بی بی سی

130820172852_coup_304x171_p_nocredit

با گذشت ۶۰ سال از سرنگونی دولت محمد مصدق به دست ارتش، سازمان اطلاعات مرکزی ایالات متحده، سیا، با خارج کردن اسنادی از طبقه‌بندی محرمانه به نقش خود در این کودتا اعتراف کرد.

 

در چندسال گذشته، کارزار «بازبینی» کارنامه مصدق بالا گرفته است. انگیزه آن هم شاید واکنش به شوری باشد که در میان جوانان ایران برای آگاهی از تاریخ کشورشان برپاشده است. دراین آشفته بازار، کسانی می گویند و می نویسند که ملی شدن صنعت نفت به ایران زیان رساند.

حدود بیست سال پس از مرگ مصدق و هفت سال پس از پیروزی انقلاب ایران، نوشته هایی با عنوان خاطرات او منتشر شدند. پیش از انتشار این نوشته ها، شایعاتی از وجود خاطرات مصدق در بین مردم بود و حتی ایرج افشار که بعدها خاطرات را منتشر کرد در مقدمه کتابی دیگر با عنوان “تقریرات مصدق در زندان” به این شایعات اشاره کرده است. او البته در این باره تردید کرده و این شایعه را رد کرده بود.

  • شماری از صاحب‌نظران به این پرسش پاسخ داده اند که آیا ۲۸ مرداد۱۳۳۲ کودتا بود یا اقدامی قانونی علیه نخست‌وزیری محمد مصدق.

  • سی و نه سال پیش در اوایل ماه سپتامبر که نوید بهار در نیمکره جنوبی است و پس از انتخابات پارلمانی در شیلی، برای راستگرایان افراطی مسجل شده بود که از طرق قانونی امکان برکناری سالوادور آیِنده (با تلفظ ایرانی آِلنده) میسر نیست و باید برای کودتا آماده شوند.

  • با‌ گذشت نزدیک به ۶۰ سال از وقایع ۲۸ مرداد، هنوز تأثیر عمیق آن بر تفکرات سیاسی مردم ایران محسوس است. تحولی که مسیر سیاسی ایران را در روز ۲۸ مرداد تغییر داد و زخم هایی که بر جای گذاشت مشابه ضربه‌هایی است که از یک جنگ داخلی بر جای می ماند.

    • دادگاه بین المللی لاهه در تابستان ۱۳۳۰ به ایران توصیه کرد تا زمان حصول توافق با بریتانیا، به شرکت نفت انگلیس و ایران اجازه دهد به آبادان بازگردد. دولت محمد مصدق حکمیت این دادگاه را نپذیرفت که با تهدید بریتانیا به توسل به اقدام نظامی همراه شد.

    • یادم نیست تا جلو مسجد سپهسالار چطور رسیدیم . اما آن جا یادم هست مادر بزرگ دم یک عطاری ایستاد و بی آنکه داخل شویم با دستش شاگرد

      مغازه را فراخواند. چیزی به او گفت و مرد جوان رفت و لحظاتی بعد برگشت.

      نوشته‌ای از ابراهیم گلستان درباره روز ۲۸ مرداد

    • در نگاه به پشت سر و آنچه شصت سال پیش در ایران روی داد می‌توان تأمل کرد: چه مقدار از آنچه هدف نهضت ملی‌کردن صنعت نفت  بود به دست آمد؟

    • در پی بروز بحران میان ایران و بریتانیا بر سر ملی سازی صنعت نفت، دولت آمریکا که می گفت نگران قدرت گرفتن کمونیست ها در ایران است، تلاش کرد با میانجیگری بین دو کشور به مناقشه پایان دهد.

      آمریکا و مصدق؛ شکست دیپلماسی130820051647_acheson_304x171_harrys.trumanlibrary

      صنعت نفت ایران در ۲۹ اسفند ۱۳۲۹ ملی شد و پس از آن که محمد مصدق دو ماه بعد به نخست وزیری رسید، کارشناسان ایرانی پالایشگاه آبادان را در اختیار گرفتند.

      بریتانیا این پالایشگاه و دیگر تاسیسات نفتی در خوزستان را متعلق به خود می دانست همان طور که در بخش نخست این مطلب گفته شد، تنش دیپلماتیک بین دو کشور بالا گرفت.

      کرمیت روزولت هدایت عملیات آژاکس را بر عهده داشت

      آمریکا و مصدق؛ طراحی یک کودتا130822052334_dulles_304x171_ap

      در  قسمت پیشین این مطلب خواندیم که محمد مصدق با سفر به نیویورک و حضور در شورای امنیت سازمان ملل متحد در پاییز۱۳۳۰ از حق ایران برای ملی کردن منابع طبیعی خود دفاع کرد.

     نیاموخته‌های چپ ایران از شکست ۲۸ مرداد

    • به رغم هزاران صفحه که حزب توده و دیگر گرایش های چپ سنتی ایران در تحلیل شکست ۲۸ مرداد ۳۲ نوشتند، تنها در آخرین سال های دهه چهل بود که گرایشی در چپ ایران تحلیلی ساختاری از کودتا و شکست حزب توده به دست داد.

    • در شش دهه‌ای که از بیست و هشتم مرداد می‌گذرد روایات گوناگونی از چگونگی وقوع آن از سوی تاریخ نویسان با گرایش‌های مسلکی مختلف و همچنین از سوی نظام‌های حکومتی بر حسب مصلحت سیاست روز، ارائه شده است.

      شصت سالی از رویدادی می‌گذرد که به سرنگونی حکومت دکتر محمد مصدق در ایران منجر شد، اما این رویداد چنان در حافظه تاریخی ایرانیان جای گرفته که پی‌ آمدهای مترتب برخوانش های گونه‌گون از این رویداد را همچنان می توان در رفتار و گفتار بسیاری از ایرانیان سراغ گرفت.

      تصویر مصدق در رسانه‌های آمریکا: از آزادیخواه تا متعصب پیر130820173330_mossadegh_time_281x351_time_nocredit

      مجله تایم آمریکا در دی ۱۳۳۰ محمد مصدق، نخست وزیر ایران را به عنوان مرد سال ۱۹۵۱ انتخاب کرد.

      آقای مصدق این عنوان را در رقابت با شخصیت هایی مانند دوایت آیزنهاور، وینستون چرچیل و جوزف استالین دریافت کرد.

      سهم نیروهای داخلی در کودتای ۲۸ مرداد

      نقش آمریکا و بریتانیا در سرنگونی دولت محمد مصدق بر کسی پوشیده نمانده. ولی این رخداد تاریخی تنها محصول تلاش نیروهای خارجی نبود. اما سهم نیروهای داخلی چه بود؟ نیروهایی که خواسته یا ناخواسته ، دانسته یا ندانسته با کودتاچیان همساز شدند.

      حال و هوای آبادان در روزهای کودتا علیه محمد مصدق

      در روزهای کودتا علیه محمد مصدق در ایران، حال و روز شهر آبادان هم حال و روز خاصی بود.

      آبادان، شهر و دیاری که به دست دکتر محمد مصدق، صنعت نفتش ملی شده بود، حالا شاهد رفتن او بود.

      مجید سربخش، فعال سیاسی چپ که آن روزها نوجوانی بود کنجکاو در مسایل سیاسی، در گفتگو با علی همدانی از روزهایی می گوید که به نظر او تاریک ترین روزهای شهر و دیارش است.

      گفتگو با عبدالمجید بیات مصدق، نوه ارشد محمد مصدق

      بزرگ شده در دامان پدر بزرگ و مادر بزرگ و شاهد روزهای سخت محمد مصدق در دوران انزوا، بازداشت و تبعید.

      عبدالمجید بیات مصدق نوه ارشد محمد مصدق، بنیانگذار نهضت ملی نفت ایران، بنیانگذار بنیاد مصدق در کاروژ ژنو است.

      او در سن ۹۷ سالگی هنوز شخصا به رتق و فتق امور بنیاد می پردازد؛ بنیادی که با هدف زنده نگاه داشتن افکارو یاد پدر بزرگش تاسیس کرده است.

      130822122201_mosadeq_bayat_304x171_bbc

    • آخرین کتاب آبراهامیان؛ ‘کودتایی موفق اما فاجعه‌بار130822173139_coup_224x280_bbc_nocredit

    •  نویسنده توضیح می‌دهد که آنچه بسیاری آگاهانه یا ناآگاهانه نادیده می‌گیرند این واقعیت است که برای دکتر مصدق ملی شدن صنعت نفت موضوع “حاکمیت ملی” بود و این به معنای اختیار کامل ایران در کشف، استخراج، پالایش و صدور نفت خود بود. برای مصدق این یک اصل خدشه‌ناپذیر یا به تعبیر عوام “ناموسی” بود، و البته بر سر آن سرسختی نشان می‌داد و حاضر به گذشت هم نبود.

    صدای کودتا گران در رادیو ایران در بیست و هشتم مرداد۱۳۳۲

    اعلام سرنگونی دکتر محمد مصدق توسط اشرفی نمایندهٔ مجلس شورای ملی‌ در بعداز ظهر ۲۸ مرداد ۱۳۳۲