حمیدرضا حسینی
منبع: جدید آنلاین
آرشیوهای عکس‌تاریخی در ایران کم نیستند. در مراکزی چون آلبوم‌خانه سلطنتی کاخ گلستان، کتابخانه ملی، کتابخانه مجلس شورای اسلامی، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر، و مرکز اسناد سازمان میراث فرهنگی، هزاران قطعه عکس نگهداری می‌شود که قدیمی‌ترین‌هاشان مربوط به نیمه دوم سده نوزدهم میلادی است. مجموعه‌داران خصوصی مانند عکاسی تهامی نیز عکس‌های تاریخی زیادی را در اختیار دارند و تعداد نامعلومی عکس نیز در آلبوم‌های خانوادگی موجود است.
با استفاده از این عکس‌ها می‌توان تصویر بهتر و کامل‌تری از تاریخ معاصر ایران را ترسیم کرد و به زوایای پنهانی از تاریخ این دوره پی برد. اما مشکل این‌جاست که بخش عمده عکس‌ها نه تنها در دسترس عموم نیستند، بلکه دستیابی به آن‌ها حتا برای پژوهشگران نیز دشوار است.
آن‌جا هم که علاقمندان و پژوهشگران می‌توانند به این آرشیوها دسترسی پیدا کنند، غالبا با کاستی‌های چشم‌گیر روبرو می‌شوند:
نسخه اصلی و با کیفیت عکس‌ها در اختیار قرار نمی‌گیرد یا امکان داشتن کپی آن‌ها وجود ندارد.
منبع عکس‌ها مشخص نیست.
اطلاعات موثقی درباره آن‌چه در عکس‌ها دیده می‌شود، وجود ندارد یا ناکافی و نارساست.
عکس‌ها از نظر موضوعی طبقه‌بندی نشده‌اند و آرشیوهای تخصصی شکل نگرفته‌اند.
در این میان، چنین می‌نماید که آرشیو “دنیای زنان در عصر قاجار” ، که از حمایت دانشگاه هاروارد برخوردار است، بر تمام این کاستی‌ها فایق آمده است. محتویات این آرشیو عبارت است از مکتوبات منثور و منظوم مانند نامه‌ها، مقاله‌ها، سفرنامه‌ها، رساله‌ها و نشریات زنان؛ قباله‌ها شامل نکاح‌نامه، وکالت نامه، وقفنامه و صلح نامه؛ آثار هنری زنان؛ عکس‌ها؛ اشیاءزندگی روزمره؛ و تاریخ شفاهی.
این آرشیو ماهیت کاملا دیجیتالی دارد. بدین معنی که هیچ یک از منابع موجود را به صورت فیزیکی نگهداری نمی‌کند، بلکه تصویر آن‌ها یا فایل‌های صوتی مربوطه را با کیفیت قابل قبول در وب‌سایت دنیای زنان در عصر قاجار منتشر کرده است. گردانندگان سایت در شرح اهداف خود نوشته‌اند:
“هدف اساسی این آرشیو فائق آمدن بر خلاء چشمگیری است که در زمینه پژوهش‌ها و دانش درباره دوران قاجار موجود است. تنها اندک بخشی از پژوهش‌های موجود به زندگی زنان این دوره می‌پردازد. با توجه به کمبود اسناد دست اول در ارتباط با زنان، جای تعجب نیست که تا به امروز غالب روایات تاریخ اجتماعی قاجار بر جنگ‌ها، دستاوردها، و واقعیات روزمره زندگی مردان در آن دوره تمرکز داشته است. دلیل این امر از جمله آن است که نوشته‌های مردان در بایگانی‌های متعدد ملی برای دهه‌ها (و در سال‌های اخیر در قالب مجلدات چاپی) به آسانی در دسترس بوده، حال آن‌که اغلب نوشته‌ها، عکس‌ها، و دیگر اوراق شخصی زنان در دست خانواده‌ها باقی مانده است. دستیابی به تصویری کامل‌تر از گذشته غنی و پیچیده ایران بدون دسترسی همگانی به این اسناد ممکن نخواهد شد.
با استفاده از تکنولوژی جدید و از راه دیجیتالی کردن و ارائه یک وب‌سایت جامع، این طرح می‌کوشد تا این خلاء تاریخ نگاری را جبران کند، بر محدودیت‌های ناشی از پراکندگی جغرافیایی و قبضه ملکی فائق آید و مجموعه ارزشمندی از تصاویر دیجیتالی نوشته‌ها و عکس‌ها و دیگر منابع را که در حال حاضر در مکان‌های مختلف و نزد صاحبان متعدد پراکنده است در یک جا و به شکل ذخیره‌ای جستجوپذیر فراهم آورد.”
با وجودی که منابع آرشیو، متکثر و متنوع هستند اما چیزی که آن را بسیار جذاب کرده و محل رجوع عموم مردم ساخته، عکس‌های منتشر شده در سایت است که با توجه به کمبود یا دیریابی منابع مربوط به زنان، بسیار جالب توجه هستند.
در ویدیوی این صفحه، این بخش از آرشیو دنیای زنان در عصر قاجار را مورد توجه قرار داده‌ایم و در این باره، توضیحاتی را از زبان خانم مریم مؤمنی، دستیار پژوهشی آرشیو می‌شنویم.
