اشغال فضاهایی که با مبارزه میسر می‌شوند، دوره‌ای نیست. رسیدن به نتیجه در مثلا در شیلی بر سر اعاده حیثیت و روشن شدن سرنوشت مفقودشدگان ۲۷ سال ترور دولتی پینوشه یا رویدادهای حکومت نظامی آرژانتین، چند دهه طول کشید. برای من این‌که چگونه زنان آفریقا توانستند در چهارچوب اتحادیه آفریقا مساله مبارزه با خشونت علیه زنان را در دستور کار آن نهاد قرار دهند، آموزنده و نشان‌گر فعالیتی مستمر است.»
سازمان‌های حقوق بشری به غیر از اعلامیه نوشتن چه می‌کنند؟
یکی از انتقادهای مطرح به سازمان‌های حقوق بشری، نوع فعالیت‌های آن‌هاست. برخی معتقدند بی‌شمار سازمان‌های کوچک و بزرگ حقوق بشری به جز صدور بیانیه فعالیت دیگری ندارند. اما فعالیت اصلی سازمان‌های حقوق بشری چیست؟
اعلامیه‌ها و رایزنی‌ها کارهایی است که در سطح عمومی دیده می‌شود اما اتفاقات دیگری هم در جریان است.
در حوزه ایران و افغانستان یکی از فعالیت‌های مهم سازمان‌های حقوق بشری تقویت نظارت بر نحوه اجرای میثاق‌ها و کنوانسیون‌های بین‌المللی مختلف است که کشورها آن را امضا کرده و در نتیجه تعهد کرده‌اند که مجری مفاد آنها باشند. در عین‌حال در نشست‌های منظم نهادهای سازمان ملل ناظر بر اجرای میثاق‌ها، این سازمان‌ها گزارش‌های متقابل ارایه می‌دهند. یعنی با بررسی گزارش کشور مورد نظر و مقایسه ادعاها با واقعیت‌ها، به نهادهای ناظر که از گزارشگران مستقل تشکیل می‌شود در باره نقض تعهدات این کشورها گزارش می‌دهند. سازمان ملل با مقایسه گزارش‌های دولتی و گزارش‌های سازمان‌های حقوق بشری، کشورهای مختلف را موظف به پاسخ‌گویی می‌کند.
جهانگیری می‌گوید:
«به‌رغم آن‌که جمهوری اسلامی در گزارش خود مدعی شده بود با اصلاح قانون مجازات اسلامی کودکان زیر ۱۸ سال در ایران اعدام نمی‌شوند، فدراسیون و جامعه دفاع از حقوق بشر در ایران در گزارش مشترک خود نمونه‌هایی از اعدام‌شدگان و نیز گفته‌های مسوولان جمهوری اسلامی را ارایه کردند که نشان می‌داد آنها برخی از کودکان را پیش از ۱۸ سالگی اعدام کرده‌اند یا آنها را تا ۱۸ سالگی در زندان نگه می‌دارند و سپس اعدام می‌کنند.»
نمونه‌ای دیگر از این دست، کنوانسیون سیدا (کنوانسیون رفع همه شکل‌های تبعیض علیه زنان) است که جمهوری اسلامی علی‌رغم مطالبه زنان و مردان برابری‌خواه هنوز به آن نپیوسته و فشار برای پیوستن به این کنوانسیون ادامه دارد. اما کنش‌گران حقوق زن در افغانستان موفق شده‌اند به سیدا بپیوندند.
جهانگیری با توجه به مجموعه اقدامات سازمان‌های حقوق بشری و به‌ویژه فدراسیون توضیح می‌دهد که در آغاز فعالان حقوق بشری این فضاها را برای «بلند کردن صدای‌شان» در اختیار نداشتند:
«دستاورد بزرگی است که این کنش‌گران توانستند پس از سال‌ها فعالیت و پرداخت هزینه‌های مختلف خود را به عنوان یکی از طرفینی مطرح کنند که صدای‌شان شنیده می‌شود. امروز سازمان ملل مجبور است در تمام حوزه‌ها فضایی را در اختیار کنش‌گران و جامعه مدنی قرار دهد. ارایه گزارش‌های سایه یعنی چندین سال کار روزمره و نظارت بر نحوه کشورداری دولت‌ها.»
حقوق بشر مرز نمی‌شناسد
۴۰۰ کنش‌گر حقوق بشری از چهارگوشه جهان از ۲۳ تا ۲۷ آگوست با هدف بررسی مهم‌ترین معضلات حقوق بشری در ژوهانسبورگ آفریقای جنوبی به گفت‌وگو نشستند.
محور گفت‌وگوهای ۱۷۸ سازمان عضو این فدراسیون با شعار «مبارزه در مقابل حمله به حقوق بشر» حول مساله محافظت از امنیت کنش‌گران در مقابل حمله‌هایی بود که هر روز حلقه‌های آن به دور ایشان تنگ‌تر می‌شود. مبارزه به خاطر حقوق بشر: امکان‌پذیر ساختن یک آرمان، به اجرا درآوردن یک راه‌برد و تضمین فضای حرکت برای جامعه مدنی به عنوان سنگ زیربنای پیشرفت بشر، دو عنوان عمده این گفت‌وگوها بود.
تصمیم درباره‌ی موضوع این گردهمایی در پی ارزیابی زیر گرفته شد: جامعه مدنی در چند سال گذشته، از همه سو مورد حمله قرار داشته است: انگ‌زنی، آزار قضایی، تهدید، تهاجم، قتل. این حمله‌ها فقط به اشخاص محدود نمی‌شوند، زیرا جهان‌شمولی حقوق بشر را هدف قرار می‌دهند. دولت‌ها با مسایلی مربوط به رسم‌ها و سنت‌های فرهنگی خاص، مبارزه با تروریسم یا منافع اقتصادی این جهان‌شمولی را مورد تردید قرار می‌دهند. هدف از این گردهمایی دیدار و گفت‌وگو در باره‌ی روش مقابله با این حمله‌هاست. این گردهمایی توان فوق‌العاده جنبش جهانی مدافعان حقوق بشر را برای مقاومت و مبارزه به نمایش می‌گذارد.
جهانگیری معتقد است که «حقوق بشر بی‌مرز» است:
«لازم نیست سیاه‌پوست باشی تا از حقوق سیاه‌پوستان دفاع کنی، یا زن افغانستانی باشی تا تنها مدافع زنان سرزمین‌ات باشی، دلیلی ندارد حتما از اعضای خانواده‌ات اعدام شده باشند تا برای حقوق کُردهایی که گروهی اعدام شدند، دادخواهی کنی. لازم نیست حتما در ایران یا ایرانی باشی تا مطالبه‌ات آزادی زندانیان سیاسی و عقیدتی باشد. ممکن است حتی بحرین را ندیده باشی اما بگویی نبیل رجب باید از زندان آزاد شود.»
