عدالت در گذار و صلح

به پیشواز روز جهانی حقوق بشر و هفته‏ی قربانیان، نود و نهمین برنامه‏ی گفتگو (سال هفتم)، پلی میان نخبگان و شهروندان بنیاد آرمان‏شهر، با عنوان «دست رسی به عدالت» با همکاری سازمان جامعه‏ی باز و انستیتوت فرانسوی افغانستان و با حمایت برخی از نهادهای مدنی دیگر در تاریخ ۹ دسامبر ۲۰۱۲ برابر با ۱۹ قوس ۱۳۹۱ در تالار انستیتوت فرانسوی افغانستان برگزار شد.

به کوشش گیسو جهانگیری و خلیل رستم خانی
با همکاری شورانگیز داداشی
مترجم: خلیل رستم خانی
تایپ: کبیر احمد نشاط
طراحی و برگ آرایی: روح‏الامین امینی
گرد آوری و انتشار: آرمان‏شهر

این کتاب دربرگیرنده متن سخنرانی‏ها و مباحث «کنفرانس صدای قربانیان برای عدالت (۱۹/۲/۱۳۸۹)» و به دو زبان(فارسی و انگلیسی) چاپ شده است. در آغاز آن گزارشی از کنفرانس که در تعدادی از رسانه‏های داخلی و خارجی نیز به چاپ رسیده بود، منتشر شده و در بخش دیگر سخنرانی تعدادی از اعضای گروه هماهنگی عدالت انتقالی آمده است.

هیچ جامعه ای در سایه فراموشی نمی تواند به صلح دست یابد. اگرچه یادآوری گذشته ای سراسر رنج و خشونت برای کسانی که آن را تجربه کرده‏اند کاری است بی نهایت بغرنج و دردآور اما برای روشن شدن گذشته هیچ راه گریز دیگری وجود ندارد. جامعه باید بتواند از حوادث تلخی که بر زندگی مردمانش حادث شده و مسیر زندگی آنان را تغییر داده، صحبت کند تا این درد و رنج‏ها تبدیل به قدرتی برای التیام بخشیدن به این زخم‏ها شود.

«گذری بر ویرانه‏های جنگ (سفرنامه ۱۳۶۸)» چشم دیدهای رسول پویان نویسنده این کتاب از گوشه و کنار هرات در همان سال است. در سال‏هایی که آتش جنگ از سر و روی این کشور زبانه می‏کشید هرات نیز پیکری گداخته بود که حرف اول را در آن خون و جنگ و تفنگ میزد. فقر، بی عدالتی و نابسامانی‏های ناشی از این وضعیت، عمده چشم دیدهای نویسنده از وضعیت هرات است.

برگزیده‌ای از قصه‌های جایزه صلح سیمرغ

«به یاد داشته باشیم در قرنی که گذشت میلیونها کودک، زن و مرد قربانیان خشونت‏های باور نکردنی‏ای بودند که وجدان بشر را عمیقا آزرده و جریحه دار کرده است. بدانیم که کماکان این جنایات هولناک صلح، امنیت و آسایش جهان را تهدید می کنند… مصمم باشیم که به معاف کردن عاملان این جنایات از مجازات پایان دهیم و به این ترتیب در جلوگیری از تکرار این جنایات یاری رسانیم… به این اهداف باور داشته باشیم و به خاطر نسل‏های امروز و فردا، از برپایی دادگاه بین المللی دائمی جنایی حمایت نماییم…» این پاراگراف که از اعلامیه سازمان ملل در مورد اصول اساسی عدالت برای قربانیان جنایت و سوء استفاده از قدرت (اصل ۴) نقل شده است مطلع «کتاب راهنمای قربانیان به دادگاه بین المللی جنایی» است.

در ۱۷ جولای ۱۹۹۸، ۱۲۰ کشور جهان دادگاه بین المللی جزایی را به عنوان یک نهاد مستقل و دایمی تایید و بنا نهادند. چهار سال بعد، در ۱۱ آپریل ۲۰۰۲ پس از اینکه ۶۰ مین کشور اساسنامه رم را تصویب کرد، دادگاه بین المللی جزایی کار خود را آغاز کرد. در اول جولای ۲۰۰۲ این نهاد از صلاحیت کامل برای محاکمه افرادی که مرتکب نسل کشی، جنایت علیه بشریت یا جنایت جنگی شده بودند، برخوردار شد.

پروسه‏ی حقیقت یابی و عدالت انتقالی طی ده سال اخیر در افغانستان همواره مطرح بوده است. طی این ده سال بحث‏های مختلف، از زوایای گوناگون به این موضوع پرادخته‏اند. یکی از این بحث‏ها مسأله‏ی حقیقت‏یابی و نقش طب عدلی بوده است. در پروسه‏ی حقیقت یابی و مستند سازی تنها جمع آوری اسناد و مدارک و ارائه‏ی آن کافی نیست. بلکه بررسی درستی و نادرستی این گزارش‏ها بر اساس معیار‏های علوم و دانش علمی نیز بخش دیگر پروسه‏ی حقیقت یابی و مستند سازی و بررسی اسناد است. در این پروسه سعی می‏شود که اسناد بر اساس معیارهای علمی نحوه ی جرم، تاریخ قربانی شدن افراد، ویژگی های فزیکی و سایر ویژگی‏های دیگر قربانیا تشخیص و از هم متمایز شود.

نظامهای سیاسی مختلف تعاریف و رویکردهای متفاوتی از عدالت اجتماعی دارند. محافظه کاران خواهان اجرای تعریف حداقلی از عدالت هستند. آنها جایگاه مهمی برای عدالت اجتماعی در نظر نمی‏گیرند. ریشه‏های این بی توجهی را می توان در مخالفت آنان با اندیشه روشنگری و ارزش اساسی آن یعنی برابری دانست اما در مقابل، نیروهای سیاسی چپ “عدالت اجتماعی” را مهم ترین عنصر و اساس «برابری» انسانها می دانند. کتاب کوچک «نظام سیاسی و عدالت اجتماعی: افغانستان در کجای کاراست؟» نیز با اتخاذ چنین رویکردی به مسایلی چون نظام سیاسی افغانستان، بازسازی اقتصادی و عدالت اجتماعی، نظام‏های حکومتداری و عدالت اجتماعی، عدالت و انصاف و تصمیم گیری عقلانی پرداخته است.