نویسنده: بنیاد آرمان‌شهر
روزنامه هشت صبح: در «فرهنگ واژه‌گان خشونت جنسی و جنسیتی: از الف تا ی» که فدراسیون بین‌المللی جامعه‌های حقوق بشر (FIDH) آن را تدوین و انتشارات آرمان‌شهر به تازه‌گی آن را به زبان فارسی ترجمه و منتشر کرده، آمده است: خشونت جنسی را بایستی به عنوان مقوله گسترده از اَعمال دارای ماهیت جنسی درک کرد. به این ترتیب، خشونت جنسی را اغلب با اشاره به لیست غیرجامعی از نمونه اقدام‌هایی می‌توان تعریف کرد که بدون رضایت واقعی و یا با استفاده از زور یا در شرایط اجبار رخ دهد. این اقدام‌ها را می‌توان خشونت جنسی محسوب کرد، مانند تجاوز جنسی، برده‌داری جنسی، فحشای اجباری، ازدواج اجباری، برهنه‌گی اجباری و هرگونه اَعمال دیگری دارای ماهیت جنسی. هرنوع اِعمال خشونت جنسی نقض سلامت کامل جسمی و روانی فرد و استقلال شخصی و نوعی خشونت مبتنی بر جنسیت است.
منبع عکس
در تعریف خشونت جنسیتی (Gender) آمده: خشونت جنسیتی، از جمله تبعیض، خشونتی است که شخصی علیه شخص دیگری به دلیل جنسیت واقعی یا تصوری او مرتکب می‌شود و به میزان نامتناسبی بر یک گروه جنسیتی تأثیر می‌گذارد. این اصطلاح عمومی است که طیف گسترده‌ای از اَعمالی با ماهیت‌های متفاوت، از جمله جنسی، جسمی، روانی، عاطفی، اداری، اقتصادی و ساختاری را دربرمی‌گیرد. اگرچه زنان و دختران قربانیان اصلی چنین خشونت‌هایی هستند، همه جنسیت‌ها (مونث، مذکر و …)، از جمله پسران و مردان، نیز می‌توانند قربانی چنین خشونت‌هایی قرار بگیرند. بنابراین، مهم است که از «خشونت جنسیتی» و «خشونت علیه زنان» به جای یک‌دیگر استفاده نشود.
خشونت جنسی و جنسیتی پیچیده است؛ زیرا به طور مستقیم با سازوکار و هنجارهای قدرت اجتماعی و سیاسی مانند نابرابری جنس‌ها، مردسالاری، تبعیض‌های دیرینه، تصورات غلط، افسانه‌ها و کلیشه‌های همراه آن‌ها پیوند خورده است؛ این هنجارها هم‌چنان وجود دارد و شمال تا جنوب جهان را فرا گرفته است.
از سوی دیگر، با خشونت‌های جنسی و جنسیتی در دو سطح بسیار متناقض برخورد می‌شود. به این معنا که اگرچه در سطح خانواده‌گی و اجتماعی عموماً قربانیان این نوع خشونت‌ها به بدترین شکل ممکن، با برچسب‌زنی، ننگ، عار و بدنامی روبه‌رو و از جامعه طرد می‌شوند؛ اما در سطح عدلی و قضایی، این خشونت‌ها به عنوان جرم، عموماً نادیده گرفته و یا کم‌اهمیت شمرده می‌شود و اکثریت قاطع مرتکبان آن از مصونیت از مجازات برخوردار هستند. نه تنها در کشورهای محافظه‌کار که در بسیاری از کشورها، مستندسازی، تحقیق و پی‌گیرد قانونی این جرم‌ها و تعدی‌ها، هم‌چنان در سطح بسیار نازلی انجام می‌گیرد.
خشونت‌های جنسی و جنسیتی نه تنها در دوران صلح و پشت درهای بسته در خانه‌ها و مکان‌های عمومی و خصوصی رخ می‌دهد؛ بلکه در جنگ‌ها و درگیری‌ها نیز به عنوان ابزار جنگی به صورت سیستماتیک مورد استفاده قرار می‌گیرد. علی‌رغم جهان‌شمول بودن انواع خشونت‌های جنسی و جنسیتی، هنوز هم در بسیاری از کشورها و زبان‌ها، واژه‌گان دقیق برای نام‌گذاری و درک مشترکی برای توصیف آن‌ها، وجود ندارد. مبارزه با خشونت جنسی و جنسیتی درک دقیق و استفاده از واژه‌گان مناسب را ضروری می‌کند. لازم است استفاده از واژه‌ها، مفهوم‌ها و اصطلاح‌ها، یعنی زبان کاربردی برای گفت‌وگو درباره خشونت جنسی و بیان تجربه‌های قربانیان و بازمانده‌گان، بر معیارهای بین‌المللی استوار باشد تا بتوان از دستاوردها و راه‌حل‌های جهانی که با زحمت مدافعان حقوق بشر و کوشنده‌گان عدالت، به دست آمده است، استفاده کرد.
فدراسیون بین‌المللی جامعه‌های حقوق بشر (FIDH)، قدیمی‌ترین سازمان حقوق بشری جهان که به زودی ۱۰۰ ساله‌گی خود را جشن می‌گیرد و ۱۹۲ سازمان عضو از ۱۱۷ کشور جهان را گرد هم آورده است، بر پایه ارتباط با فعالان پرشمار در جنبش ریشه‌کن کردن خشونت جنسی و جنسیتی تصمیم گرفت که «فرهنگ واژه‌گان خشونت جنسی و جنسیتی» را تهیه کند تا تعریف‌های اساسی حداقلی را که آشنایی فعالان با آن‌ها در هنگام فعالیت در زمینه جنایت‌ها یا تعدی‌های جنسی و جنسیتی و ارتباط با قربانیان و شاهدان این جنایت‌ها ضروری است، شناسایی و تشریح کند. این واژه‌نامه با راهنمایی گیسو جهانگیری، نایب رییس فدراسیون و رییس اجرایی بنیاد آرمان‌شهر/OPEN ASIA تدوین و اجرا شده است و تهیه آن نقطه شروعی است برای توضیح واژه‌های اساسی، حقوق، معیارها و مفاهیم دیگری که اغلب ناشناخته، مورد سوءتفاهم یا استفاده غلط است. این واژه‌نامه که تعریف ۶۱ واژه را دربرگرفته، براساس معیارهای بین‌المللی موجود تنظیم شده است تا در سطح جهانی قابل استفاده باشد؛ حتا اگر برخی از کشورها تعریف‌های متفاوتی را به کار می‌برند یا از رویکردهای متفاوتی پیروی می‌کنند.
بنیاد آرمان‌شهر و دیده‌بان زنان برای عدالت، براساس این واژه‌نامه کارزار «واژه‌ها مهم‌اند: ۶۱ واژه، ۶۱ روز برای مقابله با خشونت جنسی و جنسیتی» را در روز جهانی زنان، ۸ مارچ ۲۰۲۱ برابر با ۱۸ حوت/اسفند ۱۳۹۹ آغاز و تا ۱۷ ثور/اردیبهشت ۱۴۰۰ ادامه داد. هدف از ایجاد این کارزار، نه تنها افزایش آگاهی جمعی و عمومی درباره خشونت‌های جنسی و جنسیتی بود؛ بلکه هدف مهم‌تر، نشان دادن ارتباط مجموعه گسترده‌ای از خشونت‌ها با یک‌دیگر و پیوند میان خشونت‌های عرصه خصوصی (خشونت‌های خانه‌گی) با خشونت‌های عرصه عمومی از جمله نسل‌کشی، تبعیض‌های ساختاری، زن‌کشی، قاچاق انسان و … بود. این کارزار ۶۱ روزه از طریق شبکه‌های مجازی و صفحات فیس‌بوک، توییتر و اینستاگرام آرمان‌شهر، توانست ده‌ها هزار نفر را مخاطب قرار دهد. روز ۱۷ حوت/اسفند ۱۳۹۹ نیز کنفرانس آغاز کارزار واژه‌ها مهم‌اند: ۶۱ واژه، ۶۱ روز برای مقابله با خشونت جنسی و جنسیتی، با حضور کارشناسانی از افغانستان، ایران، تاجیکستان، اوزبیکستان و اقلیم کردستان برگزار شد. در پایان این کارزار هم، در سمینار بین‌المللی نسل‌کشی، آپارتاید و زن‌کشی در دو بخش انگلیسی و فارسی، سخنرانانی از افغانستان، فلسطین، ترکیه، مکزیک، ایران، کانادا، تاجیکستان، اقلیم کردستان و اوزبیکستان درباره درهم‌تنیده‌گی و ارتباط ساختاری انواع خشونت‌ها با یک‌دیگر، با توجه به تجارب مختلف جهانی و منطقه‌ای صحبت کردند. هم‌اکنون این کارزار، به ابتکار ما و همکاری «انجمن مدنی عدالت، حقوق بشر و جنسیت» به زبان اسپانیایی و در حوزه کشورهای امریکای لاتین در جریان است و به زودی به زبان‌های دیگر، از جمله انگلیسی، روسی و عربی نیز آغاز خواهد شد. این کارزارهای به هم پیوسته و زنجیره‌ای نشان می‌دهد که برای مبارزه با اپیدمی خشونت‌های جنسی و جنسیتی مانند هر اپیدمی دیگری، نیازمند هم‌بسته‌گی جهانی نهادها، سازمان‌ها، جنبش‌های اجتماعی و مدافعان حقوق بشر هستیم.
خشونت‌های جنسی و جنسیتی محدود به خشونت‌های خانه‌گی نیست، طیف گسترده‌ای از جرایم جنگی و جنایت‌های ضد بشریت، از جمله نسل‌کشی، سربازگیری کودکان، شکنجه و … از جمله خشونت‌های جنسی و جنسیتی محسوب می‌شود و از سوی دیگر مجموعه‌ای از خشونت‌ها، از جمله تجاوز، برده‌داری جنسی، استثمار جنسی، فحشای اجباری، عقیم‌سازی اجباری و بارداری اجباری تحت شرایط ویژه، از جمله در درگیری‌های مسلحانه، براساس حقوق و قوانین بین‌المللی جزو جرایم جنگی و جنایت‌های ضد بشریت محسوب می‌شود و همه دولت‌ها موظف هستند که مرتکبان این جرایم را در دادگاه‌های ملی خود مورد پیگرد قانونی قرار دهند. حقوق بین‌المللی جزایی، به ویژه در اساس‌نامه رم مرجع ارزشمندی را برای قرار دادن جنایت‌های جنسی و جنسیتی به عنوان نسل‌کشی، جنایت‌های ضد بشریت و جنایت‌های جنگی در قانون داخلی فراهم می‌کند. در زمان تنظیم این واژه‌نامه، ۱۲۳ کشور، از جمله افغانستان، اساس‌نامه رم را تصویب کرده و بیش از نیمی از دولت‌های عضو (در بعضی موارد بخشی از آن را) در کشور خود به اجرا گذاشته‌اند. هم‌چنان، جنایت‌های جنسی و جنسیتی در دادگاه‌های ویژه به عنوان جنایت‌های ضد بشریت مورد پیگرد قانونی قرار گرفته است.
از جمله سایر اسناد بین‌المللی و عهدنامه‌های حقوق بشری که به طور ویژه از زنان در برابر خشونت جنسی و یا جنسیتی محافظت می‌کنند، می‌توان از کنوانسیون سازمان ملل متحد در مورد رفع همه اشکال تبعیض علیه زنان (CEDAW) و کنوانسیون شورای اروپا در مورد جلوگیری از خشونت علیه زنان و خشونت خانه‌گی و مقابله با آن، نام برد. باید توجه داشته باشیم که با وجود این اسناد و قوانین بین‌المللی، در فقدان قوانین ملی و اجرای کامل آن‌ها، پاسخگویی و تأمین عدالت، حمایت‌های دولتی، ایجاد مکانیسم‌های حفاظتی و اعاده حیثیت و جبران خسارت برای قربانیان، بازمانده‌گان و خانواده‌های آنان، مسیر مبارزه با خشونت‌های جنسی و جنسیتی، پر از موانع بازدارنده خواهد بود.
برای مقابله با خشونت‌های جنسی و جنسیتی، تدوین اسناد و الزام‌های بین‌المللی، قوانین جزایی و اقدامات پیش‌گیرانه و بازدارنده اگرچه لازم است، اما کافی نیست. از میان سایر اقدامات ضروری و مداوم در این زمینه، تحقیق، تابوزدایی، افزایش آگاهی و حساسیت جامعه، پرسشگری و تسلط بر مفاهیم، تجربیات و بازخوانی ادبیات این حوزه از چشم‌اندازهای جدید و انتقادی نیز لازم است. در انتشارات آرمان‌شهر، علاوه بر کارزارهای متعدد آگاهی‌بخشی، همواره کوشیده‌ایم با نشر اسناد و متون بین‌المللی در زمینه خشونت علیه زنان، از جمله «با هم در حمایت از برابری (متن مصور کنوانسیون سیدا به فارسی و پشتو)»، «عدالت برای زنان در جنگ و صلح» دربرگیرنده قطع‌نامه‌های مختلف شورای امنیت سازمان ملل متحد، از جمله قطع‌نامه ۱۳۲۵زنان، صلح و امنیت، قطع‌نامه‌های ۲۱۰۶ و ۱۸۲۰، «راهنمای قربانیان به دادگاه بین‌المللی جنایی»، «رهنمودهای اتحادیه اروپا درباره حقوق بشر و حقوق بین‌المللی بشردوستانه»، «خشونت جنسی و جنسیتی در جنگ»، «اصول لاهه درباره خشونت جنسی» و «فرهنگ واژه‌گان خشونت‌های جنسی و جنسیتی: از الف تا ی» درک مشترک، دانش لازم کنش‌محور و روش‌های پیش‌برد مبارزه علیه خشونت و تبعیض را در اختیار فعالان حقوق بشر و مدافعان حقوق زنان قرار دهیم و گام جدی برای حاکمیت فرهنگ حقوق بشر، به ویژه برای گروه‌های آسیب‌پذیر، از جمله زنان و دست‌رسی قربانیان به عدالت برداریم.
برای دست‌رسی به کتاب‌های انتشارات آرمان‌شهر با بیش از ۱۶۰ عنوان (۳۰۰ هزار جلد) در حوزه حقوق بشر، حقوق زنان، ادبیات، کودکان و نوجوانان و … می‌توانید به وب‌سایت ما به آدرس openasia.org مراجعه کنید.
