ذوفنون حسام ناطق، رئیس امور زنان ولایت بدخشان، همکاری دولت و مردم را شرط موفقیت دولت می‌داند و می‌گوید: « پیام من به همه‌ی مردم این است که با دولت همکاری کنند، تا دولت آرامش و صلح را به مردم بیاورد.»

این ‌گفت‌وگو در ادامه کمپین «افغانستان به روایت دیگر» منتشر شده است.

لطفاً خودتان را معرفی کنید؟
ذوفنون حسام ناطق هستم. فعلاً رئیس امور زنان ولایت بدخشان هستم و پیش از آن در دانشگاه کابل استاد بودم و ادبیات تدریس می‌کردم.

یک یا دو خاطره‌ی مهم را که در آن حقوق بشری شخص شما نقض شده و در زندگی‌تان تأثیرگذار بوده، تعریف کنید.
یکی از خاطرات تلخ من دوره‌ی محرومیت زنان است. آن زمان در کابل استاد دانشگاه بودم و در یک خانه‌ی دولتی زندگی می‌کردم. شرایط طوری پیش آمد که باید برای مدت کوتاهی به بدخشان برمی‌گشتم، ولی به‌دلیل مشکلات راهِ مواصلاتی نتوانستم که زودتر به کابل بروم و مدت سه ماه در بدخشان ماندم. وقتی به کابل رفتم دیدم ریاست دانشگاه خانه‌ی مرا که دولتی بود، به کسی دیگری داده و خودم از مقام استادی دانشگاه برکنار شده بودم. آن زمان یک فرزند کوچک داشتم و نمی‌توانستم تنهایی در خانه‌های کرایی زندگی کنم. بعد ناگزیر شدم دوباره به بدخشان برگردم و تمام حقوق خود، اعم از علم و خبر و امتیازهایم را از دست دادم.

سه دستاورد مهم دوران جدید چه بوده است؟
مهمترین دستاوردهای ما تجربه‌ی دموکراسی بود، آزادی فردی، آزادی بیان و برابری بین زن و مرد که در قانون اساسی و سایر قوانین انعکاس یافت و مردم برای نخستین بار تجربه کردند. همچنین ایجاد پلان کاری برای زنان که تعهدات کلانی از طرف دولت و کشورهای کمک‌کننده به‌وجود آورد، قوانینی که در راستای منع خشونت علیه زنان تدوین شد و قوانینی دیگری برای دفاع از حقوق زنان که عملاً در افغانستان اجرا می‌شود را می‌توانم نام ببرم.

چه چیزی در دوران جدید اعتماد شما را جلب کرده و آن را به‌عنوان نوآوری، ابتکار مثبت و یک چیز خوب ارزیابی می‌کنید؟
مسأله‌ی آموزش و پرورش، هم برای دختران و هم برای پسران یکی از دستاوردهای کلان و پویایی است که تعداد زیادی از مردم را به کار و توسعه آورد. اکنون دیگر نیم مردم عاطل و باطل در پستوی خانه نیستند. همچنین تحصیلات عالی برای همه، به‌خصوص تحصیلات زنان، دسترسی زنان به مسائل اقتصادی و کار، همچنان حضور نسل جوان در حوزه‌های کار، سهم‌گیری گسترده‌ی زنان در انتخابات‌ها، ازجمله ابتکارات و نوآوری‌هایی است که بیشتر قابل توجه است.

انتظارات شما از دولت جدید چیست؟
صلح، ضرورت همه‌ی افراد جامعه از کودک تا بزرگ، زن و مرد است. اگر امنیت نباشد، زن نمی‌تواند کار کند. نسل جوان باید از بیکاری خلاص شود، امنیت در سراسر کشور تأمین شود و صلح به‌وجود بیاورد. دولت باید در این زمینه بیشترین تلاش خود را انجام دهد.

مهم ترین ترس امروز شما چیست؟
حفظ و نگهداشت دستاوردهایی که پیش‌تر گفتم، بدون امنیت ناممکن است؛ درحالیکه حفظ و نگهداشت آنها مسئوولیت ماست. مهم ‌ترس من از ناامنی‌ است؛ به‌خصوص کودکان و زنان، تازه تجربه می‌آموزند و در هر عرصه که حضور یافته‌اند اگر نا‌امنی باشد، تمام آن دستاوردهای ذکر شده از بین می‌رود.

از نظر شما سه چالش بزرگ ساختاری، اجتماعی و فرهنگی پیش روی افغانستان چیست؟
وقتی یک نظام تغییر کند و نظام دیگر جای آن را بگیرد قطعاً مشکلاتی به‌وجود می‌آید. این مشکلات را دولت افغانستان دارد. بزرگترین مشکل ما، مشکل اجتماعی است که از خانواده شروع می‌شود و تمام لایه‌های جامعه را دربر می‌گیرد. اکنون دچار شکاف فرهنگی هستیم که باعث واژگون شدن همه چیز شده است و در درون دولت نیز مخالفت‌هایی به وجود آمده است. چالش دیگرگسترش دوباره‌ی ناامنی و  نهادینه نشدن مردم‌سالاری است. از نگاه سیاسی، ما در حوزه‌ی انتخابات مشکلاتی را داشتیم که از نبود درک درست مردم از رأی‌دهی گرفته تا تقلب‌ها، انتخابات را ضربه زد. دموکراسی آنگونه که شعار داده می‌شد، در افغانستان پیاده نشد. نبود هماهنگی میان سه قوه هم باعث مشکل کلان می‌شود.

آیا فکر می‏کنید جامعه‌ی افغانستان امروز اجازه خواهد داد دوباره سناریوی بسته شدن مکاتب به روی دختران و نبود حضور اجتماعی زنان تکرار شود؟
آرزو دارم چنین نشود؛ چون نسل جوان خیلی علاقه‌مند تحصیل و دانش هستند. این نسل دشواری‌های زیادی را متحمل شده است. اینها در یک کشورِ پر از رویداد، ایدئولوژی‌های متفاوتی را تجربه کرده‌اند. امید دارم این خطر پیش نیاید. باورمندم که دولت، مردم‌ و نهادهای مدنی اجازه نخواهند داد مکاتب دوباره بر روی فرزندان این کشور بسته شود. افغانستان، افغانستان سال‌های گذشته نیست؛ تغییرات فکری زیادی به‌وجود آمده است.

ایرادات و مشکلات پنج دوره انتخابات گذشته چه بوده است؟
هر برنامه‌ی نو به مشکلاتی گرفتار است. انتخابات هم از این قاعده مستثنی نیست. مسائلی چون ناامنی، مخالفان داخل دولت، کم‌سوادی و کم‌تجربگی به ما ضربه‌هایی زد و انتخابات را به چالش کشاند؛ اما مشارکت مردم به‌خصوص به‌طور گسترده نکات مثبت آن بود.

با توجه به تجارب گذشته، انتخابات پارلمان آتی را چگونه می‌بینید و برای بهبود آن چه پیشنهاد دارید؟
دولت باید مقتدر شود؛ مردم بیشتر بسیج شوند؛ هماهنگی ایجاد شود؛ قوای سه‌گانه‌ی دولت باید هماهنگ‌تر کار کنند و مخالفت‌های سه قوه کم شود؛ اما اگر ناهماهنگی ادامه یابد انتخابات خوبی نخواهیم داشت.

یک خاطره را که در آن حقوق بشری یکی از اعضای زن خانواده یا آشنایان شما (خواهر، مادر، همسر، خاله، عمه) نقض شده، تعریف کنید؟
اگرچه خانواده‌ی ما یک خانواده‌ی روشنفکر است، متأسفانه یکی از خواهرانم که از استعداد و توانایی بالایی برخوردار بود و آرزوهای بسیاری داشت، با ازدواج به یک مرد بی‌سواد و بی‌کار، قربانی پیوندهای خونی شد. او به‌جای اینکه تحصیل می‌کرد، دانشگاه می‌خواند، اجازه برایش داده نشد و بالاخره معلم شد. حالا شش کودک دارد و شوهر بی‌کار و بی‌سواد. او با اندک معاشی که از معلمی می‌گیرد، نان‌آور همه‌ی اعضای خانواده‌اش است و از بسیاری حقوق خود محروم است.

سه عامل بازدارنده‌ی ساختاری در مقابل مشارکت زنان در عرصه‌های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی چیست؟
در دولت دلایل زیادی دارد، اما ناامنی در جامعه، عرف و عنعنات ناپسندی که سبب می‌شود زن را به‌عنوان جنس دوم و فاقد صلاحیت انتخاب کردن بدانند، از یک‌سو و از دیگرسو، برخردهای غیراسلامی و غیرانسانی باعث شده است زنان نتوانند از حق‌شان استفاده کنند و همچنان این باورها سبب فقدان مشارکت زنان در همه‌ی عرصه‌ها می‌شود.

به نظر شما سه مطالبه عمده‌ی زنان به‌طور کلی چیست؟
یکی از خواست‌های کلان زنان حضور در رهبریت کلان کشور است. می‌خواهند در فضای صلح و آرامش زندگی کنند؛ می‌خواهند قانون بالای همه به‌صورت مساوی تطبیق شود، این‌ها مهم‌ترین خواست‌های زنان به‌شمار می‌رود تا او بتواند از حقوق خود دفاع کند.

منابع و مراکز قابل اتکا در داخل افغانستان برای پیشبرد حقوق و مطالبات زنان چه کسانی هستند؟
منابعی مثل پلان کاری زنان، قانون منع خشونت علیه زنان و بسیاری از قوانین دیگر، اجازه‌ی فعالیت برای زنان را می‌دهد و مراکزی چون نهادهای حقوقی برای زنان. البته یک‌تعداد از این نهادها به خاطر سرمایه‌گذاری شخصی‌شان کار می‌کنند، تا رفع کردن مشکلات عمده‌ی زنان. همچنین وزارت امور زنان، ریاست‌های مربوطه این وزارت در ولایت‌های افغانستان و پروژه‌هایی که از سوی آن در ولایات راه‌اندازی می‌شود. وجود چنین مرجع در دولت دستاورد کلان است. نقش جامعه‌ی جهانی در راستای رفع خشونت علیه زنان و غیره، نهادهایی که صادقانه برای زنان کار می‌کنند، قابل اتکا هستند.

در حوزه‌ی خصوصی و عمومی یعنی فعالیت‌های مدنی و حرفه‌ای، برای رفع موانع ذکر شده منجمله تبعیض چه کرده‌اید و چه می‌کنید؟
در راستای رفع تبعیض، کارهای علمی زیادی انجام دادم که از کتاب‌ها تا تحریر مقالات را می‌شود نام برد. علاوه بر آن کارهای مدنی در این راستا انجام دادم. برای تطبیق برنامه‌های حقوق بشری به ولایات مختلف سفر کردم. همچنین در مأموریت فعلی‌ام به مسایل آموزش و پرورش، صحت، منع خشونت علیه زنان، آگهی‌دهی زنان از حقوق‌شان، ایجاد جلسات و کنفرانس‌های حقوق بشری در دفاع از حقوق زنان در بدخشان، کاریابی برای زنان، ایجاد یک باغ زنانه برای زنان و غیره کارهای بوده که تا اکنون انجام  داده‌ام و می‌دهم.

اگر پیام یا صحبت خاصی دارید، بفرمایید؟
پیام من به همه‌ی مردم این است که با دولت همکاری کنند، تا دولت آرامش و صلح را به مردم بیاورد. دولت بدون همکاری مردم موفق نمی‌شود.

نام مصاحبه‌گر: صدیقی لعل‌زاد
تاریخ و محل ثبت مصاحبه: بدخشان، ریاست امور زنان