گزارش های سینمایی آرمان‌شهر | چهل‌گیس
شهلا رستمی
برگزاری هفتمین فستیوال فیلم جزیره ساخالین “بر روی لبه” (۲۴ -۳۱ اوت ۲۰۱۸ ) در این منطقه بسیار دور دست کره خاکی، این امکان را داد تا سفری به پایان دنیا و یا به گفته “آلکسی مدودف” مدیر هنری آن، به “ آغاز دنیا ” بکنیم. فستیوالی که امسال “تهمینه میلانی” کارگردان ایرانی، ریاست هیات داوری اش را به گردن دارد، فیلم “افسونگر”، ساخته “میلاد اعلمی” در بخش مسابقه ای و فیلم “خوک” ساخته مانی حقیقی در آن گنجانده شده اند.
پیش از سخن پیرامون فستیوال “لبه دنیا”، شاید بد نباشد چند کلمه پیرامون محلی بگوئیم که نام فستیوالش با شرایط جغرافیائی آن بسیار همخوانی دارد چون جزیره ساخالین در شمال ژاپن و در پایان دنیا قرار گرفته است. با این وجود به نظر نمی رسد که در این منطقه بسیار زیبا و دور افتاده، دنیا لبه و یا مرزی داشته باشد.
در آنجا نیز آوای زندگی ها و فرهنگ ها هم زمان با دیگر نقاط جهان، با رسیدن فستیوال فیلم شنیده می شود و زندگی ها در آن شکل می گیرند. فیلم های دیگر نقاط جهان نماینده و سخنگوی دنیای پر تلاطم دور دست می شوند. سپس پژواک این دنیا از ساخالین، یا پایان دنیا، به دیگر نقاط جهان فرستاده می شوند.
گردانندگان فستیوال “بر روی لبه” در سخنان خود می گویند که این فستیوال پاسخ شرق است به پرسش های غرب.
آنها می افزایند که “اخرین خبرهای فستیوال های کن، برلن و ونیز را به ساخالین می آورند تا با خبرهای آمده از سینمای آسیا دیدار کنند چرا که اروپا پرسش و آسیا پاسخ است آن هم در شرایطی که دنیا تبدیل به یک دهکده جهانی شده است. به رغم این واقعیت نمی توان گفت که دیگر جائی برای ویژگیهای فرهنگی وجود ندارد”.
از این رو و پیش از مطرح کردن پرسش هایم، از “آلکسی مدودف”، مدیر هنری فستیوال “بر روی لبه” پرسیدم چگونه فکر برگزاری فستیوالی در این منطقه بسیار دور شکل گرفت؟
آ. مدودف : شما از ساخالین به عنوان پایان دنیا نام بردید . اما در عین حال و از دید و زاویه ای ی دیگر می توان ساخالین را آغاز دنیا خواند چرا که روز از این منطقه آغاز می شود . گفتنی است که این منطقه دور دست که جزو خاک روسیه است، تاریخی دشوار و جالب دارد. بدین معنا که جزیره ساخالین، که در سی کیلومتری ژاپن وافع شده، به مدت ۴۰ سال به این کشور تعلق داشت. هم اکنون درصد بزرگی از ساکنان ساخالین را کره ای تبار ها تشکیل می دهند. از این رو، به باور من، ساخالین می تواند به یکی قطب بزرگ اقتصادی و صنعتی تبدیل شود.
از سوی دیگر برگزاری یک فستیوال فیلم در یک چنین مکان جالب که در ان قوم ها و فرهنگ های گوناگون حضور دارند، بسیار جذاب به نظر می رسید. بدین سبب، هنگامی که ۸ سال پیش فرماندار ساخالین از این طرح سخن گفت، من و همکارانم و همچنین بر پا گذار آن، “آلکسی آگرانویچ” از آن استقبال کردیم. ما در فاصله دو ماه نخستین فستیوال را، که بین المللی نبود، برگزار کردیم. تشویق مردم محل هم بسیار الهام بخش بود. یادمان باشد که جمعیت پایتخت یا مرکز این جزیره “یوژنا ساخلاینسک”، حدود ۲۰۰٫۰۰۰ نفر است اما ۳۵٫۰۰۰ نفر به فستیوال آمدند. بنابراین، نخستین برگزاری فستیوال ما را دربرابر علاقه وافر مردم و تشنگی آنان برای شناخت آثار هنری دیگر نقاط جهان قرار داد.
– هنگامی که ما مطالب چاپ شده توسط برگزار کنندگان را می خوانیم به این جمله بر می خوریم که “بر روی لبه” پاسخی است از شرق به پرسش های غرب. این چه معنائی دارد و چگونه انجام می گیرد، به ویژه این که فستیوال فیلم “ولادی وستک”، در نزدیکی ساخالین هم وجود دارد که آن را هم می توان به گونه ای پایان دنیا نامید ؟
آ. مدودف : ما با مدیر هنری این فستیوال، “یوری گونچاروف” روابط دوستانه داریم. گاه با یکدیگر برای دریافت فیلم ها رقابت می کنیم اما در عین حال با هم داد و ستد فکری، تماس ها و فیلم داریم و همکاری می کنیم. اما هنگامی که شما می گویید که “ولادی وستک” نزدیک ساخالین است، باید بگویم که از دید مسکو و اروپا، این گونه به نظر می رسد اما فاصله میان این دو منطقه حدود ۱۵۰۰ کیلومتر است، یعنی چیزی شبیه فاصله میان برلن و کن!
آ. مدودف : اگر راستش را بخواهید، این جمله را طی نخستین برگزاری و برای جلب توجه گذاشتیم تا بگوییم که چگونه این مکان تبدیل می شود به چهار راه برخورد پرسش ها ، دشواری ها و پاسخ هائی که روابط هنری بر می انگیزند. اما به هر رو پشت آن، این اندیشه به چشم می خورد که اروپا کنشگر تر، پیشرو تر و آینده نگر تر از آسیایی است که یک خرد کهن را نمایندگی می کند. این جمله همچنین گویای ویژگی فستیوال ماست.
حال شما نمی توانید ما را با فستیوال “بوسان” مقایسه کنید که فستیوال بسیار مهم و دارای بازار بزرگ فیلم و صنعت سینماست. ما هنوز به آن مرحله نرسیده ایم. با این وجود بیش از ۱۰۰ فیلم را طی فستیوال نشان می دهیم که رقم بالایی برای یک فستیوال محلی در روسیه به شمار می اید. ما نمی توانیم از دید صنعت سینما با آنها رقابت کنیم اما این توانائی را از نقطه نظر کیفیت فیلم ها داریم. از این روست که شماری میهمان های سرشناس از منطقه و از اروپا به فستیوال ما می آیند و کیفیت فیلم ها را می ستایند. فستیوال ما فستیوالی است برای مردم و دست اندرکاران سینما.
– از چه رو این جای مهم را به فیلم های انیمیشن و کودکان می دهید؟
آ. مدودف : برای این که این بخش از سینما برای ما مهم است . نخست این که فستیوال ما در آغاز به عنوان یک رخداد هنری بر پا نهاده نشد بلکه هدفش ایجاد و آمیختن ابتکارات اجتماعی برای مردم محلی، سینماگران محلی و کودکان بود. با در واقع هدف جالب تر کردن زندگی در این محل و خشنود نمودن مردم از زندگی در آن بود چرا که مردم ساخالین، به دلیل دور بودن محل زندگی شان از مراکز سر زنده جهان، احساس انزوا می کردند. با برگزاری رخدادی بزرگ از این دست، آنها احساس می کنند که به مرکز دنیا تبدیل شده اند و برایشان لبه دنیا به گونه ای تبدیل می شود به مرکز فعالیت های هنری و اجتماعی.
اهمیت این بخش همچنین ناشی می شود از دوستی دیرینه میان انیماتور های روسی و ژاپنی . به عنوان مثال “هیائو میازاکی” با “یوری نورشتاین”، یکی از سرشناس ترین انیماتور های روسیه دوست است. ار ابن رو ما بخش “میازاکی و دیگران” را به وجود آوردیم که به کودکان هنر انیمشن سازی ژاپن و همچنین روسیه را می شناساند. این کاملآ منطقی است چون تاریخ ساخالین و ژاپن به یکدیگر وابسته اند .
از سوی دیگر، به جز این اندیشه نخستین لزوم دیدار شرق و غرب و اروپا و آسیا، و گرچه همچنان می خواهیم به صنعت سینمای انیمیشن در آسیا توجه داشته باشیم اما از آن هم فراتر رفته، جهانی تر شده ایم. از این رو، نه تنها کارهای انیماتور های این قاره بلکه، به عنوان مثال، از اکوادور هم، فیلم “ویروس حاره ای”را به فستیوال دعوت کرده ایم.
– آیا می توانید کمی درباره ورکشاپ “جزیره” و فیلم های ساحته شده توسط کارگردانان اهل ساخالین و یا کسانی که با موضوع این جزیره فیلم ساخته اند توضیح بدهید ؟
آ. مدودف : همانگونه که پیش تر گفتم، بخشی از فستیوال ما را برنامه های اجتماعی و هنری برای افراد محلی تشکیل می دهد. یکی از کارهای نخستین تهیه فیلمی بود برای کسانی که به فیلمسازی علاقمندند و فیلمسازان حرفه ای نیستند. البته در میان آن ها چند کارگردان و مستند ساز هم دیده می شد اما بیشتر هدف آن کسانی بود که می خواستند به خواست خود تحقق بخشند. ما به این افراد کمک کردیم و باید بگویم که تا حدی هم پیروز بوده ایم چرا که هم اکنون پاره ای از این فیلم ها به دور دنیا می گردند. ۷ تای انها به فستیوال ها دعوت شده اند و یکی از انها، فیلم کوتاهی به نام “سکس، ترس و همبرگر”، که توسط ورکشاپ فیلم ساخالین تهیه گردیده، در بخش “افق ها” ی فستیوال ونیز پذیرفته شده است. فیلم کوتاهی که از یک ورکشاپ کوچک در ساخالین برخاسته و پا بر فرش قرمز “لیدو” می گذارد.
– آیا برنامه ویژه خاصی برای فستیوال امسال در نظر گرفته شده است؟
آ. مدودف : فیلم شب گشایش را می توانم نام ببرم که به آسیا ربطی ندارد، به هیچ ژانری وابسته نیست و فیلم یک آماتور – به معنای واقعی این کلمه – نیست . این فیلم دانمارکی، فیلم اضطراب آور “گناهکار” ساخته “گوستاو مولر” است که من آن را یک “چشم بازکن” می نامم که بار دیگر ذوق دیدن فیلم را در بیننده به وجود می آورد. من این فیلم را از این رو برگزیدم تا به مردم بگویم که سینما حتما نباید افسرده یا کسل کننده باشد تا معنای خود را بیابد. نه، بلکه می تواند با احساسات شما بازی کند و همه بدنتان را تکان دهد. و این تجربه ایست که فیلم “گناهکار” به وجود می آورد.
– شما یک کارگردان زن سرشناس ایرانی، تهمینه میلانی، را به عنوان رئیس هیات داوران برگزیده اید. در کنار او دو زن دیگر در یک هیات داوران پتج نفر دیده می شوند. شمار زن های کارگردان در میان فیلم های مسابقه ای هم بالاست. آیا دلیل ویژه ای برای این گزینه وجود داشته ؟
آ. مدودف : دیدید که نیمی از کارگردان های حاضر در بخش مسابقه ای زن هستند. در اینجا باید بگویم که یکی ازخشنودی های من به عنوان مدیر هنری فستیوال فیلم ساخالین این است که از ازادی تمام برخوردارم. در عین حال هیچ برنامه ای را از پیش تعیین نمی کنم. به عنوان مثال، به خود نمی گویم که امسال می بایستی فیلم هائی را برگزینم که موضوعشان پاسداری از محیط زیست است، یا توسط زنان و یا در آمریکای لاتین ساخته شده اند. من سفر می کنم و فیلم می بینم. البته حس و برنامه ی فیلم هایی را که می خواهم ببینم در سر دارم. می دانم که می خواهم فیلم شماری از کارگردانانی را ببینم که چندان سرشناس نیستند اما باید کارشان را دنبال کنم. برنامه فستیوال بدین گونه ریخته می شود. این خود برنامه است که خطوط را تعیین می کند. یکی از خطوطی که امسال برجسته شده این است که زنان فیلمساز خواهان حق خود در صنعت سینما شده اند. این یک روند روشن و کاملآ توجیه شدنی است. در عین حال نشان می دهد که حس نخستین من درست بوده و پایه واساس داشته است.
– داوران بخش مسابقه ای امسال چند فیلم را باید ببینند و در مجموع چند فیلم در جشنواره به علاقمندان ارائه می شود؟
آ. مدودف : نه (۰۹) فیلم در بخش مسابقه ای داریم و بیش از ۱۰۰ فیلم در بخش های گوناگون فستیوال به نمایش گذاشته می شوند.
