برنامه های گرامی داشت هفته حقوق بشر توسط بنیاد آرمان شهر و انستیتوت فرانسه با میزگرد آزادی بیان و تاثیر شبکه های اجتماعی، نمایشگاه افغانستان به روایت دیگر، نمایشگاه هنری “ناگفته” و کارگاهی آموزشی برای فعالان جامعه مدنی و حقوق بشر افتتاح شد.
این برنامه شانزدهم قوس ۱۳۹۲ در انستیتوت فرهنگی فرانسه در کابل و با حضور جمعی از نخبگان، نویسندگان، فعالان جامعه مدنی، دانشجویان و شهروندان برگزار شد.
میزگرد “آزادی بیان و تأثیر شبکه های اجتماعی” به ریاست صدیق الله توحیدی، مسوول دیدبان رسانه ها به کند و کاو پیرامون شبکه های اجتماعی در افغانستان، نقش رسانه ها در سال های گذشته و دست آورد آزادی بیان در کشور پرداخت.
خانم حمیرا ثاقب، مدیر مسوول مجله نگاه زن اولین سخنران این میزگرد گفت: “با فروپاشی نظام طالبانی و ظهور نظام جدید، در زیر سایه یک حکومت مرکزی و نظامی شبه دموکراتیک، انفجار رسانه ای در کشور رخ داد و ده ها رسانه شنیداری، دیداری و نوشتاری پا به عرصه گذاشتند. اما خبرنگاران زن، به دلایل مختلف امنیتی و عرفی، در ۱۸ ولایت کشور از کار خبرنگاری محروم مانده اند. کار خبرنگاری برای زنان، در برخی از ولایت کشور بسیار دشوار و در برخی موارد بسیار خطرناک می باشد. حضور کم رنگ زنان در رسانه ها دلایل مختلفی دارد از جمله: نگاه مردسالارانه در جامعه، حساسیت های اجتماعی نسبت به زنانی که در محضر عام و در رسانه های دیداری کار می کنند نظر به آن عده زنانی که در ادارات مختلف فعالیت دارند بیشتر است. نوع پوشش زنان نظر به شغلی که دارند باعث شده تا نگاه عرف محورانه با آنان به ستیز برخیزد. مشکل بعدی ای که زنان خبرنگار با آن روبرو هستند محدودیت کاری زنان است. زنان به دلایل جنسیتی از بسیاری از امتیازات کاری و فرصت های شغلی محروم می شوند. مساله مهم دیگری که از دید بسیاری از منتقدان رسانه ای کشور پنهان می ماند، خواهشات غیراخلاقی برخی از دست اندر کاران رسانه ای از زنان است. این وضعیت سبب شده تا بسیاری از زنان خبرنگار تحت فشار قرار گرفته و مشاغل خود را از دست بدهند.”
خانم حمیرا ثاقب در ادامه سخنان خویش با اشاره به گزارش آقای توحیدی در مورد وضعیت زنان خبرنگار گفت: “حضور خبرنگاران زن در دو سال اخیر ده درصد کاهش یافته است. نباید این واقعیت را فراموش کنیم که در دهه گذشته ما بیش از ده خبرنگار زن را در کشور از دست داده ایم. فاجعه زمانی است که شما با چک کردن صفحات مجازی زنان به وضوح مشاهده کنید که هیچ زنی با نام و نشان واقعی خود صفحه شخصی خود را درست نکرده است. اگر این زنان با هویت واقعی خود در شبکه های اجتماعی حضور یابند با آزارها و اذیت های مختلفی روبرو خواهند شد. خبرنگاران افغان با مشکلات و خطرات متنوعی مواجه هستند اما سهم زنان از این خطرات بسیار بیشتر از مردان است. به نظر من تا زمانی که بحث برابری جنسیتی به گفتمان اجتماعی مبدل نشود در وضعیت زنان هیچ تغییری رخ نخواهد داد. به هر صورت توامندسازی زنان افغانستان و داعیه برابری خواهی بدون مقوله هایی چون ثبات سیاسی، امنیت، اشتغال، دسترسی به تحصیلات ابتدایی و عالی، ضمانت اجرایی نهادهایی چون وزارت امور زنان و کمیسیون مستقل حقوق بشر و افزایش آگاهی عمومی زنان امکان پذیر نیست.”
در ادامه میزگرد آقای توحیدی با اشاره به نکات کلیدی سخنان خانم ثاقب، از آقای شاه حسین مرتضوی، سردبیر روزنامه هشت صبح خواست تا پیرامون ظهور تکنالوژی معلوماتی و شبکه های اجتماعی و ساحت آزادی بیان صحبت نماید.
آقای مرتضوی سخنان خود را در مورد نیاز مردم افغانستان به اساسات و مبانی حقوق بشر شروع کرد. وی گفت: “بحث حقوق بشر و آزادی بیان در افغانستان هنوز به یک گفتمان مسلط تبدیل نگشته است. بحث حقوق بشر در افغانستان هنوز به عنوان یک بحث فرعی و حاشیه ای در نظر گرفته می شود. در عصر حاضر یکی از اساسی ترین دستاوردها خارج شدن رسانه ها از انحصار دولت ها و حکومت ها است. در گذشته رسانه ها در اختیار حکومت ها قرار داشتند. حکومت ها هم خبر را می ساختند و هم آن را نشر می کردند. اما در نظام جدید حاکم در افغانستان، با وجود شبکه های اجتماعی هر شهروند بدل به یک خبرنگار شده است. یعنی هر شهروند خود مصداقی از یک رسانه بسیار قوی و قدرتمند است. اما هنوز فرهنگ استفاده صحیح از شبکه های اجتماعی در بین مردم نهادینه نشده است. ما باید تلاش کنیم تا از شبکه های اجتماعی استفاده درست کنیم و پیام های مثبتی را به بستر اجتماع منتقل کنیم. من چون در یک رسانه نوشتاری کار می کنم می خواهم چند نکته را در مورد مسوولیت کاری در قبال آزادی بیان و مساله حقوق بشر خدمت شما عرض کنم. رسانه ها نقش بارزی در شناخت، ارسال و تکوین مباحث حقوق بشری در جامعه ایفا می کنند. شما حتما رویداد خونین رواندا را به یاد دارید. در رواندا یک رادیو با نشر پیام های منفی از رفتار و کردار قومی مشخص، باعث می شود که دو قوم به نام های توتسی و هوتی به جان یکدیگر بیافتند و در این جنگ خونین نزدیک به هشتصد هزار نفر در مدت صد روز قتل عام گردند. سرمنشا تمام این کشتارها و وحشی گری ها، پیام های متعدد رادیویی بود. این واقعه نشان می دهد که رسانه ها هم می توانند نمادی از خیر باشند و هم نمادی از شر.”
آقای مرتضوی اضافه کرد: “همان طور که می دانید متاسفانه جامعه افغانستان دارای حافظه تاریخی نیست. شما می بینید که آن عده از تفنگ سالارانی که در ناامنی های افغانستان نقش داشته و فاجعه های بشری را رهبری کرده اند هنوز به عنوان نامزدان ریاست جمهوری در صدر قدرت سیاسی کشور حضور دارند و عده کثیری از مردم به شعارشان لبیک می گویند. این نشان دهنده ضعف حافظه جمعی و تاریخی جامعه ماست. کاری که به نظر من رسانه ها می توانند در این قسمت انجام دهند این است که با نشر مستندها، فیلم ها و قصه هایی از دوران گذشته، باعث تقویت حافظه جمعی مردم گردد تا بدین وسیله مردم بتوانند بهتر راه خود را انتخاب کنند و سیاست مداران در رأس قدرت را بهتر بشناسند. ما در روزنامه هشت صبح در حدود یک هزار داستان و خاطره از قربانیان جنگ های دهه های اخیر را جمع آوری و پخش نمودیم. روایات این قربانیان از جنگ و خون ریزی می تواند به عنوان منبعی برای رسانه ها به هدف ساختن فیلم یا مستند مورد استفاده قرار گیرد. کار بعدی رسانه ها مطرح کردن و برجسته ساختن الگوهای کشورهایی است که در راستای عدالت انتقالی موفق بودند. به طور مثال افغانستان می تواند از الگوی افریقای جنوبی استفاده بهینه نماید. همان طور که می دانید جامعه افغانستان دارای تعداد زیادی بازمانده و ضرر دیده جنگ است؛ با تاسیس نهادهایی برای دلجویی از آسیب دیدگان جنگ، و تحت پوشش قرار دادن این دلجویی ها به وسیله رسانه ها، می توانیم گام بلندی را به هدف مصالحه و آشتی ملی برداریم. این مساله خود باعث می شود که حس انتقام جویی در جامعه کاهش یابد. کار دیگری که در افریقای جنوبی شکل گرفت و ما امروز می توانیم از آن در کشور خودمان استفاده کنیم فرهنگ معذرت خواستن است. شما خوب می دانید که تعداد زیادی از رهبران ما که در جنگ و دربدری مردم افغانستان نقش داشتند حاضر نیستند که از ملت معذرت خواهی کنند. معذرت خواهی گناهکاران و مجرمان باعث می شود که حس انتقام جویی در قربانیان کاهش یابد.”
آقای توحیدی رییس این جلسه با اظهار سپاس و امتنان از آقای مرتضوی اضافه نمود: “بحث آقای مرتضوی در مورد رسانه ها، شبکه های اجتماعی را هم در بر می گیرد. پخش مستندها و فیلم ها از طریق شبکه های اجتماعی بسیار ساده تر و راحت تر است. اما به دلایل مختلف هنوز کار اساسی ای در این زمینه صورت نگرفته است.”
آقای توحیدی با اشاره به نقش شبکه های اجتماعی در تهیه اخبار مستقل و جزیی از آقای لطف الله نجفی زاده، سردبیر بخش خبر تلویزیون طلوع خواست تا در مورد تاثیر شبکه های اجتماعی و رسانه ای مانند تلویزیون صحبت نماید.
آقای نجفی زاده در ابتدای سخنان خود گفت: “روایت من از یک دهه گذشته مخصوصا وضعیت رسانه ها در نظام جدید، روایتی مثبت است. به باور من ما در قسمت آزادی بیان و آزادی رسانه ها دستاوردهایی داشتیم که کاملا بی سابقه بودند. این دستاوردها تاثیر بسیار زیادی روی جامعه گذاشته اند. باور من این است که امروز این خواست مردم است که رسانه ها را زنده و پویا نگه داشته است. کار رسانه ای به یک جاده دو طرفه تبدیل گشته است. دیگر اطلاعات همانند گذشته از یک جهت گسترش نمی یابد. امروزه رسانه های ما در یک شبانه روز حدود دوصد ساعت صرف، برنامه خبری و گفتگوهای پیرامون اخبار را پخش و نشر می کنند. مخاطبین اینترنتی در افغانستان حدود نصف وقت خود را در پشت رسانه های اجتماعی ای مثل فیس بوک و توتیتر می گذرانند. ما به وسیله شبکه های اجتماعی سعی می کنیم تا ارتباط خود را با مردم نزدیک تر کنیم و ببینیم که چه چیزی برای مردم مهم است، به کدام شیوه خبری بیشتر علاقه دارند، کدام نوع خبرها را می پسندند. این در حالی است که در گذشته، حتا در پنج سال پیش وضعیت به این منوال نبود. سهم امروز مردم در برنامه سازی رسانه ها نشان دهنده این واقعیت است که مردم افغانستان خودشان صدای رسا و بلندی در ایجاد گفتمان رسانه ای در کشور دارند. ما حدود پنجصد هزار کاربر فیس بوک در افغانستان داریم. شما اگر به شیوه تبلیغات انتخاباتی نامزدان ریاست جمهوری نگاهی بیاندازید به وضوح مشاهده می کنید که بخشی از برنامه های آن ها معطوف به تبلیغ و اطلاع رسانی از طریق رسانه های اجتماعی است. رسانه های اجتماعی برای هر فرد افغان صدایی داده و آوازی شده است.”
آقای نجفی زاده گفت: “مساله دیگری که می خواستم مطرح کنم در مورد آزادی است. آزادی که ما امروز از آن برخورداریم بی سابقه است. تا زمانی که امنیت عمومی و ملی مردم و کشور با خطر مواجه نشود هیچ کس نمی تواند به کس دیگری بگوید که تو حق نداری چیزی بگویی یا حرفی بزنی! اما کافی است به گذشته نظری بیاندازیم. پدران ما از این آزادی هرگز برخوردار نبودند. آن ها حتا در خانه های خود نمی توانستند با اعضای خانواده خود راحت صحبت کنند؛ از ترس این مساله که شاید یکی از آن ها با دولت رابطه داشته باشد. بنا امروز ما شاهد تغییرات بسیار مثبتی در جامعه هستیم. حتا در قسمت مشارکت زنان این تغییرات مشهود است. در رسانه ای که من در آن کار می کنم، موفق ترین همکاران من، زن هستند. این زنان قهرمانان واقعی ما در عرصه کسب اطلاعات و ارتباط با مردم هستند. من می پذیرم که چالش ها وجود دارد. من قبول دارم که در مسیر دشواری قرار داریم. اما ما در این ده سال گام های بسیار بلند و محکمی را برداشته ایم. به نظر من در ده سال آینده ما شاهد یک سلسله اصلاحات کیفی در کار رسانه ها خواهیم بود. در ده سال گذشته بخاطر پول های سرازیر شده به کشور و برخورد پروژه ای فعالان رسانه ای، رسانه های زیادی متولد شدند. اما سال های پیش رو کمی متفاوت تر از گذشته اند. از نگاه کمی امکان دارد که تعدادی از رسانه ها از دور خارج شوند. اما از نگاه کیفی، وضعیت رسانه ها بهتر از گذشته می شود؛ چون بازار اقتصادی کوچک می شود و رسانه ها مکلف اند که برای بقا در این بازار کوچک اقتصادی برنامه های جذاب و خلاقانه ای را عرضه کنند. بنا من معتقدم که در ده سال آینده وضعیت رسانه های ما بسیار متفاوت تر و بهتر خواهد بود.”
در بخش پرسش و پاسخ، آقای توحیدی با اشاره به صحبت های خانم ثاقب در مورد حضور زنان در شبکه های اجتماعی، از آقای نجفی زاده در مورد چگونگی افزایش مشارکت زنان در عرصه رسانه ای سوال کرد. آقای نجفی زاده گفت: “بخشی از این حضور برمی گردد به نهاد خانواده و نقش زنان در آن؛ نهاد خانواده هم می تواند اهرم فشار و سدی در مقابل خواسته های زنان و دختران جوان باشد و هم می تواند عامل و تکیه گاهی برای رشد و شکوفایی زنان محسوب شود. محدودیتی که نهاد خانواده برای دختران خود قایل می شود بر تمام محدودیت های بیرونی و اجتماعی اولویت دارد و از همه خطرناک تر است. در مورد کاهش مشارکت زنان باید بگویم که این مساله بی ارتباط با سال ۲۰۱۴ و خروج نیروهای نظامی ناتو از افغانستان نیست. در فضای بی باوری و نبود نگاهی روشن به آینده، نه تنها زنان بلکه حتا مردان نیز به دلایل مختلف مشاغل خود را از دست داده اند.”
در ادامه آقای توحیدی از وضعیت اختناق آور و سکوت مرد و زن در قبال فشارهای اجتماعی صحبت نمود و از خانم ثاقب پرسید چرا در بعضی موارد مردها و در بسیاری موارد زنان تحت فشار وادار به سکوت در قبال این وضعیت تاریخی شده اند؟
خانم ثاقب در پاسخ گفت: “من می خواهم اشاره ای داشته باشم به صحبت های آقای نجفی زاده؛ آقای نجفی زاده در مورد فرارسیدن سال ۲۰۱۴ و هراس عمومی از آینده ای تاریک و مبهم صحبت کردند و بی کاری زنان و مردان را وابسته به همین دلایل دانستند. من با صحبت های ایشان کاملا موافقم اما می خواهم بگویم که در چنین وضعیتی نیز ادارات و دفاتر سعی می کنند اول زنان را از کار بی کار کنند. یعنی زنان در وضعیت بحران بی اعتمادی و بی کاری، قربانیان اصلی و اولی محسوب می شوند. در مورد راه های برون رفت از فشارهای اجتماعی باید بگویم که ما سعی کردیم از طریق رسانه ها و چاپ نشریات متعدد، مساله زنان را از جهات مختلف بررسی کنیم. یک جانب قضیه بالابردن سطح آگاهی زنان و یافتن راه های بهتر برای آگاهی رسانی به آنان است. ما تلاش می کنیم تا زنان را از خودسانسوری و گوشه نشینی برهانیم.”
رییس جلسه با اشاره به شبکه های اجتماعی از آقای مرتضوی خواست تا در مورد نقش و کارکرد این شبکه ها در آگاهی رسانی و تغییرات اجتماعی صحبت نماید.
آقای مرتضوی گفت: “من فکر می کنم فرهنگ استفاده از رسانه های اجتماعی روز به روز بیشتر می شود. اکثر پیام های امروزین مردم افغانستان در شبکه های اجتماعی رنگ و بوی انسان دوستانه و بشرخواهانه دارد و این به نظر من دستاورد کمی نیست. در حال حاضر بحث عدالت اجتماعی، انتخابات و مساله زنان مهم ترین و داغ ترین مباحث موجود در شبکه های اجتماعی است. این واقعیت نشان می دهد که نوع و شیوه استفاده از شبکه های اجتماعی در حال تغییر است و دیگر از خلق فضای فانتزی خبری نیست.”
در بخش بحث آزاد بشرمل فاتحی، نویسنده، حقوقدان و یکی از شرکت کنندگان در این برنامه از خانم ثاقب پرسید: شما در مورد برخوردهای غیر اخلاقی در ادارات در مقابل زنان صحبت نمودید من می خواستم نظر خود شما را در مورد راه حل مشکل جویا شوم.
خانم ثاقب در جواب گفت: “من خیلی خوشحال هستم که بعد از ده دوازده سال روی مساله ای به نام زنان بحث می شود. یعنی زنان شنیده می شوند و به آنان گوش داده می شود. من فکر می کنم جامعه ای پیشرفته است که زنان آن پیشرفته باشد. من فکر می کنم که مشکلات زنان افغانستان باید از راه های علمی و آکادمیک حل و فصل گردد نه با هیاهو و راه حل های سطحی و موقتی.”
آمنه آمن یکی دیگر از شرکت کنندگان این جلسه در سوالی از آقای نجفی زاده در مورد نقش و حضور زنان در رسانه ای که ایشان در آن کار می کنند پرسید.
آقای نجفی زاده در جواب گفت: “برخوردی که ما با کارمندان و همکاران زن در رسانه خود داشتیم زیاد استثنایی نیست. سعی کردیم که هویت آنان را به رسمیت بشناسیم. به آنان احترام بگذاریم و شرایط شان را درک کنیم.”
این میز گرد ساعت ۴ بعد از ظهر به پایان رسید و ساعت ۵:۳۰ دقیقه با حضور مقامات ارشد سفارت فرانسه و سوییس در افغانستان نمایشگاه هنری “ناگفته” با مدیریت آقای کبیر مکمل و خانه آرمان شهر در انستیتوت فرانسه افتتاح شد.
نمایشگاه هنری “ناگفته” کار مشترک سه زن هنرمند است و محتوای بیشتر آثار این نمایشگاه را مسأله زن و جنگ به خود اختصاص داده است.
خانه آرمان شهر نیز در طول هفته حقوق بشر (۷ – ۱۱ دسامبر ۲۰۱۳) پذیرای بینندگان نمایشگاه عکس “افغانستان به روایت دیگر” است. نمایشگاهی که در آن تصویر و دیدگاه بیست شخصیت برجسته افغانستان در مورد مسایل مهم مربوط به حقوق بشر به نمایش گذاشته شده است. این خانه هم چنین در طول هفته ۵۰۰۰ جلد از کتاب های انتشارات آرمان شهر را نیز به صورت رایگان در اختیار خوانندگان قرار می دهد و با نمایش فیلم های کوتاه مستند، داستانی و تیاتر در تمام ساعات روز به روی بازدید کنندگان باز است.
