صد و شصت و دومین برنامه گفتگوی آرمان شهر با همکاری موسسه “تهمینه” تحت عنوان «آسیب شناسی یک ونیم دهه فعالیت و حضور زنان و جوانان» در تاریخ ۱۵ عقرب ۱۳۹۵ برابر با ۱۵ نوامبر ۲۰۱۶ در سالن “ابن سینای بلخی” هرات برگزار شد. در این برنامه، کارشناسان به بیان دستاوردها ومشکلات زنان و جوانان در عرصه های مختلف پرداختند. صمدی، مسول موسسه تهمینه هدف از این برنامه را آسیب شناسی حضورمدنی و بررسی مشکلات زنان وجوانان در ۱۵ سال اخیر بعد از سقوط طالبان بیان کرد.
در این نشست مجبوبه جمشیدی رییس امور زنان هرات، محمد جواد بیات، مدیر خبر تلویزیون استقلال و عضو کمیته مصونیت و امنیت خبرنگاران، سکینه حسینی، نماینده مردم در شورای ولایتی، عزیزه خیر اندیش، رییس شبکه جامعه مدنی و حقوق بشر هرات سخنرانی کردند.
راهکارهایی برای رفع موانع حضور زنان در عرصه‌های مختلف
محبوبه جمشیدی رئیس امور زنان هرات، با نگاهی به وضعیت عمومی زنان گفت: با گذشت ۱۵ سال شاهد تحولات و پیشرفت های عظیمی در بخش های مختلف بوده ایم که از آن جمله می توان به تمرکز برنامه های دولت بالای جندر، هدف قرار دادن پیشرفت زنان جهت رسیدن به افغانستان متعالی، توجه خاص جامعه جهانی و زمینه سازی دولت برای حضور زنان در عرصه های مختلف اشاره کرد.
حمایت از زنان به وسیله تدوین اسناد مهم و معتبر ملی و بین المللی، نشان دهنده تعهد دولت در این زمینه است. چنانکه ماده ۲۲ قانون اساسی افغانستان تسجیل می دارد که هر نوع تبعیض و امتیاز میان اتباع افغانستان منع است، اتباع افغانستان اعم از زنان و مردان در برابر قانون از حقوق و وجایب یکسان برخور دارند. این ماده به حیث یک اصل عمده برای تحقق تساوی جندر و از بین بردن تبعیض در اقدامات و پالیسی های دولت است.
تقویت و مشارکت سیاسی زنان، حق رای دهی زنان و حضور شان در شورای ملی، لویه جرگه قانون اساسی، سهمیه ۲۶ فیصدی زنان در ولسی جرگه و ۱۷ فیصد در مشرانو جرگه براساس قانون اساسی مصوب ۲۰۰۴ از جمله موفقیت های مهم محسوب می شود. بر اساس این تلاش ها زنان توانسته اند در انتخابات سال ۲۰۱۰ در حدود ۲۷.۷ در صد کرسی های ولسی جرگه را کسب کنند. همچنین مواد شماره ۳۴ -۴۴ -۵۳ و ۵۴ قانون اساسی احکامی در مورد دسترسی زنان به تعلیم و تربیه، خدمات صحی، رفاهی و کاریابی برای زنان را در بردارد که این مواد متضمن فعالیت های فوق الذکر و همچنان پیش شرطی برای مشارکت سیاسی موثر زنان بوده و بخش مهمی از رفاه و بهبود وضعیت زنان را تشکیل می دهد.
به این سلسله در قوانین جمهوری اسلامی افغانستان بحث آزادی زنان و حفاظت شان در مقابل خشونت ها از مکلفیت های دولت افغانستان شمرده شده و دولت به آن پایبند است. دولت جمهوری اسلامی افغانستان به منظور کاهش و رفع خشونت علیه زنان و افزایش مشارکت زنان، اقدامات مهم روی دست گرفته است که می توان به موارد زیر اشاره کرد:
– تصویب قانون منع خشونت علیه زنان
– تعدیل بعضی از مواد قانون خدمات ملکی به نفع زنان
– تدوین مقرره مراکز حمایوی زنان
– الزامی دانستن بعضی از مقررات جهت پیش گیری از تبعیض
– تدوین مقرره منع آزار و اذیت زنان
– تدوین قانون خانواده و همچنان تاکید بر تطبیق احکام فقره ۳۲ فرمان شماره ۴۵ ریاست جمهوری در مورد خشونت علیه زنان
– ایجاد ساختارهای حمایوی از زنان از قبیل سارنوالی منع خشونت، کمیسیون های منع خشونت، کمیسیون مقرره منع آزار و اذیت زنان، پلان کاری ملی برای زنان افغانستان، کمیته های مرکزی و ولایتی جندر، پلان عمل ملی قطعنامه ۱۳۲۵ شورای امنیت در باره زنان صلح و امنیت که توسط رئیس جمهور کشور توشیح شده و این پلان را وسیله کاری دولت برای تطبیق پالیسی ها و تعهداتش مبنی بر تغییر در وضعیت زنان دانسته است. و همچنان میکانیزم برای حصول اطمینان از تحقق حقوق اساسی زنان افغان در راستای نیل به تعهدات در قبال این اسناد مهم ملی و تاکید روی تساوی جندر و توانمند سازی زنان، دسترسی زنان به تعلیم و تربیه، تامین امنیت برای زنان، رشد اقتصادی، خدمات صحی، مشارکت سیاسی، افزایش مشارکت زنان در پروسه صلح، پیشگیری از منازعات و خشونت و فراهم آوری خدمات رفاهی صورت گرفته است.
ولایت هرات به عنوان یکی از ولایات بزرگ و تیپ اول کشور در پرتو قوانین و اسناد ملی ذکر شده و بر اساس تلاش های خسته گی ناپذیر خود زنان به موفقیت های چشم گیری در حوزه کاری زنان نایل آمده است چنانچه امروز ما شاهد حضور گسترده و قابل لمس زنان در بخش تعلیم و تربیه، صحت، نهادهای مدنی، امنیت و نهادهای امنیتی و همچنان در عرصه های اقتصادی و فرهنگی هستیم اما کاملا به اهدافی که می خواستم هنوز دست نیافته ایم. زن ستیزی در افغانستان هنوز پررنگ است و شرایط نا مناسب اجتماعی، خرافات و باور های نادرست زندگی زنان را تحت تاثیر قرار داده است. کمبود زنان در پست های کلیدی و رهبری، کاهش پروژه های انکشافی در سطح ولسوالی ها، عدم حضور و سهم زنان در ولسوالی ها و دسترسی اندک زنان به عدالت رسمی در سطح ولسوالی ها ومناطق دور دست، عدم زمینه سازی اشتراک زنان در عرصه های سیاسی و یا سیاسی نشدن زنان هرات، فقر و بیسوادی، اعتیاد به مواد مخدر و عدم توجه مرکز به توانمندی های زنان هرات از جمله مشکلات زنان هرات است.
جمشیدی در ادامه صحبت های خود، راهکارهای زیر را برای رفع برخی موانع برشمرد:
۱- ایجاد واحدهای سومی وزارت امور زنان در سطح ولسوالی های پانزده گانه ولایت هرات با توجه به وسعت نفوس به هدف بهبود وضعیت زنان و رسیدگی به معضلات و چالش های موجود درسطح ولسوالی ها.
۲- ایجاد واحد های جندر در تمام ادارات دولتی، آموزش برنامه های جندر، و اختصاص دادن پست ها با وظایف و صلاحیت های مشخص برای زنان از مرکز کشور.
۳- راه اندازی برنامه های تحقیقی به منظور دریافت علل و عوامل خشونت ها و سایر معضلات و چالش های حقوقی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی زنان در سطح ولایت هرات.
۴- تمرکز بر موضوع افراط گرائی دینی در سطح ولایت هرات که ممکن است باعث سلب آزادی های فردی و اجتماعی زنان گردیده و جایگاه ایشان را به خطر بی اندازد.
۵- ایجاد محکمه اختصاصی منع خشونت علیه زنان در ولایت هرات بنابر موجودیت تراکم قضایا در محاکم و تاخیردر اجراآت و بر علاوه افزایش شمار زنان در ارگانهای عدلی و قضائی.
۶- ایجاد زمینه های آموزش بیشتر برای زنان در سکتور امنیت و تشویق وبرخورداری از امتیازات معنوی همچون ارتقا و ترفیع.
۷- ایجاد شهرک صنعتی مشخص برای زنان، ایجاد تولیدی های کوچک و فراهم ساختن زمینه استفاده از قرضه های بدون سود در جهت توسعه فعالیت های اقتصادی زنان ومرتبط ساختن محصولات زنان تجارت پیشه به بازارهای بین المللی و ایجاد انستیتوت توسعه تجارت در قسمت ظرفیت سازی و همچنان در نظر گرفتن تبعیض مثبت در قسمت حمایت فعالیت های اقتصادی.
۸- بلند بردن سطح دانش سیاسی زنان و جدیت روی افزایش حضور زنان در عرصه سیاست.
۹- ایجاد مراکز صحی زنان در سطح ولسوالی ها و تربیه و استخدام کارمندان صحی مجرب و بلند بردن سطح آگاهی صحی زنان.
۱۰- در نظر گرفتن پست های کلیدی در سطوح رهبری برای زنان این ولایت بر اساس تخصص و شایسته گی.
۱۱- ایجاد مراکز تداوی رایگان برای زنان معتاد و برنامه های آگاهی دهی پیرامون اضرار مواد مخدر.
۱۲- ایجاد مراکز روان درمانی زنان در شهر و ولسوالی و همچنان مراکز نگهداری زنان بی سر پناه در این ولایت.
رسانه‌ها؛ مهمترین ابزار تثبیت جایگاه زنان
محمد جواد بیات، مدیر خبر تلویزیون استقلال و عضو کمیته مصونیت و امنیت خبرنگاران نیز به وضعیت کار زنان در رسانه ها پرداخت و گفت: در کشور ما اساسی ترین نیاز زنان طی یک و نیم دهه اخیر، تثبیت جایگاه شان در جامعه است. جایگاهی که پیش از این برای شان نادرست تعریف شده بود. از دید خیلی ها در گذشته بانوان وظیفه اساسی شان انجام کارهای خانه بوده و فراتر از آن نمی اندیشیدند. زنان برای تغییر این نگاه و تعریف، باید خودشان را در فعالیت های گوناگون در جامعه تبارز می دادند و از ظرفیت های شان استفاده اعظمی را می کردند. تمام این فعالیت ها اعم از مدنی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و غیره، زمانی در جامعه ما از ارزش بیشتر برخوردار می شود و در تثبیت جایگاه زنان کمک می کند که از سوی مردم دیده شود. لذا مهم ترین و گسترده ترین ابزار برای این مسئله، رسانه ها بودند و هستند. زنان وقتی در رسانه ها سهم فعال داشته باشند بدون شک از سوی جامعه ی نسبتا مردم سالار، آسان تر پذیرفته می شوند.
حضور زنان در رسانه ها و فعالیت های شان دستاورد بزرگی است. هم اکنون زنان در سطوح گوناگون رسانه ای مشغول فعالیت هستند و جزء انکار ناپذیر جامعه رسانه ای به شمار می روند. حتی به تازگی رسانه های مخصوص زنان نیز ساخته شده که نمونه اش “خبرگزاری بانوان افغانستان” است که در آن هفت زن عضویت دارند. این خبرگزاری در هرات و زیر مدیریت استاد فیصل کریمی به تازگی ساخته شده است.
زنان توانسته اند ظرفیت های خود را در رسانه ها بالا ببرند. به طوری که هم اکنون گزارشگران نخبه، تصویربرداران حرفه ای و مدیران توامندی از زنان در رسانه ها مشغول فعالیت هستند. همچنان بخش بزرگی از دانشجویان دانشکده ژورنالیزم را زنان تشکیل می دهند و این برای آینده امیدوار کننده تر است.
زنان توانسته اند از طریق رسانه ها به شهرت که یکی از لازمه های رسیدن به قدرت است دست یابند. شماری از زنان فعالیت خود را از رسانه ها آغاز کردند و به مرور زمان توانسته اند به مقام های بلند حکومتی دست یابند. متاسفانه نگاه رایج به زنان در جامعه ما مناسب نیست. در رسانه ها نیز بعضا نوع نگاه به زنان ابزاری است که این یکی از چالش های عمده به حساب می آید. گفته می شود سوء استفاده از زنان به ویژه از نوع جنسی آن کماکان در رسانه ها نیز وجود دارد و آنان مورد این نوع خشونت قرار می گیرند.
بعضا خانواده ها اجازه فعالیت به زنان را در رسانه ها نمی دهند. دیده شده که حتی دختران زیادی با وجود اینکه از دانشکده ژورنالیزم فارغ شده اند، باز هم نمی توانند از بهر مخالفت تصمیم گیرنده گان در فامیل، مشغول فعالیت در رسانه ها شوند. علت مخالفت فامیل ها نیز متاسفانه فرهنگ موجود در جامعه است. عدم مصئونیت شغلی در رسانه ها یک امر عام است که شامل کارکنان رسانه ای زن نیز می شود. در حالیکه رسانه ها در نزد مردم از اعتبار کافی برخوردار هستند، اما مسوولان رسانه ها بخود اجازه می دهند تا هر زمانیکه بخواهند محبوب ترین چهره های رسانه ای را اخراج کنند.
تحمیل برخی مسایل بالای بانوان در رسانه ها بیشتر صورت می گیرد. زیاد دیده شده که مسوولان رسانه ها خبرنگاران را مجبور به انجام کارهای غیر حرفه ای و مطابق به میل خود می کنند.
حقوق و امتیازاتی که به فعالان رسانه ای پرداخت می‌شود برای کارکنان رسانه ها سنده نیست. از سویی در برخی از شبکه ها در این امر میان زنان و مردان تبعیض وجود دارد و معاش زنان کم تر از آقایان است. با حضور پررنگ و همچنان موثر زنان در رسانه ها جایگاه این قشر تثبیت می‌شود و آنان میتوانند در راستای هدف والای اکثر زنان که همانا برابری است از فرصت حضور در رسانه ها استفاده بهینه را ببرند.
زنان به علت کم تعداد بودن در رسانه ها نسبت به مردان، همچنان زمینه شغلی بیشتری درین عرصه دارند. به عنوان مثال شمار گزارشگران و مجریان زن در هرات ممکن است از یک سوم آقایان باشد در حالیکه مسوولان رسانه ها خواهان حضور پررنگ این قشر از بهر جذب مخاطب هستند.
حضور زنان در فضای مجازی نیز بحث های زیادی دارد که به مهم ترین دست آوردها و چالش های آن اشاره مختصری می کنم.
فضای مجازی رسانه ای ویژه برای زنان در بند خانه است. زنانی که اجازه حضور پر رنگ در بیرون از خانه بویژه رسانه ها را ندارند میتوانند به سادگی آواز خود را از طریق شبکه های اجتماعی به ویژه فیسبوک بلند کنند. همچنان حضور پرشمار زنان در فضای مجازی خود در تثبیت جایگاه آنان میتواند موثر باشد.
عمده مشکلات زنان: زن‌ستیزی، عدم مشارکت فعال در پست‌های دولتی و فقدان مصونیت مدنی
سکینه حسینی، نماینده مردم در شورای ولایتی در سخنان خود ضمن تعریفی از نهادهای مدنی دستاوردها و مشکلات فراروی فعالیتهای مدنی زنان و جوانان را برشمرد:
من بر این باورم نهادهای مدنی توانسته اند در چند سال اخیر فعالی تهای مثمر ثمری انجام دهند که از آن جمله می توان به تشویق مردم درزمینه سازی انتخابات، گرفتن کارت رای دهی و شرکت در انتخابات اشاره کرد.
اجرای برنامه های رضاکارانه برای حفاظت از محیط زیست و حفظ آثار باستانی از جمله فعالیت های دیگر نهادهای مدنی است که من مطمئن هستم نهادها توانسته اند در این راستا تلاش داشته باشند. دادخواهی ها در عرصه های مختلف به خصوص معرفی زنان در پست های بلند دولتی، دادخواهی برای شرکت زنان در کنفرانس های ملی و بین المللی، دادخواهی از خشونت های انجام یافته به خانم های ولایت هرات و سایر ولایات دیگر، دادخواهی در کمیته مثبت بیست و پنج فیصد که نتایج مثبتی را به دنبال داشته است. دادخواهی به خاطر حضانت طفل، دادخواهی در مبارزه با فساد اداری مهمترین فعالیتهای دادخواهی در هرات است.
حسینی همچنان از همکاری فشرده رسانه ها با نهادهای مدنی به خصوص زنان وجوانان یادآور شد.
این نماینده مردم در شورای ولایتی نقش زنان هرات در این اواخر در کمیته صلح ولایتی را نیز مثبت ارزیابی کرد وگفت من به توانایی زنان در کمیته صلح که توانسته اند فعالیتهای مثبتی انجام دهند باور دارم.
روحیه زن ستیزی، حضور کمرنگ بانوان در پست های دولتی در گذشته و حال، عدم مصونیت مدنی را از مشکلات فراروی زنان نام می برم که زنان را با مشکل جدی مواجه ساخته است.
فقدان جنبش خودجوش زنان در افغانستان
عزیزه خیر اندیش، رییس شبکه جامعه مدنی و حقوق بشر هرات، می گوید در طول تاریخ پرفراز و نشیب کشور فرصتهای زیادی برای حضور زنان در عرصه های مدنی، فرهنگی، سیاسی مهیا شده است.
خیراندیش با اشاره به دوران شاه امان الله که زنان در عرصه های مختلف نقش گرفتند، گفت: در این زمان ملکه ثریا اولین مکتب دخترانه را ساخت و موسسه نسوان را بنا نهاد اما این موسسه بیشتر تاثیر حزب دیمکراتیک خلق بود و سیاست های این حزب را پیگیری می کرد.
به گفته او زنان زیادی در این زمان در زندانها جان باخته و قربانی خشونت های حکومت های متعدد در ادوار مختلف شدند. در افغانستان هیچ جنبش خودجوش از سوی زنان صورت نگرفته است و فعالیتها بر پایه منافع اشخاص و گروه ها بوده است. من باور دارم فعالیت های زنان و جوانان در حال حاضر نیز خود جوش نیست و به صورت پروژه ایی کار می شود که با ختم پروژه فعالیت های هزاران نهاد متوقف می شود.
در این برنامه، بیش از ۱۳۰ نفر از فعالان مدنی، فعالان حقوق بشر و زنان، دانشجویان و اساتید شرکت کرده بودند که نیمی از آنان زنان بودند.
