روز جهانی زن و وضعیت کنونی زنان آسیای میانه

زنان به ریاست جمهوری قرقیزستان و ریاست مجلس ترکمنستان رسیده‌ و در عرصه تجارت نیز خوش درخشیده‌اند. زنان آسیای میانه در قانون نیز با مردان برابرند اما سهم‌شان در میدان سیاست، اقتصاد و کار همچنان از مردان کم‌رنگ‌تر است.

زنان آسیای میانه در قانون با مردان برابرحقوق هستند
در جمهوری‌های مسلمان آسیای‌میانه ۸ مارس به عنوان روزی ملی، تعطیل اعلام شده است. در برخی از این کشورها به زنان در هر مقام و پستی پول پرداخت می‌کنند. رییس جمهور ترکمنستان به دولت دستور داده که امسال به هر شهروند زن به این مناسبت ۴۰ مانات هدیه پرداخت شود. این مقدار پول برابر با یک دهم میانگین حقوق در این کشور است.
به‌ عقیده خیرامان بقازاده، پژوهشگر مسائل زنان از تاجیکستان، جشن ۸ مارس در کشورهای آسیای‌میانه جزیی جدائی ناپذیر از فرهنگ آنها شده است. وی این روز را به جشن سال نو تشبیه می‌کند و به دویچه‌وله می‌گوید: «کم نیستند کسانی که باور می‌کنند این گونه جشن‌ها با فرهنگ ملی ما بیگانه‌اند. اما این جشن‌ها در دوران ۷۰ سال حاکمیت شوروی در اذهان عمومی مردم تاجیک جا افتاده و به سنت مردمی تبدیل شده‌اند. من فکر می‌کنم این پدیده‌ی خوبی است، به دلیل اینکه به بهانه‌ی این روز مردها از زحمات زنان قدردانی می‌کنند.»
۸ مارس در تاجیکستان تعطیل است و مردان به زنان دسته‌گل هدیه می‌دهند
روز زن، سنتی از دوران شوروی
اوغول‌جان رجبوا کارشناس مسائل زنان آسیای ‌میانه از بیشکک پایتخت قرقیزستان می‌گوید، شاید در هیچ کجای دنیا روز جهانی زن مثل جمهوری‌های مسلمان آسیای‌میانه جشن گرفته نشود.
رجبوا خاطرنشان می‌کند: «از اول ژانویه زنان بی‌صبرانه درانتظار این روز هستند. این سنت از دوران شوروی به یادگارمانده است. در این روز مردان به زنان دسته‌گل هدیه می‌دهند و این رسم در جامعه ریشه تنیده و مردم هنوز هم بسیارباشکوه آن را برگزار می‌کنند.»
جایگاه از دست رفته زنان
رجبوا از بیشکک در ادامه‌ی توضیحات خود می‌گوید: « زنان در سال‌های نخست فروپاشی شوروی احساس می‌کردند موقعیت خود را در جامعه از دست داده‌اند. آنها با مسائل و مشکلات عدیده‌ای مواجه شدند. اما با گذشت زمان توانستند موقعیت خود را در جامعه بازیابند.»
رجبوا تاکید می‌کند که «پس از گذشت ۲۰ سال از استقلال این جمهوری‌ها اکنون ما شاهد حضور بیشتر زنان به‌ویژه درعرصه‌های اقتصادی هستیم. امروزه حضور زنان “بیزنس لیدی” در جامعه قرقیزستان به امری عادی تبدیل شده است. زنان شرکت و کارخانه تاسیس کرده‌اند و در کارهای ساختمانی و خدمات هم نقش مهمی را برعهده گرفته‌اند. بالعکس نقش مردان کم رنگ‌تر و ضعیف‌ترشده و علیرغم آن هنوز مشکلات اصلی خانواده بر دوش زنان است.»
رئیس جمهور زن در میان دیکتاتورها
رزا اوتانبایوا الگوئی برای دیکتاتورهای آسیای میانه
بورو ساری‌گلوا، روزنامه نگار قرقیز با اشاره به نقش رزا اوتانبایوا، رئیس‌جمهور زن قرقیزستان، از یک جهش تاریخی یاد می‌کند و می‌گوید که اوتانبایوا برای دیکتاتورهای منطقه الگو شده است.
وی می‌افزاید: «تا به‌حال هیچ رئیس جمهوری در آسیای‌میانه مثل اوتانبایوا کشور را اداره نکرده و برخلاف روسای‌جمهور دائم‌العمر مرد، این زن به مردم وعده داده که فقط یک سال در راس حکومت باقی بماند.»
ساری‌گلوا، اوتانبایوا را زنی ساده‌زیست می‌داند که با مسافران عادی به سفرهای استانی می‌رود. وی همچنین می‌گوید که «پارلمان قبلی قرقیزستان حتی یک نماینده زن نداشت، ولی حالا رئیس جمهور این کشور یک زن است و مردم به زنان سیاستمدار بیشتر باور دارند تا مردان سیاستمدار.»
رئیس مجلس یک زن است، ولی…
آلتین ماگاوینا، یکی از آگاهان به مسائل زنان در ترکمنستان به دویچه‌وله می‌گوید که در کشورهای آسیای میانه زنان طبق قانون با مردان برابر حقوق هستند اما در کاریابی و استخدام هنوز مشکل دارند و در زمان بارداری نیز از کار اخراج می‌شوند.
آلتین درباره‌ی مطالبات کنونی زنان آسیا‌ی‌میانه می‌گوید: «بزرگترین مشکل زنان بیکاری است. زنان می‌خواهند بدون اشکال سفرکنند. در زمان شوروی به مشکلات زنان بیشتر توجه می‌کردند اما اکنون از حقوق زنان مثل دوران شوروی حمایت نمی‌شود. آلتین ادامه می‌دهد که با وجود انتخاب یک زن به ریاست پارلمان و این‌که حدود ۱۶ درصد نمایندگان مجلس زن هستند، وضع زنان در این کشور در ظاهر بهبود یافته و آنها هنوز با مشکلات زیادی روبرو هستند.
طلاق با “اس ام اس” و تلفن
آلتین ماگاوینا تاکید می‌کند که در قزاقستان و قرقیزستان تعداد زنان تاجر که به آنها “بیزنس لیدی” هم می‌گویند، بیشتر شده اما درازبکستان، تاجیکستان و ترکمنستان وضعیت زنان تغییری نکرده و حقوق آنان پایمال می‌شود.
آلتین به گسترش طلاق هم اشاره می‌کند و می‌افزاید که مردان این کشورها به دلایل اقتصادی به روسیه و ترکیه مهاجرت می‌کنند و گاه با فرستادن “اس‌ام‌اس” یا تماس تلفنی خواستار طلاق از همسران خود می‌شوند. خیرامان بقازاده با تایید گفته‌های آلتین می‌گوید: «طلاق با اس‌ام‌اس در تاجیکستان در میان برخی خانواده‌ها جاافتاده اما قانونی نیست و حتی روحانیان با نفوذ کشورهم آن را محکوم می‌کنند.»
در قزاقستان و قرقیزستان زنان “بیزنس لیدی” در تجارت فعال هستند
“بیشتر رهبران سازمان‌های غیردولتی زنان هستند!”
خیرامان بقازاده در رابطه با مشارکت زنان تاجیک در سیاست معتقد است که آنها نتوانسته‌اند در سیاست‌های کلان تاجیکستان نقشی را عهده دار شوند، ولی سهم‌شان در سازمان‌های مستقل غیردولتی برجسته است.
گفته می‌شود بیش از هزار سازمان مستقل غیردولتی در تاجیکستان فعالیت می‌کنند. به‌نقل از بقازاده، این سازمان‌ها در آغاز سال‌های ۹۰ شروع به‌کار کرده‌اند و بسیاری از زنان تحصیل‌کرده که پس از سقوط شوروی نتوانستند در ساختارهای دولتی به‌کار ادامه دهند، مسئولیت‌هایی در سازمان‌های غیردولتی گرفتند. این سازمان‌ها از جانب مراجع بین‌المللی نیز پشتیبانی می‌شوند. خانم بقازاده ادامه می‌دهد که به‌‌یمن مبارزه‌ی سازمان‌های مستقل وغیر دولتی زنان، جامعه‌ی تاجیکستان آگاهی بیشتری در مورد خشونت در خانواده‌ها پیدا کرده است.
مقایسه زنان آسیای مرکزی و کشورهای اسلامی
خیرامان بقازاده، در مقایسه زنان آسیای‌میانه با ایران و دیگر کشورهای اسلامی می‌گوید:« زنان آسیای مرکزی در قیاس با کشورهای اسلامی وضعیت بهتری دارند، زیرا طبق قانون اساسی، از آزادی بیشتری برخوردارند و برابری آنان با مرد تامین شده است.» این پژوهشگر مسائل زنان در ادامه تصریح می‌کند که اجرای این قوانین اما بستگی به خود زنان و تلاش شخصی آنان برای احقاق حقوق قانونی خود دارد.
کارشناسان یادشده در گفتگوی خود با دویچه‌وله، با اعلام مسئله بیکاری به‌عنوان مهم‌ترین مشکل زنان آسیای میانه، تاکید می‌کنند که بار اصلی مشکلات خانواده در دو دهه پس از فروپاشی شوروی، عمدتا روی دوش زنان این کشورها بوده است. آنها اما روز هشتم مارس را روزی می‌دانند که مردم، جامعه و حاکمان به موضوع زنان توجه بیشتری می‌کنند.
طاهر شیرمحمدی
تحریریه: مهیندخت مصباح

دویچه وله/۱۹اسفند ۱۳۹۱