گزارش های سینمایی آرمان‌شهر | چهل‌گیس
شهلا رستمی
“اولیور استون”، کارگردان بنام آمریکائی و بسیار منتقد از سیاستمدران کشور خود، که از روز دوشنبه گذشته به مناسبت سی و ششمین جشنواره فیلم فجر در ایران به سر می برد و به گفته خود روزهای نخست حضور در ایران را صرف سفر به شهرهای دیگر این کشور از جمله اصفهان کرده است، در روز چهارشنبه ۲۵ آوریل در یک نشست خبری در پردیس سینمایی «چارسو» محل برگزاری سی و ششمین جشنواره جهانی فیلم فجر، در سخنان خود از جعفر پناهی و حضورش در کن هواداری کرد.
او در بخشی از سخنانش درباره جعفر پناهی و جلوگیری از برون رفت او از ایران سخنانی گفت که توسط دو منبع با اختلاف پخش شد: مطلب خبرگزاری ایسنا همراه با ویدئویی که از این کنفرانس مطبوعاتی بسیار خلوت منتشر کرد، تا حدودی با آنچه او در گفتگو با “دبرا یانگ”، خبرنگار هالیوود ریپورتر، انجام داد، فرق می کرد.
در مطلبی که ایسنا پیرامون سخنان “الیور استون” درباره پناهی گفت می خوانیم که: “او در پاسخ به دبورا یانگ منتقد هالیوود ریپورتر درباره وضعیت جعفر پناهی و ممنوع الخروجی او برای حضور در جشنواره کن گفته: این شخص را خیلی نمی‌شناسم ولی برای یک فیلمساز فکر می‌کنم مهم این باشد که فیلم بسازد و در ایران و چین و .... از این اتفاق ها می افتد. من تا جای ممکن، طرفدار آزادی بیان هستم ولی چون مسائل سیاسی را نمی دانم اعلام نظری ندارم که میزبانان من هم آزرده خاطر نشوند.”
در حالی که “دبرا یانگ” در مطلب خود نوشت: “استون با ملاحظه کاری با موضوع سینمای ایران برخورد کرد. اما در عین حال با هواداری از جعفر پناهی ، که هم اکنون در ممنوعیت سفر قرار دارد و نمی تواند حتی برای همراهی فیلمش که در بخش مسابقه ای اصلی فستیوال فیلم کن شرکت داده شده سفر کند، گفت : ” اگر من بودم، می گذاشتم او به کن برود چون آزادی آفرینش هنری را باور دارم. گر چه مهم ترین پیروزی همان ساختن فیلم است.”
به هر رو سینماگر سرشناس آمریکایی در پیوند با سینمای ایران گفت: ” طی سالیان کار خودم ۱۰ – ۱۲ فیلم ایرانی دیده‌ام و همیشه فیلم‌های ایرانی را تحسین کرده ام. تا امروز هم ۱۰ فیلم دیده‌ام و هم اکنون با آرامش در هتل فیلم تماشا می‌کنم تا با فیلم های ایرانی و هم فیلم های آسیایی بیشتر آشنا شوم.”
در آغاز این نشست “الیور استون ” در پاسخ به پرسش ایسنا مبنی براینکه با توجه به سابقه فیلمسازی و ساخت فیلم درباره چهره‌های سیاسی جهان آیا برنامه ریزی خاصی برای ساخت فیلم از چهره های سیاسی یا غیرسیاسی ایران درنظر داشته؟ گفت: من خودرا خبرنگار نمی دانم بلکه دراماتیست هستم. وقتی از این کار خسته می‌شوم سراغ مستند می‌روم چون مرا با آدمهای ملموس و رهبران واقعی درگیر می کند. از این رو با چاوز، کاسترو، عرفات، نتانیاهو، پوتین، و … گفتگو کرده ام. اما در حال حاضر برای این مدت برنامه ویژه ای برای فیلمسازی یا مصاحبه با یک شخصیت سیاسی یا غیر سیاسی ایرانی ندارم و چند وقت پیش قصه ای جعلی ساخته شد که درخواست گفتگو با احمدی نژاد بود که من اینجا به شدت آن را تکذیب می‌کنم. چنین چیزی اتفاق نیفتاده است.”
او افزود: “من آنقدرها هم آدم جاه طلبی نیستم ولی اگر روزی فرصتی دست بدهد شاید بخواهم از یک شخصیت ایرانی فیلم بسازم.”
“الیور استون”، در سخنانی به شدت سیاسی و انتقادی در پیوند با سیاست خارجی کشورش گفت: ” ما عراق و لیبی را نابود کردیم و باعث شدیم تروریست ها همه جا پخش شوند و جریان بزرگی از جابجائی مردم به وجود آوردیم. سیاستمداران آمریکا، تئوری تخریب خلاقانه دارند که حتی اسمش هم مشمئز کننده است و هیچ فرقی نمی‌کند که رییس جمهور آمریکا که باشد، اعم از بوش، اوباما یا ترامپ. آمریکا هر معاهده جهانی را که لازم باشد زیر پا می‌گذارد. در واقع تلنباری از نابودی را در خاورمیانه باقی می‌گذاریم و اسمش را هم صلح می گذاریم. آمریکا هیچ اجازه ای برای یورش به عراق از سوی سازمان ملل متحد نداشت اما این کار را کرد و به آن ادامه می دهد. جنگ ها ادامه می بایند و آمریکا می گوید: ما شاید عراق را ویران کرده باشیم اما چنین کاری مفید بوده چون به آن در سوریه و لیبی ادامه می دهیم. آمریکائیان برای این که به هدف خود برسند هر گونه پیمان یا معاهده ای را زیر پا می گذارند. “
استون در سال ۲۰۱۵ در گفتگو با “میدل ایست آی” (چشم خاورمیانه) گفته بود : ما هرگز از جائی که اشغال کردیم بیرون نمی رویم. ما همه خاورمیانه را بی ثبات کردیم و خلاء به وجود آوردیم. حال آن را به گردن داعش می اندازیم.”
او که مادری فرانسوی دارد، در پاسخ به خبرنگار خبرگزاری فرانسه گفت: ” مادرِ من فرانسوی است و به همین دلیل می توانم درباره فرانسه اظهار نظر کنم. شب گذشته در هتل شوکه شدم وقتی در تلویزیون ایران آقای مکرون رئیس جمهور فرانسه را دوشادوش آقای ترامپ دیدم که درباره لزوم بازنگری “برجام” صحبت می‌کردند و من با تاسف یاد خاطره ای از رییس جمهور دیگر فرانسه، “شیراک”، انداخت که برای حمله به عراق به جرج بوش نه گفت. اما آقای مکرون جوانکی است که نه از تاریخ شناختی دارد و نه از سنت بزرگ و عظیم فرانسه. برایم باور نکردنی بود. او مانند “سارکوزی” در زمره افرادی قرار دارد که می خواهند برای قدرتمندتر جلوه دادن فرانسه راه ایستادن در کنار آمریکا رابر گزینند و این یادآور دوران استعمار قدیم فرانسه است. باید به او گفت آن دوران تمام شده. آقای مکرون باید اینها را یاد بگیرد. “
“الیور استون” که شناخت بسیار خوبی از تاریخ ایران و مسائل سیاسی جهان دارد، در پاسخ به اینکه پیش از این جورج بوش را به “جان وین” تشبیه کرده بود، اکنون “دونالد ترامپ” را به کدام شخصیت سینمایی تشبیه می‌کند؟ گفت: بعلزبوب، رئیس شیطان هائی که در اسطوره‌های بابل آمده است.”
اولیور استون همچنین در بخش پایانی این نشست، درباره تنش های خاورمیانه و همچنین جنگ ایران و عراق گفت: به نظرم عربستان سعودی از برهم زنندگان اصلی در خاورمیانه است و بسیار خلاقانه به ویرانی منطقه دست زده است. در جنگ ایران و عراق، آمریکا از عراق حمایت کرد هر چند گفته شد که تسلیحات را آلمان به عراق داده است اما همه اینها مسائل پشت صحنه است. از نظر من جنگ ایران و عراق یک نمونه تمام عیار از یک جنگ نیابتی بود. به همین دلیل می‌گویم که بحث اصلی خیلی بزرگ‌تر از این چیزهاست. “
استون دلایل سفرش به ایران را چنین برشمرد : ” به خاطر تاریخ ایران و ۲۵۰۰ سال موجودیت روی نقشه کره زمین و امپراتوری کورش و داریوش هخامنشی، که برایم بسیار جذاب بود، دوست داشتم به ایران سفر کنم. پسرم “شان” هم که چند سال پیش آمده بود تعریف کرد که اوقات خوبی را در ایران داشته و الان همسرم نیز مرا همراهی می کند. پیش از این، فرصت سفر به ایران برایم فراهم نشده بود.”
گفتنی است که پسر وی در سفری که در سال ۲۰۱۲ به ایران داشت به آیین شیعه گرویده است.
“الیور استون” درباره دادن جایزه به فیلم “سد معبر”، به هنگام داوری در جشنواره بوسان گفت: “این فیلم به دلیل صداقت شفافی که در بیان مشکلات تهران و شهرداری اش داشت، برایم بسیار جذاب بود.”
“اولیور استون” درباره اظهارنظر اخیرش در مستر کلاسی که داشت و گفته بود” فیلم‌های ایرانی و هندی را خسته کننده می داند و برایش تعجب آور است که چطور این فیلمها در جشنواره ها جایزه می‌گیرند،” گفت: “من یادم نمی آید به طور خاص فیلم‌های ایرانی و هندی را گفته باشم و از امیر اسفندیاری هم خواستم، موضوع را روشن کند. من از دانشجویان خواستم در فیلم‌هایشان کشمکش ایجاد کنند و این یک توصیه بود. حتما “بیلی وایلدر” را می‌شناسید، او به فیلم های من انتقاد دارد و این نوع نظرات کلا شخصی است.”
استون درباره فیلم ضد ایرانی اش «اسکندر» و اینکه آیا برای سفر به ایران از سوی جوامع تندروی یهودی با تهدید روبرو شده است؟ گفت: نسخه ای که من به همه توصیه می کنم نسخه ای است که در سال ۲۰۱۴ منتشر شد. من برای نسخه نخستین با کمپانی برادران وارنر به مشکل برخوردم و اشتباه کردم که با آنها همکاری کردم.”
او افزود: ” اما نکته ای در ایران به سوء تفاهم تبدیل شده و آن این است که داریوش به دلیل مشکل جسمی، جنگ را ترک می کند و سپس «اسکندر» پیروز می شود. اما اسکندر به پیکر امپراتور پارس احترام می‌گذارد. اسکند یک امپراتوری چند ملیتی مانند سازمان ملل متحد امروزی را باور داشت و می خواست آن را تشکیل دهد، هرچند در روند جنگ وی با داریوش، برخی از ایرانیان خود سبب شکست امپراتوری پارس شدند.”
“الیور استون” در نشستی دیگر در باره این فیلم گفت :” تهیه‌کنندگان میخواستند فیلم زیر سه ساعت تمام شود بنابراین ۳۰ دقیقه آن را درآوردند. ما تمام اطلاعاتی را که درباره سه نبرد اسکندر و داریوش جمع آوری کرده بودیم در قالب یک نبرد نشان دادیم. داریوش در نبرد آخر فرار کرد، البته نباید فرار می کرد چون سپاه او دلاورانه جنگیدند.
داریوش به خاطر حمله عصبی از جنگ فرار کرد و اسکندر می خواست او را پیدا کند چون نمی خواست با شرم ایران را بگیرد. اما آن کسی که به داریوش خیانت کرد، مشاور اعظمش بود که او را کشت.”
“الیور استون” همچنین به زمان بد اکران فیلم «اسکندر» اشاره کرد که برخورد کرد با یورش جرج بوش به عراق.”
“آلیور استون” در پاسخ به پرسش یک رسانه عربی مبنی بر اینکه اگر بخواهد فیلمی درباره جنگ بسازد سراغ کدام یک از کشورهای سوریه، یمن، عراق و فلسطین می‌رود و به چه دلیل؟ گفت: مطلب مهمی را مطرح کردید. مستند مدیوم بهتری است. من سال ۲۰۰۸ فیلمی به نام «دبلیو» درباره رییس جمهور شدن بوش ساختم و فیلم با جنگ فاجعه بار عراق پایان یافت که شکست او را نشان می‌داد. در بخشی از این فیلم می بینیم که اعضای کابینه دولت آمریکا، با نشان دادن خاورمیانه روی نقشه، از اهداف مهم این کشور صحبت میکنند. «دیک چنی» می‌گوید پول نفت و منابع طبیعی هدف است. آنها درباره برون رفت از این منطقه می‌گویند که استراتژی خاصی ندارند. من نمی‌دانم چطور باید این موضوع را به درام درآورم. این فیلمها در آمریکا آنگونه که باید استقبال نشد و ناراحتم از اینکه مردم آمریکا دیگر به این موضوع اهمیت نمی‌دهند.”
او درباره آزادی بیان هنری و به ویژه درباره کشوری که در آن حضور دارد، به مشکل همین فیلم “دبلیو” در آمریکا اشاره کرد و گفت: بلایی که سر فیلم «دابلیو» ی من آمد نیز همین بود و به سختی گیشه داشت. فیلم «اسنودن» هم با همین مشکل روبرو شد. کسی علاقه ای به ساخت آن نشان نداد. برای ساختن «اسنودن» پول را از فرانسه گرفتم. در آمریکا هیچ پخش کننده ای فیلم مرا نپذیرفت. در حالی که باید نخستین نمایش آن در کن رخ می داد چون تهیه کننده فیلم فرانسوی بود، پخش کننده ای که داشتم می‌خواست نخست در آمریکا نمایش دهد که فیلم با فروش کمی روبرو شد اما در اروپا وضع بهتری داشت.
در آمریکا، ۳۵ درصد فکر می‌کردند که «اسنودن» برای فاش کردن اطلاعات خیانت کرده است، در حالیکه در فرانسه این‌طور نبود. نمی دانم این چه دنیایی است که در آن زندگی می‌کنیم. درباره ایران اطلاع کافی ندارم .
امنیت ملی البته برای همه کشورها مهم است و ایران و روسیه هم استثناء نیستند. بنابراین فیلمساز باید با ظرافت مسائل را مطرح کند و ظرافت تنها راه دور زدن نظام سانسور است. “
الیور استون در پاسخ به اینکه آیا سینمای ایران برای غربی‌ها قابل درک است، گفت: مردم آمریکا هنوز به دیدن فیلم با زیرنویس عادت نکرده‌اند و به همین دلیل فیلم‌های فرانسوی به آمریکا نفوذ نکرده است. چطور می توان این انتظار را در برخورد با سینمای چین یا ایران داشت؟ متاسفانه آمریکا کشوری بزرگ از نظر جغرافیایی و درعین حال منزوی است و خیلی از خود متشکر است و فقط به فیلم‌های خود افتخار می‌کند. بنابراین نمی‌توان انتظار داشت احساسات و ظرافت‌های حسی بین المللی را درک کند.”
شایسته گفتن است که نشست و حضور “الیور استون در جشنواره فجر بدون حاشیه نبود. از جمله این که در طول نشست با دقت به پرسش ها گوش می داد و نام هر رسانه را هم که نمی فهمید بار دیگر می پرسید. یک بار نیز، هنگامی که مترجم صحبت هایش را درباره شخصیت‌های سیاسی دنیا، که با آن ها گفتگو نموده، ترجمه می‌کرد، وقتی مترجم اسم “نتانیاهو” را از قلم انداخت، این برداشت را داشت که مترجم آن را عمدی انجام داده است. بنابراین نام های “عرفات” و “نتانیاهو” را دوباره تکرار کرد تا مترجم هم تکرار کند.
الیور استون همچنین با وجود آنکه نشان می داد که چندان با سینمای ایران آشنایی ندارد، در مواردی کاملا احساس می شد که با مسائل سیاسی ایران به خوبی آشناست. در این نشست عکاسان و خبرنگاران داخلی و خارجی از جمله الجزیره، فرانس پرس، یورونیوز و هالیود ریپورتر حضور داشتند.
الیور استون، کارگردان، نویسنده و تهیه‌کننده ضدجنگ که برای کارگردانی سری فیلم‌هایی که درباره جنگ ویتنام ساخت، به شهرت رسید، تاکنون سه بار موفق به دریافت جایزه اسکار شده است. یکی در سال ۱۹۷۸ برای فیلمنامه فیلم «قطار سریع‌السیر نیمه شب» و دو بار دیگر برای کارگردانی فیلم‌های «پلیتون» (۱۹۸۶) و «متولد چهارم جولای» (۱۹۸۹).
او تاکنون بیش از ۲۰ فیلم بلند ساخته است که در میان آنها می توان از «جوخه»، «متولد چهارم ژوییه»، «جی اف کی»، «قاتلین بالفطره»، «نیکسون» و «اسنودن” نام برد.
“الیور استون” در روز جمعه ۲۷ آوریل ایران را ترک کرد.
