عقب‌گرد خیره‌کننده‌‌ی حقوق زنان و دختران در حکومت خودنشانده طالبان
(گزارشی کوتاه از وضعیت زنان و دختران در ۱۰۰ روز گذشته)
بنیاد آرمانشهر/ OPEN ASIA
۲۵ نوامبر ۲۰۲۱/ ۴ آذر ۱۴۰۰
روز ۲۴ اسد/مرداد ۱۴۰۰ (۱۵ اگست ۲۰۲۱) کابل در مقابل چشمان جهان، سقوط کرد و طالبان و نیروهای همکارش دوباره با قهر قدرت را به دست گرفتند. بار دیگر، نومیدانه، سرنوشت میلیون‌ها انسان، به آیندهای نامعلوم و دهشتناک گره خورد. اقتصاد ضعیف کشور زمینگیر شد. حاکمیت نیمبند قانون از بین رفت. چارچوبهای قانونی و فرآیندهای قضایی موجود فلج شد. جامعه مدنی فرو پاشید، رسانه‌ها محدود و سرکوب شدند، و علیرغم اعلام عفو عمومی، طالبان مرتکب جنایت، نقض فاحش حقوق بشر، ترور، دستگیری، بازداشت خودسرانه، شکنجه، ضرب و شتم خشونت آمیز، کوچ اجباری و تفتیش خانه فعالان مدنی، حقوق بشر و مدافعان حقوق زنان شدند. و در این میان عقب‌گرد خیرهکنندهای در وضعیت کلی زنان و دختران روی داد و حال و آینده برای میلیون‌ها زن و دختر افغانستان، تاریکتر، ناامنتر و مبهمتر شد.
طالبان برای اداره کشور، شدیدا نیازمند به رسمیت شناختن خود از سوی جامعه جهانی به عنوان دولت مشروع افغانستان و آزاد کردن پول‌های مسدود شده افغانستان در خارج هستند، بنابراین تلاش میکنند تا افغان‌ها و جامعه جهانی را متقاعد کنند که حقوق اساسی زنان و دختران را تضمین میکنند و رسانه‌ها می‌توانند به فعالیت خود ادامه دهند. ذبیح الله مجاهد، سخنگوی طالبان در اولین کنفرانس مطبوعاتی خود دو روز پس از به قدرت رسیدن طالبان، در پاسخ به پرسش‌های خبرنگاران مبنی بر فعالیت و حضور زنان در جامعه گفت که زنان بخش مهمی از جامعه هستند و چگونه‌گی فعالیت آنان براساس آموزه‌های دین اسلام در اجتماع مشخص شده و طالبان نیز به جایگاه و حقوق آنان ارج می‌گذارند. وی بارها در مصاحبه‌های مطبوعاتی خود با تأکید بر تغییر طالبان گفته است: «در مقایسه با ۲۰ سال گذشته، تفاوت زیادی بین ما وجود دارد». ۱۸ اگست نیز، سهیل شاهین، سخنگوی دیگر طالبان، در مصاحبه با رادیو عمومی ملی (NPR) تصویری زیبا از دسترسی زنان به تحصیل و اشتغال تحت حاکمیت طالبان ارائه کرد: «زنان، حق تحصیل و کار دارند، بنابراین می‌توانند در حال حاضر پست‌ها و مشاغل مختلف داشته باشند. پزشکان شروع به خدمت کرده‌اند. معلمان شروع به تدریس کرده‌اند. و همچنین در زمینه‌های دیگر، زنان مشغول به کار هستند. زنان خبرنگار، با رعایت حجاب شروع به کار کرده‌اند.» احمد ولی حقمل، سخنگوی وزارت مالیه طالبان نیز در مصاحبه با خبرگزاری رویترز گفت: «حکومت طالبان به حقوق بشر، به شمول آموزش زنان احترام می‌گذارد و از جامعۀ جهانی خواست تا پول‌های منجمد شدۀ افغانستان را آزاد کنند.»
عکس: یلدا معیری
تضاد فاحش درعمل
اما سخنان طالبان در رسانه‌ها با آنچه عملا صورت می‌پذیرد در تضاد فاحش قرار دارد و در واقعیت، عملکرد طالبان در ۱۰۰ روز گذشته تداوم اقدامات سرکوبگرانه آنان را نشان می‌دهد. این اقدامات به دوره قبلی این گروه در قدرت محدود نمی شود، بلکه شامل اقدامات آنها درست قبل از تسلط ۲۴ اسد/ ۱۵ اگست است؛ زمانی که طالبان کشتار هدفمند کارکنان دولتی، اعضای جامعه مدنی، فعالان حقوق زن و سرکوب خشونت آمیز مخالفان خود و غیرنظامیان را انجام دادند.
از ۱۵ اگست بدین سو، بحران افغانستان کانون بحث‌های بسیاری در مجامع بین‌المللی از جمله نشست‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد، سی و یکمین نشست ویژه شورای حقوق بشر سازمان ملل، چهل و هشتمین نشست عادی شورای حقوق بشر سازمان ملل در سپتامبر و نشست گروه‌های G7 و G20 بوده است. با این حال، جامعه بین‌المللی تاکنون نتوانسته است مسیری را برای حمایت از حقوق انسانی و مکانیسم‌های مناسب پاسخگویی مشخص کند.
سرکوب شدید جامعه مدنی توسط طالبان، جایی برای مخالفت باقی نگذاشته است، و اگر نگوییم غیرممکن، برای کسانی که در داخل کشور هستند، وادار کردن طالبان به پاسخگویی در برابر اقدامات خود بسیار دشوار است. اگرچه روزنامه نگاران، فعالان و معترضان، از جمله زنان و دختران، تلاش کرده‌اند تا صدای اعتراض خود را به گوش طالبان و جامعه جهانی برسانند، اما طالبان هیچ تمایلی برای شنیدن صدای اعتراضات و رسیدگی به نگرانی‌های معترضین ندارند. در عوض تصمیم گرفته‌اند کسانی را که از آنان انتقاد میکنند، ساکت کرده و یا با خشونت سرکوب کنند.
گزارشِ «عقب‌گرد خیره‌کننده‌‌ی حقوق زنان و دختران در حکومت خودنشانده طالبان» با تمرکز بر تاثیر حکومت طالبان بر وضعیت و حقوق زنان و دختران با مرور رسانه‌های داخل و خارج افغانستان و گزارش‌های سازمان ملل متحد و نهادهای بین‌المللی حقوق بشری از جمله دیده‌بان حقوق بشر، کانون وکلای بین‌المللی و فدراسیون بین‌المللی جامعه‌های حقوق بشر در ۱۰۰ روز گذشته تهیه شده است. قاعدتا به دلیل محدودیت‌های ایجاد شده در برابر رسانه‌ها و دشواری دسترسی به فعالان مدنی و نهادهای مستقل در داخل افغانستان، این گزارش دربرگیرنده تمامی موارد نقض حقوق بشری و اساسی زنان و دختران افغانستان نیست اما تا حد امکان سعی شده تمامی مواردی که در رسانه‌های معتبر و از سوی نهادهای قابل اتکا، منعکس شده، پوشش داده شود.
یک قدم پیش، یک عمر عقب‌گرد
در دو دهه اخیر و با وجود فعالیت‌های نسبتا وسیع جامعه مدنی و فعالان حقوق زن به ویژه در زمینه آموزش، صحت، خشونت‌های خانگی و دسترسی زنان به عدالت، افغانستان یکی از بدترین کشورها برای زنان بود. حالا با روی کار آمدن حکومتی ایدئولوژیک و زن‌ستیز، وضعیت زنان و دختران به سرعت رو به وخامت گذاشته است. بدتر شدن سریع و شدید وضعیت کشور به ویژه در زمینه حقوق زنان و دختران، میلیون‌ها زن و دختر افغان را از دسترسی به عدالت، آموزش، اشتغال و مراقبت‌های صحی محروم کرده است. این نقض‌ها با تعهدات و کنوانسیون‌های بین‌المللی که افغانستان از سال‌ها پیش به آنها پیوسته است در تضاد است، از جمله: کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان (CEDAW)، میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی و اجتماعی (ICESCR) و کنوانسیون حقوق کودک (CRC).
یک ماه پس از تسلط بر کابل، پایتخت، روز جمعه ۱۷ سپتمبر (۲۶شهریور/سنبله) طالبان «وزارت امور زنان» افغانستان را به وزارت «امر به معروف و نهی از منکر» تغییر داد. به نوشته آسوشیتدپرس، یک روز پس از اقدام طالبان در تغییر نام «وزارت زنان»، فقط مردان اجازه حضور در وزارت‌خانۀ سابق را یافتند.
انتونیو گوترش، دبیرکل ملل متحد در سخنرانی خود در ۲۴ میزان/مهر، گفت که طالبان از زمان تسلط بر افغانستان وعده‌های زیادی به مردم به ویژه زنان، کودکان، اقلیت‌ها و کارمندان پیشین دولتی داده‌اند، اما تأمین حقوق اساسی مردم، به ویژه رفتن زنان به کار و دسترسی دختران به آموزش و تحصیل هنوز هم عملی نشده است. عدم پابندی طالبان به تعهدات‌شان منجر به از بین رفتن رویاهای زنان و دختران افغانستان شده است.
کشتار و تهدید
زنان از اولین گروه‌های معترض به قدرت گرفتن طالبان پس از سقوط کابل بودند. سه روز پس از ورود طالبان به کابل، روز چهارشنبه، بیست‌وهفتم اسد، تعدادی از زنان در کابل اعتراض کردند و ضمن اینکه محاکمه اشرف غنی را مطرح کردند، خواهان مشارکت زنان در تمامی عرصه‌ها شدند. یک روز پس از اعلام دولت موقت طالبان در افغانستان، چند تن از زنان در مقابل ارگ ریاست جمهوری اعتراض کردند. و چند روز پس از تسلط طالبان بر افغانستان زنان در شهرهای مختلف افغانستان از جمله کابل، هرات، بلخ و پروان تظاهرات گسترده‌ای راه انداختند که گروه‌هایی از مردان نیز با آنها همراه شدند. در چند مورد این تظاهرات به خشونت کشیده شد و از جمله دو نفر از معترضان در هرات با شلیک گلوله طالبان کشته شدند. به گزارش رادیو آزادی، بخش افغانستان رادیو اروپای آزاد، طالبان در پروان به سوی معترضان تیراندازی کرده‌اند که به گفتۀ معترضان، در نتیجه، شماری کشته و زخمی شده‌اند.
به گزارش روزنامۀ اطلاعات مورخ ۱۴ شهریور/سنبله در کابل، منابع محلی در استان غور افغانستان تأیید کرده‌اند که نیروهای طالبان، یک پلیس زن به اسم نگار را تیرباران کرده‌اند. قتل خانم نگار در برابر چشمان همسر و کودکش در خانۀ خود او، به دست افراد طالبان صورت گرفته‌است. همچنین روزنامه هشت صبح گزارش داده است که دو افسر پیشین زن در شهر گردیز کشته شده‌اند. در حادثه جداگانه‌ای نیز دو زن دیگر که یکی از آنها نظامی پیشین بوده است، همراه با دو مرد کشته شده‌اند.
به گزارش روزنامه اطلاعات روز ۲/۸/۱۴۰۰، مسؤولان صحی در ولایت هرات تأیید میکنند که در درگیری طالبان با افراد مسلح در هرات ۱۷ نفر به‌شمول زنان و کودکان کشته شدند که هفت کودک و سه زن و هفت مرد از جمله کشته‌شده‌گان اند.
گزارش‌های رسانه‌ها از مزار شریف مرکز ولایت بلخ حاکیست بعد از ظهر چهارشنبه ۱۲ عقرب/آبان جسد چهار زن جوان فعال مدنی که تیرباران شده اند، در حومه این شهر پیدا شده است. جسد فروزان صافی، فعال مدنی شناخته شده و استاد دانشگاه مزار شریف نیز در بین کشته شده‌گان بود.
علاوه بر کشتار هدفمند زنان، گزارش منتشرشده از سوی کانون وکلای بین‌المللی (۱۵ میزان/ مهر) نشان می‌دهد که قضات زن در روزگار تسلط طالبان بر افغانستان در معرض جدی خطر مرگ قرار دارند. برخی از قضات پیشین زن به خبرنگار این کانون گفته‌اند که پس از رهایی زندانیان طالبان، اکنون آنها در معرض انتقام‌گیری افرادی قرار دارند که قبلاً از سوی این قضات مورد داوری قرار گرفته بودند. این قضات می‌گویند که در حال حاضر، آنها و خانواده‌های‌شان به صورت پنهانی به زنده‌گی‌شان ادامه می‌دهند.
علاوه بر قضات، زنان عضو پلیس و اردوی ملی در حکومت پیشین نیز در معرض تهدیدهای جدی از سوی نیروهای طالبان قرار دارند.
آموزش: بار دیگر مکاتب بسته شدند
با روی کار آمدن دوباره طالبان، کابوس بسته شدن مکاتب دختران بار دیگر به حقیقت پیوست. سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد، یونسکو در روز جهانی سواد (۱۹ شهریور/سنبله) اعلام کرد که افغانستان با خطر فاجعه نسلی در زمینه آموزش و خطر عقب نشینی از دو دهه تلاش برای آموزش کودکان به ویژه دختران مواجه است.
وزارت معارف طالبان در اطلاعیه‌ای که روز جمعه ۲۶ سنبله/ شهریور در صفحۀ فیس‌بوک خود منتشر کرد، از دانش‌آموزان پسر در کلاسهای ششم و بالاتر و همچنین معلمان مرد خواست که از روز شنبه به مدارس بازگردند. طالبان بدون اشاره به دانش‌آموزان دختر و معلمان زن، فقط از دانش‌آموزان پسر کلاسهای ششم به بالا و همچنین معلمان مرد خواست که به مدارس بازگردند. این اطلاعیه اعتراضات گسترده‌ای را به دنبال داشت. بعد از این اطلاعیه طالبان از بازگشایی مکاتب از صنف اول تا ششم برای دختران نیز خبر دادند اما مکاتب دختران بالاتر از صنف ششم همچنان مسدود مانده‌اند. جمعی از فعالان و متخصصان عرصۀ آموزش، پرورش و حقوق کودکان روز چهارشنبه، ۵ عقرب/آبان با انتشار اعلامیه‌ای از مسدودماندن مکاتب دختران بالاتر از صنف ششم و بی‌سرنوشتی آموزگاران زن ابراز نگرانی کرده و می‌گویند «حق بنیادین دختران با مسدود نگهداشتن مکاتب نقض می‌شود.»
بی بی سی فارسی ۲۴ میزان/مهر به نقل از یونیسف گزارش کرده که در پنج ولایت در شمال افغانستان از جمله بلخ، جوزجان و سمنگان در شمال غرب، قندوز در شمال شرقی و ارزگان در جنوب غربی، طالبان به دختران اجازه تحصیل در دبیرستان را داده است اما روزنامه اطلاعات روز، در تاریخ ۲۲ آبان/عقرب گزارش داده است مکاتب دخترانه در هرات مسدود می‌شود.
در مقطع تحصیلات عالی، عبدالباقی حقانی، سرپرست وزارت تحصیلات عالی کابینۀ «موقت» طالبان، در نخستین روزهای فعالیت خود صنف‌های درسی مختلط را «خلاف ارزش‌های اسلامی و ملی افغانستان» خواند و گفت به آموزش مختلط دختران و پسران، در دانشگاه‌های دولتی افغانستان پایان داده خواهد شد. او افزوده است که طرح پایان آموزش مختلط از سوی شوراهای علمی دانشگاه‌ها تصویب و برای اجرایی شدن به وزارت تحصیلات عالی طالبان رسیده است. رییس جدید دانشگاه کابل نیز پس از انتصاب به این سمت، ورود زنان و دختران به این دانشگاه را ممنوع اعلام کرد. محمد اشرف غیرت، رییس ۳۴ سالۀ منصوب طالبان، در توییتر نوشت: «تا زمانی که محیط اسلامی مناسب و حقیقی برای همه فراهم نشود، زنان هرگز اجازه نخواهند داشت به دانشگاه‌ها بیایند یا کار کنند. اول اسلام».
با اینکه بازگشایی مکاتب و دانشگاه‌های دولتی به روی دختران یکی از مهمترین شروط جامعه بین‌المللی برای همکاری با طالبان است، اما هنوز اقدام موثری از سوی طالبان در این زمینه صورت نگرفته است. دانشگاه‌های خصوصی از پانزدهم سنبله/شهریور، به فعالیت آغاز کردند. فعالیت این دانشگاه‌ها اما تحت شرایط تازه وزارت تحصیلات عالی امکان‌پذیر شده است. دانشگاه‌هایی که به فعالیت آغاز کرده‌اند، مکلف شده‌اند صنف‌های دانشجویان دختر و پسر را جدا کنند یا هم در صنف‌هایی که دانشجویان دختر حضور دارند، پرده شرعی بکشند. علاوه بر تفکیکی جنسیتی کلاسهای درسی و مضامین درسی، جداسازی ساعات و درب‌های ورود و خروج زنان و مردان و اعلام کد پوشش اسلامی برای زنان، مطابق طرزالعمل جدید، دانشگاه‌ها باید برای صنف‌های دختر از اساتید زن و برای صنف‌های مختلط، از اساتید مسن استفاده کنند. این در حالی است که بیشتر کادرهای دانشگاهی و اساتید کشور را نیروی جوان تشکیل می‌دهند، و اساتید و کادر دانشگاهی مسن بسیار کمتر هستند. به باور برخی، فرامین جدید، زنان را از تحصیل محروم می‌کند زیرا دانشگاه‌ها منابع لازم برای ارائه کلاسهای جداگانه ندارند.
از مصائب دیگر طالبان در زمینه آموزش، عدم امکان پرداخت معاش معلمان است که موجب اعتراض معلمان و گاهی ترک وظیفه از سوی معلمان از جمله معلمان تنها لیسه دخترانه ارزگان نیز شده است. برای حل این مشکل و ادامه روند آموزش، یونیسف ادعا کرده است که معاش معلمان افغانستان را به گونۀ مستقیم بدون دخالت مقام‌های طالبان می‌پردازد.
اقتصاد و اشتغال
نهادهای بین‌المللی هشدار داده‌اند که مردم افغانستان در آستانۀ زمستان نگرانی واقعی از گرسنه‌گی را احساس میکنند. برنامۀ جهانی غذایی سازمان ملل اعلام کرده وضعیت ۶ ماه آینده افغانستان «فاجعه‌بار» و مانند «جهنم روی زمین» خواهد بود. در گزارش محرمانه وزارت خارجه آلمان نیز آمده: بخش‌هایی از مردم افغانستان در معرض خطرند. این وضعیت اسفناک بیش از همه کودکان و زنان را در معرض خطر قرار می‌دهد. در حالی که یونیسف از افزایش نقض حقوق کودکان در افغانستان ابراز نگرانی کرده، گزارش‌هایی از فروش دختران به دلیل فقر و گرسنه‌گی در افغانستان از سوی رسانه‌ها منتشر می‌شود.
در هفته‌های پس از تصرف قدرت توسط طالبان دسته‌های کوچکی از زنان در کابل و شهرهای دیگر در اعتراض به ممنوعیت‌های وضع شده و در دفاع از حق اشتغال و تحصیل تظاهرات کرده‌اند. طالبان موپپپبه زنان کارمند دولتی بجز کارمندان وزارت صحت و معارف گفته‌اند که در خانه بمانند. محدودیت‌های این گروه بر آزادی حرکت و اشتغال زنان به این معنی است که زنان کمتری در حال فعالیت هستند و به خدمات بهداشتی و آموزشی حیاتی کمتری دسترسی دارند که این امر می تواند عواقب وخیمی داشته باشد.
وحیدالله هاشمی، یکی از مقام‌های ارشد طالبان، گفته است با وجود فشارهای جامعۀ بین‌المللی در مورد حق تحصیل و کار زنان، حکومت این گروه به زودی اجرای قوانین شریعت را آغاز خواهد کرد. او در گفت‌وگو با خبرگزاری رویترز افزود طبق این قوانین زنان حق ندارند در کنار مردان کار کنند.
دیده‌بان حقوق بشر با نشر گزارشی در ۱۲ عقرب/آبان اعلام کرده است که قوانین حکومت سرپرست طالبان در افغانستان، فعالیت امدادگران زن را در بیش از نصف افغانستان با محدودیت‌های شدید مواجه کرده است. بررسی اسناد توافقات دفتر هماهنگی امور بشردوستانه سازمان ملل متحد با طالبان برای کمک‌رسانی نشان می‌دهد که طالبان کمتر به امدادگران زن اجازه فعالیت می‌دهند و این کار سبب تشدید بحران انسانی در افغانستان شده است. اخیرا مولوی عبدالرحمان کندزی، والی طالبان برای سمنگان، در یک نشست اضطراری با مسؤولان نهادهای امدادرسان از اجازه فعالیت زنان در نهادهای امدادرسان خبر داده است. در عین حال، به گزارش آسوشیتدپرس: طالبان کارمندان یک نهاد زنان، زیر نظر بانک جهانی، را از محل کارشان اخراج کرده‌اند.
حمدالله نعمانی، شهردار موقت کابل نیز ۲۸ سنبله/شهریور به کارمندان زن پایتخت دستور داد که در خانه بمانند.
با وجود فقر فزاینده و گسترش بحران گرسنگی در افغانستان، طالبان مانع حضور زنان کارگر در شهرک صنعتی هرات شدند و در دایکندی دو کارخانۀ پروسس بادام زنان را به پایگاه نظامی تبدیل کردند. با متوقف‌شدن فعالیت فروش آنلاین زنان در کابل؛ بیش از صدها زن بیکار شده‌اند.
صحت
«سیستم صحی افغانستان در حال فروپاشی است» این خلاصه‌ای است از وضعیت سیستم بهداشتی و درمانی این کشور در این روزها که به شدت به کمک‌های بین‌المللی وابسته بود. توقف این کمک‌ها، شیوع ویروس کرونا، کمبود دارو و تجهیزات صحی، شفاخانه‌های افغانستان را با وضعیت وخیمی مواجه ساخته است. از جانب دیگر بسیاری از پرسنل صحی خصوصاً زنان یا کشور را ترک کرده و یا از ترس سر کار حاضر نمی‌شوند. بسیاری از کارمندان شفاخانه‌ها نیز پس از آن که ماه‌ها حقوق نگرفته‌اند، از کار استعفا داده‌اند.
فدراسیون بین‌المللی جمعیت‌های صلیب سرخ و هلال احمر گفته است که بیش از ۲۰۰۰ مرکز صحی در سراسر افغانستان مسدود شده‌اند. گفته می‌شود حداقل ۲۰ هزار کارمند صحی به شمول هفت هزار زن در حال حاضر کار نمی‌کنند یا بدون دستمزد کار میکنند.
این وضعیت تاثیر بسیار عمیقی بر سلامت زنان و کودکان دارد. افغانستان یکی از کشورهایی است که میزان مرگ و میر مادران در زمان زایمان، در آن بسیار بالاست. طبق آمار سال ۲۰۱۹ وزارت صحت عامه از هر صد هزار مادر ۶۶۱ تن در هنگام ولادت جان شان را از دست می‌دهند، اگرچه آمار سازمان جهانی صحت «WHO» متفاوت از آمار وزارت صحت عامه است (مرگ ۳۹۶ تن از هر صد هزار مادر در افغانستان در هنگام ولادت) اما با فروپاشی سیستم صحی در افغانستان و بحران انسانی پیش آمده، انتظار می‌رود این آمار دوباره افزایش یابد.
رسانه‌ها و زنان
نهاد دیده‌بان حقوق بشر و رسانه‌ها، می‌گوید که طالبان برخلاف وعده‌های‌شان خبرنگاران را مورد خشونت قرار داده و دسترسی به اطلاعات را نیز محدود کرده‌اند. محدود شدن حق دسترسی به اطلاعات و بازداشت خبرنگاران پس از کنترل طالبان، نگرانی جدی نهاد دیدبان حقوق بشر و رسانه‌ها را برانگیخته است.
علیرغم اینکه مردان اکثریت کارمندان رسانه‌ها را تشکیل می‌دهند، اما با روی کار آمدن طالبان، فعالیت حرفه‌ای زنان بیش از مردان تحت تاثیر قرار گرفته است. بنا به گزارش گزارشگران بدون مرز، از زمان تسلط طالبان، ۹۳ درصد از خبرنگاران زن که در هشت نهاد بزرگ رسانه‌ای در کابل کار می‌کردند، شغل خود را ترک کرده‌اند. از ۵۱۰ زن شاغل در هشت نهاد بزرگ رسانه‌ای در افغانستان، تنها ۷۶ زن (۳۹ نفر از آنها روزنامه‌نگار) کار می کنند. تمام ۱۴۰ زن شاغل در رادیو تلویزیون دولتی افغانستان (RTA) کار خود را متوقف کرده‌اند. تلویزیون زن و بانو، دو شبکه تلویزیونی که ۸۲ زن را استخدام کرده بودند و برنامه هایی با محوریت زنان داشتند، اکنون تعطیل شده‌اند.
محمد خالد حنفی، سرپرست وزارت امر به معروف و نهی از منکر دولت طالبان، در یک کنفرانس خبری ۳۰ ابان/عقرب در کابل «دستورالعمل جدیدی» را برای رسانه های تصویری معرفی کرده که براساس آن زنان نمی‌توانند پس از این در نمایشنامه‌های تلویزیونی نقش و حضور داشته باشند. این «دستورالعمل» ۸ ماده‌ای وزارت امر به معروف دولت طالبان همچنان پخش اخبار از سوی زنان بی‌حجاب را در رسانه‌های تصویری منع می‌کند.
معلومات اولیه مرکز خبرنگاران افغانستان نیز نشان می‌دهد که در انفجار مرگبار ۴ سنبله/شهریور در میدان هوایی کابل، یکی از دو خبرنگار جان باخته، نجمه صادقی مجری سابق تلویزیون «جهان صحت» بود.
فرهنگ و اجتماع
تجربه یک‌بار زیستن زیر سایه طالبان کافی است تا این‌بار نیز زنان و دختران را خانه‌نشین کند. از سوی دیگر طالبان مرتبا، در گوشه و کنار کشور، قوانین سخت‌گیرانه و موانع بسیاری برای حضور اجتماعی زنان و دختران وضع میکنند. به گزارش رسانه‌های محلی افغانستان، یک مقام گروه طالبان در شهر هرات روز چهارشنبه ۲۹ سپتامبر/هفتم مهر ماه خطاب به راننده‌گان زن گفته است که باید از راننده‌گی خودداری کنند. به گزارش ایسنا، به نقل از خبرگزاری پژواک افغانستان، وزارت فرهنگ در ولایت قندهار نیز با صدور دستورالعملی جدید خطاب به رادیوها و تلویزیون‌های محلی، پخش موسیقی و برنامه‌هایی که در آنها صدای زنان شنیده می‌شود، ممنوع کرده است. تلویزیون «سی بی اس» استرالیا به نقل از احمدالله وثیق، معاون کمیسیون فرهنگی گروه طالبان گزارشی را مبنی بر احتمال ممنوعیت ورزش زنان در افغانستان به نشر رسانده‌است. ترس از طالبان و وخیم‌شدن اوضاع اقتصادی افغانستان منجر به تعطیلی کافه‌های زنان در کابل شده است. کافه تبسم که تا مدتی پیش از کافه‌های مشهور کابل و محل تجمع دانشجویان دختر بود اکنون در سکوت فرورفته است.
دسترسی به عدالت و مکانیسم‌های حمایتی
میشل باشله، کمیسار عالی حقوق بشر سازمان ملل متحد، در رابطه با وضعیت زنان و دختران در افغانستان گفته در درگیری‌ها و بلایا زنان و دخترانی که قبلاً تحت تبعیض گسترده قرار گرفته بودند، اغلب با آسیب‌پذیری شدیدتر و تبعیض عمیق‌تری روبه‌رو می شوند. ناامنی و آوارگی باعث افزایش خشونت جنسی و جنسیتی، و سایر جنایات و نقض حقوق بشر مانند قاچاق، ازدواج‌های زودهنگام، اجباری و ازدواج کودکان، یا محرومیت از دسترسی به خدمات بهداشت جنسی و باروری می‌شود. او خواستار پرداختن به تمام وجوه حقوق زنان و دختران در شرایط درگیری و پس از آن شده است.
دسترسی زنان به عدالت، توانایی آنها برای دسترسی ایمن به مکانیسم های جبران خسارت و حمایت در برابر خشونت‌های خانگی مانند خانه‌های امن، با بسته شدن وزارت امور زنان توسط طالبان، متوقف شدن فعالیت «کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان» و اشغال دفاتر آن از سوی طالبان و افزایش تهدید، آزار و اذیت و ارعاب در محیط عمومی تضعیف شده است. در پیمایشی که بنیاد آسیا در سال ۲۰۱۷ انجام داده بود زنان بیش از مردان به محاکم دولتی مراجعه کرده‌اند (۴۰٫۴% در مقابل ۳۸٫۶%) که این امر به دلیل عدم رعایت موازین حقوق بشری و حقوق زنان در تصمیمات شوراها و جرگه‌هاست و از جمله فیصله‌های مورد انتقاد در این شوراها/جرگه‌ها بد دادن و بدل دختران است. با کنترل افغانستان از سوی طالبان، اکنون محاکم نیز در یک نوع به اصطلاح برزخ میان تصامیم نظام قضایی دولت گذشته و اصول شرعی وضع شده از سوی دولت طالبان، قرار گرفته‌اند که این امر قطعا مشکلاتی را برای مردم و به ویژه زنان و دختران ایجاد خواهد کرد.
از سوی دیگر، حکومت طالبان شبکه‌های حمایتی قبلی زنان را از بین برده است. به عنوان مثال، مشخص نیست که آیا خانه‌های امن می‌توانند تحت حکومت طالبان به فعالیت خود ادامه دهند یا خیر. این خانه‌ها از مراکز حیاتی عمده برای زنان در کشوری بوده است که در آن بیش از ۳۵ درصد زنان خشونت شریک جنسی را تجربه میکنند. این رقم در هرات، غور و وردک به بالای ۸۰ درصد می‌رسد، که در میان بالاترین نرخ‌های جهان است. سازمان غیردولتی «زنان برای زنان افغان»، که شبکه‌ای متشکل از ۳۰ خانه امن را در ۱۴ ولایت اداره می‌کند، گفته «طبق دستورات شدید طالبان»، در حال حاضر درخواست های جدید زنان را نمی‌پذیرد و خدمات خود را برای مدت نامحدودی متوقف کرده است.
مدافعان حقوق بشر نگران افزایش خشونت خانگی علیه زنان و دختران در افغانستان هستند، زیرا معدود نهادها و قوانینی که از حقوق زنان محافظت می‌کردند با ظهور مجدد طالبان، بسته شده‌اند. مکانیسم های حمایت از حقوق زنان، بیشتر توسط زنان و نهادهای زنان اداره می شد. بسته شدن این سازمان ها علاوه بر محدود کردن دسترسی به این مکانیسم ها و خدمات حیاتی، فرصت های شغلی برای زنان را نیز محدود کرده است. در عین حال که، در پی افزایش خشونت، ترور و بازداشت فعالان مدنی زن در افغانستان، شماری از آنان برای جلوگیری از افتادن به دام طالبان، زیر فشار خانواده‌های خود، به ازدواج اجباری تن داده‌اند.
مقاومت
با وجود روزگار سخت زیر سایه تسلط طالبان بر کشور، زنان از همان روزهای ابتدایی، برای دفاع از حق آموزش، اشتغال، برابری و عدالت در مقابل این گروه دست به اعتراض و مقاومت زدند که در بخش کشتار و تهدید همین گزارش به آنها اشاره شد. حق دسترسی به آموزش یکی از مهمترین خواسته‌هایی است که زنان و دختران افغانستان مطالبه میکنند. در همین راستا، دانش‌آموزان و فعالان مدنی افغان کارزاری در اعتراض به محدودیت آموزش دختران برپا کرده‌اند. همچنین یک کارزار کتاب‌خوانی تحت عنوان «خیابان، اعتراض و قدرت» در اعتراض به موانع در برابر تحصیل دختران و زنان افغان و محرومیت آنان از کار، راه‌اندازی شده است. علاوه بر دانش‌آموزان دختر در ولایت کابل که خواهان بازگشایی هر چه زودتر مکتب‌های لیسه به روی دختران هستند، روز ۱۷ آبان/عقرب شماری از زنان در بدخشان با گردهمایی خواهان باز شدن مکاتب به روی دانش‌آموزان دختر بالاتر از صنف نهم شدند. در شهر لشکرگاه نیز حمیرا نوروزی، کتاب‌دار زن می‌گوید که در صدد بازگشایی مجدد تنها کتاب‌خانۀ مختص زنان در این شهر است که پس از ورود طالبان تعطیل شده است.
در ادامۀ دادخواهی و اعتراض زنان در افغانستان، ده‌ها زن که روز شنبه، ۸ عقرب/آبان به هدف دادخواهی به جاده‌های کابل آمدند ادعا میکنند که طالبان اجازۀ مظاهره و دادخواهی نداده‌اند. این زنان می‌گویند هدف‌شان از این تظاهرات، رسیده‌گی به کودکان گرسنۀ روی جاده، آزادشدن پول‌های منجمدشده و دادن حق کار و تحصیل به زنان و دختران از سوی طالبان بود. روز یکشنبه، ۹ عقرب/آبان نیز گروهی از زنان در شهر بامیان در اعتراض به «انزوای زنان» و وضع محدودیت بر آنان توسط گروه طالبان و گسترش فقر در کشور تجمع اعتراضی برپا کردند.
در کابل نیز، تعدادی از فعالان زن ۱۵ آبان/عقرب در کابل برای دادخواهی حقوق زنان در افغانستان و همچنین قتل ۴ فعال زن در مزارشریف تجمع کردند. آنها می‌گویند: «می‌خواهیم صدای‌مان را به جهانی که کور شده، به جهانی که کر شده برسانیم و از آنها بخواهیم طالبان را به رسمیت نشناسند.»
منابع این گزارش: روزنامه اطلاعات روز، روزنامه هشت صبح، رادوی NPR، صدای امریکا، فدراسیون بین‌اللمللی جامعه‌های حقوق بشر، دیده‌بان حقوق بشر، یورو نیوز، افغان نیوز، رادیو فردا، ایندیپندنت فارسی، کانون وکلای بین‌المللی، هفته‌نامه نیمرخ، رادیو آزادی، ایران اینترنشنال، العربیه فارسی، دویچه‌وله، خبرگزاری پژواک، خبرگزاری ایسنا، گزارشگران بدون مرز، مرکز خبرنگاران افغانستان، رادیو فرانسه، کمیساریای عالی حقوق بشر سازمان ملل متحد، اسپوتنیک، موسسه جورج‌تاون برای زنان، صلح و امنیت، سی.بی.سی نیوز کانادا و طلوع نیوز.
