۱۸ عقرب ۱۳۸۸ – هرات
سخنرانان: خانم عزیزه خیر اندیش مسوول دفتر شبکه جامعه مدنی و حقوق بشر در هرات، آقای مسعود حسن زاده یکی از جوانان فعال در عرصه حقوق شهروندی به همراه بحث آزاد
****
شهر هرات به بهانه چاپ کتاب راهنمای قربانیان به دادگاه بین المللی جنایی بعد از ظهر روز دوشنبه ۱۸ عقرب ۱۳۸۸ پذیرای چهل و سومین جلسه گفتگوی بنیاد آرمان شهر بود.
در این جلسه که به ادامه سلسله جلسات گفتگو پلی میان و شهروندان این بنیاد راه اندازی شده بود و پنجمین جلسه آرمان شهر در هرات بود حدود شصت تن از مسوولین نهادهای مدنی، فعالین حقوق بشر و شهروندی، دانشجویان و روشنفکران اشتراک کرده بودند.
در آغاز این محفل اشاره ای به فراخوان جایزه ادبی سیمرغ شد که به مناسبت روز جهانی صلح و ادامه فعالیت های عدالت خواهانه بنیاد آرمان شهر راه اندازی شده است و در ادامه آن کتاب راهنمای قربانیان به دادگاه بین المللی جنایی که از سوی بنیاد آرمان شهر برای اولین بار از زبان فرانسوی به فارسی برگردان شده است و توسط همین بنیاد با هزینه مالی کمیسیون مستقل حقوق بشر به چاپ رسیده است توسط روح الامین امینی گرداننده این مراسم معرفی گردید.
بعد از آن خانم عزیزه خیراندیش مسوول دفتر شبکه جامعه مدنی و حقوق بشر در هرات و آقای مسعود حسن زاده یکی از جوانان فعال در عرصه حقوق شهروندی به بیان حرف هایی در مورد مسأله عدالت انتقالی و پروژه صلح در افغانستان پرداختند.
قسمت اصلی این جلسه بحث آ‍زادی بود بر سر دو مسأله اساسی در ارتباط با عدالت انتقالی در افغانستان که تعداد قابل توجهی از شرکت کنندگان این مراسم در این بحث سهیم شدند.
این دو مسأله عبارت بودند از:
۱-چگونه می توانیم به عدالت انتقالی تحقق ببخشیم؟
۲-جنایت هایی که در مورد زنان صورت گرفته باید در پروسه عدالت انتقالی مد نظر قرار گیرد؟
البته این دو نکته از مسایلی است که در اساسنامه دادگاه بین المللی جنایی نیز به آن ها توجه صورت گرفته و در واقع می توان گفت این دادگاه در نفس امری راهی است برای تحقق بخشیدن به عدالت انتقالی در سراسر جهان و در کتاب راهنمای قربانیان به دادگاه بین المللی جنایی نیز یک فصل وجود دارد که به طور خاص به جرایمی پرداخته که در زمان جنگ بر زنان و کودکان صورت می گیرد.
آقای مسعود حسن زاده با اشاره به این چالش فرار روی دادگاه بین المللی جنایی که بین قوانین اساسنامه دادگاه بین المللی جنایی و قوانین کشورها تضاد وجود دارد وارد بحث شد و یادآور این نکته گردید که توجه به مسأله عدالت و عدالت خواهی چیز جدیدی نیست و در همیشه تاریخ وجود داشته و در کتاب های قانون و هم چنان در ادیان می توانیم آن را به خوبی پی گیری کنیم.
آقای حسن زاده مسأله عدالت انتقالی را دادخواهی به عنوان یک عمل مدنی خواند و گفت مسأله عدالت انتقالی می تواند یک راهبرد باشد برای صلح. وی با توجه به این دغدغه که البته در کتاب راهنمای قربانیان به دادگاه بین المللی نیز به آن توجه شده و حکایت از این دارد که گاهی مسأله اجرای عدالت می تواند در مقابل رسیدن به صلح قرار گیرد گفت: “در حال حاضر ما می توانیم برای عملی کردن صلح به عدالت انتقالی فکر کنیم.”
آقای حسن زاده با اشاره به دادگاه بین المللی جنایی گفت” ما اول باید ببینیم این قوانین (قوانین دادگاه بین المللی جنایی) چه نسبتی با قوانین ما دارد.”
وی با اشاره به روند کند پیشرفت پروسه عدالت انتقالی در افغانستان یاد آور شد: “چندین بار در مقاطع خاص مسأله عدالت انتقالی داغ شد اما کمتر به شکل پیوسته به این مسأله پرداخته شده است. او گفت “توقع می رود که نباید با پراکندگی مسأله ای به اهمیت عدالت انتقالی مطرح شود.”
کبیراحمد صالحی یکی دیگر از شرکت کنندگان این مراسم گفت:
ما باید به دنبال راه های عینی سازی این مقوله (عدالت انتقالی) در افغانستان باشیم و ببینیم که آیا اجرای این برنامه در افغانستان امکان پذیر هست یا نه؟
او با اشاره به این نکته که از منظر ضرورت برای این که فرهنگ مصئونیت در کشور ما بیشتر از این ریشه نگیرد باید به فکر تحقق عدالت انتقالی باشیم اما از منظر امکان آیا چنین امری در کشور ما ممکن است؟ ما مستلزم تدابیر و امکاناتی هستیم. برای عینی شدن این مسأله باید حاکمیت قانون و دولت سازی تقویت شود. باید ریشه های فساد اداری کنده شود.
خانم شبنم سیمیا نیز گویا با نظر آقای صالحی موافق بود او در مورد تحقق عدالت انتقالی در افغانستان گفت: “من فکر می کنم عدالت انتقالی ای که بر روی آن صحبت می شود نیاز به بستر سازی دارد و در قدم اول باید دولت تصفیه گردد و دولت توان به دادگاه کشاندن جنایت کاران جنگی را داشته باشد.
مثل این که انگل از میزبان تغذیه می کند جنایت کارانی که در دستگاه دولت به سر می برند هر روز قدرتمندتر می شوند.”
او هم چنان یاد آور شد که ما نیاز به فرهنگ سازی و جلب اعتماد مردم داریم.
خانم مسعوده کرخی فعال اجتماعی، با یأس بیشتری به سمت تحقق عدالت انتقالی در افغانستان نگاه کرد: “همان کسانی که دیروز به ملت افغانستان ظلم کردند امروز از حمایت اقوام شان برخوردارند. در جامعه ای که مردم با این دیدگاه به سمت مرتکبین جنایات جنگی نگاه می کنند موفقیت پروسه عدالت انتقالی مشکل است. من فکر می کنم هر قدر هم تلاش کنیم با این وضعیت نمی توانیم به موفقیتی در امر عدالت انتقالی برسیم.”
در همین ارتباط آقای مظفری یکی از شرکت کنندگان دیگر در این مراسم نیز اظهاراتی به این شرح داشت: “تجربه تاریخی ما عدم اطمینان در بین مردم را ایجاد کرده است مردم ما هنوز به این باور نرسیده اند که یک فرد از دیگر اقوام می تواند خواسته های آن ها را برآورده سازد و به همین دلیل از کسانی حمایت می کنند که شاید نااهل باشند.
فرهنگ قبیله سالاری چه بپذیریم و چه نپذیریم یک فرهنگ جاافتاده در افغانستان است. من فکر می کنم ما تا از این مرحله عبور نکنیم نمی توانیم به تحقق عدالت انتقالی برسیم.”
اما خانم عزیزه خیراندیش با خوش بینی بیشتری، مکانیزم اجرای عدالت انتقالی در افغانستان را در اختیار خودمان دانست مسأله ای که آقای کبیراحمد صالحی به گونه ای دیگر به سمت آن نگاه می کرد: “در مواردی وقتی استراتیژی هایی این گونه طراحی می شود با شرایط عینی جامعه ما مطابقت ندارد” خانم خیراندیش گفت: “هدف از اجرای عدالت انتقالی آوردن صلح و عدالت در یک کشور است و مکانیزم های رسیدن به عدالت انتقالی یک چیز پیش ساخته برای تمام کشورها نیست ما باید ببینیم که در کشور خود چگونه می توانیم به عدالت انتقالی برسیم.”
خانم کریمه حسینی مدیر نشرات و تبلیغات ریاست امور زنان ولایت هرات در این جلسه ابراز داشت که فکر می کند همین امروز باید عدالت انتقالی در افغانستان پیاده شود اما با ذکر این نکات: “وقتی می شود این پروسه در افغانستان تطبیق شود که مردم عدالت انتقالی را باور کنند. ما باید به مردم خود این جرأت را بدهیم که از حق خود دفاع کنند.”
خانم نیلا اکبری خبرنگار رادیو بی بی سی با برجسته کردن این جمله در حرف هایش که من باور ندارم از دست دولت هیچ کاری بر نمی آید نظرش را در مورد پروسه عدالت انتقالی در افغانستان به این شرح بیان داشت: “من فکر می کنم اگر بخواهیم امروز در این مورد بحث کنیم که عدالت انتقالی به دردمان می خورد یا نه فکر می کنم دیر شده است ما این راه را آغاز کرده ایم دولت امروز توانایی آنچنانی ندارد اما می تواند در مورد عدالت انتقالی کاری بکند من باور ندارم که از دست دولت هیچ کاری بر نمی آید. من فکر می کنم دولت باید اول مفهوم عدالت انتقالی را به مردم بفهماند و بعد جرأت بیان را به آن ها ببخشد.”
محمد موسی رضایی یکی از علمای دینی و شرکت کننده دیگر این مراسم اظهار داشت: “به نظر من اگر بحث بر سر سه محور صورت بگیرد می توانیم به یک جمع بندی برسیم”
۱-موانع پروسه عدالت انتقالی
۲-راهکارهایی که با وجود این موانع وجود دارد چیست؟
۳-مانع سیاست زدگی این پروسه
البته موقعیت طرح این مسأله نیز مهم است.”
آقای رضایی هم چنین به فراگیر بودن جنایت ها نیز اشاره ای داشت و از دوره های مارکسیست ها، مجاهدین و طالبان نام برد و راهکارهایی برای تحقق عدالت انتقالی در افغانستان را به شرح زیر بیان داشت:
۱-تقویت نهادهای مدنی
۲-تعریف درست از عدالت انتقالی در بین نهادهای اجتماعی و مدنی
۳-صلح را در برابر عدالت قرار ندادن
۴-فرهنگ سازی
۵-تبلیغ عدالت خواهی از طریق رسانه ها
آقای توکلی یکی دیگر از شرکت کنندگان این مراسم و یکی از علمای دینی گفت: “مدعیان عدالت انتقالی در مواردی خود متهم به شمار می روند.” او عدالت انتقالی را مثل بسیاری از مفاهیم یک امکان خواند و گفت اگر بخواهیم این امکان را تحقق ببخشیم اول باید بدانیم بعد همه با هم برخیزیم.”
وی با اشاره به حرف های آقای رضایی گفت: “دغدغه دیگری که مطرح شد همگانی است. همگانی مطرح کردن این مسأله هم نوعی آدرس گم کردن است. من فکر می کنم ما اگر از صد نمی توانیم شروع کنیم از یک باید شروع کنیم.”
آقای توکلی با اشاره ای به این بحث که گاهی اوقات عدالت در مقابل صلح قرار می گیرد گفت برای رسیدن به چیزی باید از چیزی گذشت ما اگر واقعا ارزش عدالت را در جامعه نمی فهمیم مشکلی نیست که باز هم خون بدهیم.
این جلسه که ساعت دو و نیم آغاز شده بود با بحث هایی خورد و کلان دیگری از همین دست ساعت چهار و نیم بعد از ظهر پایان پذیرفت.
مهمانان در پایان این مراسم کتاب راهنمای قربانیان به دادگاه بین المللی جنایی و شش کتاب دیگر از سلسله نشرات بنیاد آرمان شهر را دریافت کردند.
