حقوق بشر و عدالت

در سال ۲۰۱۰، بیش از یک بیلیون کودک در کشورها یا مناطق در حال جنگ جهان زندگی می‏‏‏کردند و بیش از یک چهارم آن‏ها کمتر از پنج سال داشتند. بسیاری از کشورهای جنگ‏ زده دارای هِرَم سنی بی‏ تناسبی هستند. در نتیجه، بیش از ۴۲ درصد مردم در کشورهای متأثر از جنگ، کودکان یا جوانان (زیر ۱۹ سال) هستند و ۵۱ درصد آن‏ها کمتر از ۲۵ سال دارند.‏

درگیری مسلحانه و خشونت سیاسی کودکان را در معرض خطر جنگ‏ افزار قرار ‏می‌‏دهند. آن‏ها قربانی سلاح‏‌های آتشین، مین‏‌های زمینی، موشک و بمباران هوایی ‏می‏‌شوند. شاهد کشته شدن اعضای خانواده و دوستان‏شان هستند. وقتی جامعه‏‌شان مورد حمله قرار می‏‌گیرد و مردم ناگزیر فرار ‏می‏کنند، کودکان خانه‏‌شان را از دست ‏می‏دهند و از غذا، مراقبت بهداشتی و مدرسه محروم ‏می‌‏شوند.

اگر گفته شود که نقض حقوق بنیادین بشر در کلیه جوامع انسانی و تمامی کشورها کم و بیش مشاهده می‌شود، سخنی به گزاف گفته نشده است.

این کتاب دربرگیرنده متن سخنرانی‏ها و مباحث «کنفرانس صدای قربانیان برای عدالت (۱۹/۲/۱۳۸۹)» و به دو زبان(فارسی و انگلیسی) چاپ شده است. در آغاز آن گزارشی از کنفرانس که در تعدادی از رسانه‏های داخلی و خارجی نیز به چاپ رسیده بود، منتشر شده و در بخش دیگر سخنرانی تعدادی از اعضای گروه هماهنگی عدالت انتقالی آمده است.

بسیاری از اندیشمندان علوم انسانی و اجتماعی معتقدند که آموزش اصول و ارزشهای انسانی باید از سنین آغازین کودکی شروع شود. ارزشهای والایی همچون «حقوق بشر» ارزشهایی نیستند که بتوان آن ها را با صدور چند اعلامیه و بخش‏نامه در جامعه پیاده و نهادینه ساخت. به همین منظور «اعلامیه جهانی حقوق بشر برای کودکان و نوجوانان» در قالب یک کتاب مصور و تمام رنگی برای اولین بار در افغانستان منتشر شده است. در این کتاب، ماده‏های اعلامیه جهانی حقوق بشر به زبان ساده همراه با نقاشی‏های مناسب بیان شده‏اند.

ماده ی ١: تمام افراد بشر آزاد زاده می شوند و از لحاظ حیثیت و حقوق با هم برابرند. همگی دارای عقل و وجدان هستند و باید با یکدیگر با روحیه ی برادری رفتار کنند.

«به یاد داشته باشیم در قرنی که گذشت میلیونها کودک، زن و مرد قربانیان خشونت‏های باور نکردنی‏ای بودند که وجدان بشر را عمیقا آزرده و جریحه دار کرده است. بدانیم که کماکان این جنایات هولناک صلح، امنیت و آسایش جهان را تهدید می کنند… مصمم باشیم که به معاف کردن عاملان این جنایات از مجازات پایان دهیم و به این ترتیب در جلوگیری از تکرار این جنایات یاری رسانیم… به این اهداف باور داشته باشیم و به خاطر نسل‏های امروز و فردا، از برپایی دادگاه بین المللی دائمی جنایی حمایت نماییم…» این پاراگراف که از اعلامیه سازمان ملل در مورد اصول اساسی عدالت برای قربانیان جنایت و سوء استفاده از قدرت (اصل ۴) نقل شده است مطلع «کتاب راهنمای قربانیان به دادگاه بین المللی جنایی» است.

در ۱۷ جولای ۱۹۹۸، ۱۲۰ کشور جهان دادگاه بین المللی جزایی را به عنوان یک نهاد مستقل و دایمی تایید و بنا نهادند. چهار سال بعد، در ۱۱ آپریل ۲۰۰۲ پس از اینکه ۶۰ مین کشور اساسنامه رم را تصویب کرد، دادگاه بین المللی جزایی کار خود را آغاز کرد. در اول جولای ۲۰۰۲ این نهاد از صلاحیت کامل برای محاکمه افرادی که مرتکب نسل کشی، جنایت علیه بشریت یا جنایت جنگی شده بودند، برخوردار شد.

پروسه‏ی حقیقت یابی و عدالت انتقالی طی ده سال اخیر در افغانستان همواره مطرح بوده است. طی این ده سال بحث‏های مختلف، از زوایای گوناگون به این موضوع پرادخته‏اند. یکی از این بحث‏ها مسأله‏ی حقیقت‏یابی و نقش طب عدلی بوده است. در پروسه‏ی حقیقت یابی و مستند سازی تنها جمع آوری اسناد و مدارک و ارائه‏ی آن کافی نیست. بلکه بررسی درستی و نادرستی این گزارش‏ها بر اساس معیار‏های علوم و دانش علمی نیز بخش دیگر پروسه‏ی حقیقت یابی و مستند سازی و بررسی اسناد است. در این پروسه سعی می‏شود که اسناد بر اساس معیارهای علمی نحوه ی جرم، تاریخ قربانی شدن افراد، ویژگی های فزیکی و سایر ویژگی‏های دیگر قربانیا تشخیص و از هم متمایز شود.

نظامهای سیاسی مختلف تعاریف و رویکردهای متفاوتی از عدالت اجتماعی دارند. محافظه کاران خواهان اجرای تعریف حداقلی از عدالت هستند. آنها جایگاه مهمی برای عدالت اجتماعی در نظر نمی‏گیرند. ریشه‏های این بی توجهی را می توان در مخالفت آنان با اندیشه روشنگری و ارزش اساسی آن یعنی برابری دانست اما در مقابل، نیروهای سیاسی چپ “عدالت اجتماعی” را مهم ترین عنصر و اساس «برابری» انسانها می دانند. کتاب کوچک «نظام سیاسی و عدالت اجتماعی: افغانستان در کجای کاراست؟» نیز با اتخاذ چنین رویکردی به مسایلی چون نظام سیاسی افغانستان، بازسازی اقتصادی و عدالت اجتماعی، نظام‏های حکومتداری و عدالت اجتماعی، عدالت و انصاف و تصمیم گیری عقلانی پرداخته است.