گفت و گو

اکنون بیش از ده سال از حضور نیروهای بین المللی در افغانستان می‏گذرد. شاید طرح این بحث بیشتر از هر زمان دیگر امروز مهم‏تر باشد. در طی بیشتر از یک دهه دست آورد افغانستان از حضور این نیروها چیست، آیا این نیروها به تعهدی که به افغانستان و جهان سپرده بودند، عمل کرده‏اند یا خیر، آیا این نیروها در نابود سازی تروریسم موفق شده‏اند، پس خروج این نیروها افغانستان به کدام سو خواهد رفت، جنگ یا ثبات؟ این‏ها برخی از پرسش‏های است که در این کتاب به آن پرداخته شده است.

نواندیشی دینی یکی از نحله‏های جدیدی است که گفته می‏شود با سید جمال الدین آغاز گردیده است. این نحله‏ی فکری در اکثر کشورهای اسلامی طرفداران و راه‏روانی پیدا کرد. در کشورهای چون مصر، ترکیه، ایران و پاکستان بیشتر مورد توجه نسل‏های جدید و پژوهشگران قرار گرفته است. در افغانستان نیز طرفدارانی دارد. اغلب احزاب و جریان‏های سیاسی اسلامگرایی که طی نیم قرن اخیر حضور یافته‏اند، راه‏روان این نحله‏ی فکری خود را معرفی کرده‏اند. اما گفتگو و بحث در باره‏ی نواندیشی دینی چندان سابقه‏ای ندارد. میراث این تفکر چیست، چه گونه آغاز شد و در نهایت به کجا رسیده و خواهد انجامید؟ پرسش‏های است که نیازمند پاسخ است. در این جزوه سعی شده است تا به آن‏ها پاسخ داده شود.

درست در روزگاری در افغانستان جنگ آغاز شد که مردم تازه به مسائل و تجارب جهانی آشنا شده بودند. هنوز آموزش و پرورش، سواد و دانشگاه‏ها در ابتدایی ترین وضعیت قرار داشتند که جنگ‏های چندین ساله آن را نیز نابود کرد. از جانب دیگر حکومت‏های خانوادگی، رزیم‏های خود کامه، نظام های سیاسی ناپایدار، حاکمیت ایدئولوژی‏های مطلق‏گرا و قرون وسطایی باعث گردید تا سواد و دانش در افغانستان پایدار نشود. طی ده سال اخیر فرصت‏ها، زمینه و زمانه برای این مهم آماده شد، اما دست آوردهای این دوره در برابر گذشته چیست، چرا رژیم‏های که در گذشته در کشور حاکم بوده‏اند نتوانستند و یا نخواستند علیه بی‏سوادی مبارزه کنند، آیا عامل اصلی صرف جنگ بود یا عوامل دیگر نیز در کنار آن بوده است؟ چه عوملی؟ این‏ها مسائلی است که در این کتاب به آن پرداخته شده است.

مجلس دور پانزده هم افغانستان (مجلس اول دولت فعلی) یکی از دست آوردهای مهم در کنار دو قوه ی دیگر دولت پس از یک غیاب طولانی بوده است. مردم افغانستان پس از چند دهه فرصت یافتند تا دوباره نمایندگان خود را برای قانون گذاری، نمایندگی و نظارت بر کارکردهای حکومت تعیین کنند. اما آیا این مجلس توانست خواسته‏ها و توقعات مردم را برآورده سازد؟ آیا وظایف خود را موفقانه به انجام رسانده است؟ چه قدر مفیدیت داشته است؟… این‏ها موضوعاتی هستند که در این جزوه بدان‏ها به وسیله‏ی نمایندگان حکومت، دولت مردان و ناظران مورد بررسی قرار گرفته است.

زنان در دوران طالبان تمام حقوق و آزادی های مدنی و انسانی خود را از دست دادند. شدیدترین و سختگیرانه ترین قوانین کنترلی بر آنان اعمال شد و صحبت از حقوق زنان به خط قرمز حکومت تبدیل شد. اکنون که جامعه یک دهه بعد از حکومت طالبان را تجربه کرده و زنان به آزادی‏های مدنی و سیاسی وسیعتری نسبت به دوران پیش رسیده اند، صحبت ها از مذاکره با طالبان این نگرانی و وحشت را در میان زنان ایجاد کرده است که آیا با توجه به ضعف ساختارها و نهادهای دموکراتیک، بار دیگر حقوق زنان قربانی صلحی ناپایدار خواهد شد؟ آیا جامعه به زنان به عنوان نیمی از جمعیت کشور، توجه دارد؟

شورای ولایتی نیز یکی از عناصر تشکیل دهنده‏ی دولت است است و در موضوعات مربوط به توسعه، پیشرفت، انکشاف و سایر مسائل به نمایندگی از مردم به والی‏ها و سایر مسئوولین ولایات مشورت می‏دهد. برخی از این وکلا به نمایندگی از ولایات به مجلس بزرگان نیز راه می‏یابند و یکی از اجزای تشکیل دهنده‏ی مجلس بزرگان شوراهای ولایتی است. اما شورای ولایتی مشخصاً دارای چه وظایفی است، صلاحیت‏ها و مسئوولیت‏های آن چیست و مردم از آن چه انتظاری دارند؟ این‏ها پرسش‏های اند که در برخی از برنامه‏های آرمان شهر روی آن بحث صورت گرفته است.

نظام آموزشی به ویژه در تحصیلات عالی هر کشور یکی از موضوعات سرنوشت سازی است که گذشته، حال و آینده‏ی تفکر، هنر، علم و مدیریت توسعه، صنعت، تجارت و پیشرفت و نوع نگاه کشورها به این موضوعات را نشان می‏دهد. دانشگاه‏ها یا تحصیلات عالی نشان‏ می‏دهنده‏ی وضعیت تفکر، هنر و علم در کشور چه گونه است؟ بدین اساس آرمان شهر کوشیده است این پرسش را با برخی از آگاهان و استادان دانشگاه در میان بگذارد. آیا جای برای تفکر، تفکر انتقادی، هنر و دانش در تحصیلات عالی افغانستان وجود دارد یا نه؟

بحث سنت و تجدد در افغانستان و تقابل این دو بیش از صد سال سابقه دارد. طی یک قرن اخیر می‏شود گفت بخشی از منازعات، منازعه‏ میان سنت و تجدد بوده است. این مسأله نه تنها در حوزه ی دولت‏داری و سیاست مطرح بوده است، بلکه وارد سایر حوزه‏ها زندگی ما نیز شده است. از شکل گیری احزاب مدرن، تا طرح اقتصاد و فرهنگ مدرن حتا ادبیات و جامعه‏ی مدرن این بحث‏ها سرایت کرده است. اما این بحث بیشتر نیازمند موشگافی و نگاه عمیق‏تر است تا دریافته شود که آیای این دو امکان آشتی با هم دارند یا خیر، چگونه؟

نظام‏های اقتصادی در سراسر جهان بر اساس منطقی بنیان نهاده می‏شوند که با ویژگی‏های اجتماعی و فرهنگی جوامع سازگاری داشته باشد. اما در افغانستان داستان به گونه‏ای دیگر است. سیاستمدارن و ایدئولوژی‏ها هستند که بر اساس سلیقه‏ی شخصی و فشارهای بیرونی نظام‏ها را می‏سازند. همین که دولت‏ها و ایدئولوژی‏ها تغییر کردند نظام‏های اقتصادی نیز یک شبه تغییر می‏کنند. نظام بازار آزاد نیز به صورت یکبارگی به افغانستان وارد شد. زمانی بحث این نظام به عنوان نظام اقتصادی افغانستان مطرح شد که مردم و حتا تحصیل کردگان افغانستان با آن آشنایی نداشتند. این مسأله‏ی است که در این کتاب مورد بررسی قرار گرفته است.

جوانان آینده سازان هر کشور‏اند. بسیاری از تحولات در زمینه‏ی توسعه، پیشرفت، رشد و تعالی به سیاست گذاری ها و ظرفیت پروری ‏نسل جوانان و نو جوانان مرتبط است. دولت‏ها بیشتر از هر بخشی در زمینه‏ی رشد و تقویت این نیرو سیاست گذاری می‏کنند. تا بتوانند از این نیرو به عنوان سازندگان آینده کشور بهره ببرند. اما در افغانستان چه گونه است؟ پرسشی است که در این‏جا به نسلی در «جهان بیم و تردید» توصیف شده است. در طول تاریخ افغانستان دولت ها کمتر از هر بخش دیگر به این بخش بی توجه بوده اند و این نسل را به فراموشی سپرده‏اند. تنها در میدان‏های نبرد بوده است این نسل پیش قدم گردیده است.