لطف‌الرحمن رحیمی دانشجوی دانشگاه ایسکس-بریتانیا
‘مذهب طالبان’ عنوان کتابی است که بشیر احمد انصاری، نویسنده و پژوهشگر ساکن ایالات متحده آمریکا، در مورد ریشه‌یابی مذهبی و فکری طالبان در تاریخ مسلمانان و مقایسه این گروه با جریان خوارج نوشته است. این کتاب در ۸۳ صفحه با یک مقدمه، ده عنوان و کتابنامه به صورت منسجم به مذهب اعتقادی طالبان، رابطه آن با مذهب حنفی، مدرسه دیوبندی و شباهت های اعتقادی آن با خوارج می پردازد. “گروهی متقی تر از پیامبر”، “ذهنیت قبیلوی”، “جنگ با زمامداران مسلمان”، “تحجرفقهی”، “مذهب نظامی گرا”، “بینوایان عقده مند” و “گهواره مشترک خوارج قدیم و جدید” عمده ترین مباحث کتاب را می سازند.
گروهی که به خوارج معروف گشته‌اند، فرقه‌ای کلامی از فرق کلامی اسلامی بودند که هسته اولیه آن‌ها درجنگ صفین میان علی بن ابی طالب و معاویه در سده هفتم میلادی شکل گرفت. به باور نویسنده گروه طالبان از آغاز پیدایش تا اکنون با اتکا به هویت و مشروعیت دینی-مذهبی به فعالیت پرداخته است، اما سنی ها و شیعیان افغانستان در درازنای تاریخ در سرزمین خویش چنین رفتار و برداشتی را از مذهب تجربه نکرده اند.
وی با به چالش کشیدن پیوند اعتقادی و فکری این گروه با اهل سنت، شیعه، معتزله، اشاعره و حرکت های سیاسی معاصر چون اخوان المسلمین، حزب تحریر، سلفی ها و جماعت تبلیغ می نویسد: با در نظرداشت مشخصات روانی، بستر اجتماعی، شیوه تفکر، اخلاق سیاسی و حتی شکل و صفات ظاهری ریشه‌های اعتقادی طالبان، تنها به گروه مذهبی-نظامی خوارج در تاریخ مسلمانان شباهت دارد. انصاری می‌فزاید افزون براین شباهت‌ها گروه طالبان دوعنصر تازه انتحار و معامله با شبکه های جاسوسی را نیز به اصول فعالیت های سیاسی خوارج افزوده اند.
مشروعیت دینی و بسیج همگانی در جوامع عقب مانده در شکل گیری و تداوم فعالیت های حرکت طالبان عوامل و انگیزه های متعدد داخلی، منطقوی و بین المللی نقش دارند. اما یکی از حربه های اساسی این حرکت “مشروعیت دینی” و نقش عمدهء این مشروعیت در تداوم جنگ و بسیج و سربازگیری افراد در جامعه عقب مانده و سخت دین باور افغانستان است. با اتکا به همین مشروعیت دینی و قرائت ویژه از اسلام است که طالبان نه تنها با مدرنیته و برخی از عمده ترین دستاوردهای بشری سرستیزدارند که به جنگ به راحتی به نام خدا و برای خدا در افغانستان ادامه می دهند.
به این اساس مشروعیت زدایی دینی از این حرکت به باور عده‌ای از تحلیلگران یکی از عمده ترین راه های پایان بخشیدن به استفادهء ایدیولوژیک و ابزاری این حرکت از دین تلقی می شود. ولی بحث مشروعیت زدایی دینی به رغم تلاش های دولت افغانستان و شورای علمای این کشور تا هنوز موفقیت چشمگیری در پی نداشته است. در این راستا تلاش آقای انصاری برای مشروعیت زدایی دینی از حرکت طالبان به عنوان یک روشنفکردینی و مقایسه این گروه با خوارج گام جدی به شمار می‌رود.
ناگفته‌های کتاب نپرداختن به خوارج و ارائه برداشت روشن از این گروه، افکار، اعتقادات و دیدگاه‌های مذاهب و متفکران برجسته مسلمان در این مورد در اول کتاب و سپس شرح مشخصات خوارج و مقایسه آن با حرکت طالبان از یکسو تا اندازه ای کتاب را دچار پراکندگی ساخته است و از سوی دیگر فهم مسئله را برای خوانندهء عادی دشوار. نویسنده در بازسازی گفتمان طالبان در مقایسه با خوارج کمتر به اسناد و کتب منتشرشده از سوی این گروه استناد می کند که این خود می تواند به اعتبار کتاب صدمه وارد کند.
کانون مطالعات و پژوهش های خراسان در لندن نیز اخیرا میزبان همایش “ریشه یابی بنیادهای مذهبی و فکری طالبان” و رونمایی از کتاب ‘مذهب طالبان’ در دانشگاه بربیک لندن بود. کانون مطالعات و پژوهش های خراسان در لندن نیز اخیرا میزبان همایش “ریشه یابی بنیادهای مذهبی و فکری طالبان” و رونمایی از کتاب ‘مذهب طالبان’ در دانشگاه بربیک لندن (Birkbeck University) بود. بشیر احمد انصاری، سخنران اصلی این همایش با حضور در جمع کثیری از فرهنگیان، پژوهشگران و نویسندگان با ارائه مطالب اساسی کتاب به پرسش های اشتراک کنندگان پاسخ داد. او ضمن تاکید بر استفاده از نیروی “نرم” در مقابله با طالبان به برگشتبه اصل “رای” در مقابل “روایت” تاکید کرد.
شناسنامه کتاب:
اسم: مذهب طالبان
نویسنده: خواجه بشیراحمد انصاری
طراحی و برگ آرایی: وحید عباسی
ناشر: انتشارات سعید
سال و محل نشر: ۲۰۱۳ کابل-افغانستان
